Ukraina Lewobrzeżna

Ukraina Lewobrzeżna (Lewobrzeże) (ukr. Лівобережна Україна), Zadnieprze – kraina historyczna, część Ukrainy Naddnieprzańskiej leżąca na lewym (wschodnim) brzegu Dniepru.

Przybliżone położenie Ukrainy Lewobrzeżnej na mapie współczesnej Ukrainy

Położenie

Do Lewobrzeża należały terytoria współczesnych obwodów: czernihowskiego, połtawskiego, leżące na lewym brzegu Dniepru części obwodu kijowskiego i czerkaskiego, Kijów wraz okolicznymi miejscowościami (leżący na prawym brzegu Dniepru), zachodnia część obwodu sumskiego, a także północna część obwodu dniepropietrowskiego.

Na zachodzie (przez Dniepr) graniczy z Ukrainą Prawobrzeżną, na południu z Zaporożem, na wschodzie z Ukrainą Słobodzką i ziemiami moskiewskimi, a na północy z dawnymi ziemiami Wielkiego Księstwa Litewskiego – Rusią Białą i Rusią Czarną. Wraz z Ukrainą Prawobrzeżną i Zaporożem współtworzy historyczny region Ukrainy. Północna część regionu pokrywa się częściowo z Siewierszczyzną.

Historia

Mapa Ukrainy Lewobrzeżnej z czasów panowania polskiego

Pod koniec IX wieku Kijów został na prawie 400 lat stolicą Rusi Kijowskiej – normańskiej Gardariki (Państwa Grodów). W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą dzielnice. W 1223 wojska rusko-połowieckie poniosły klęskę w bitwie nad Kałką w walce z Mongołami. Kilkanaście lat później, w latach 1237–1240 Batu-chan dokonał inwazji na Ruś. 6 grudnia 1240 zdobył i zburzył Kijów. Podbił wówczas większość ziem będących pod jurysdykcją władców ruskich.

Od końca XIV wieku do unii lubelskiej w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po 1569 wschodnia część województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1635 księstwo czernihowskie przekształcono w województwo czernihowskie. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów na Ukrainie Lewobrzeżnej znajdowały się rozległe posiadłości rodu Wiśniowieckich, w tym księcia Jeremiego, którego syn Michał został w 1669 królem Polski. Główne miasto regionu, Kijów, było polskim miastem królewskim. Za panowania Wazów magdeburskie prawa miejskie otrzymały m.in. Czernihów, Połtawa, Łubnie, Nieżyn, Boryspol, Hadziacz, Złotonosza, Głuchów i Królewiec.

Hetmanat w poł. XVIII w.

Region odpadł od Korony faktycznie podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku, a formalnie w 1686, kiedy w to w traktacie Grzymułtowskiego ustalono wzdłuż Dniepru nową granicę między Rzecząpospolitą a Carstwem Rosyjskim, potwierdzając prowizoryczne postanowienia rozejmu w Andruszowie (1667). Od 1648 na Lewobrzeżu istniał Hetmanat, od ugody perejasławskiej w 1654 roku jako autonomiczna kozacka władza terytorialna w ramach Carstwa Rosyjskiego. Rządził hetman, formalnie wybierany na generalnej radzie wojskowej. Administracyjnie Lewobrzeże dzieliło się na pułki (10 – czernihowski, hadziacki, kijowski, łubieński, mirhorodzki, niżyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski) i sotnie, na czele których stali pułkownicy i sotnicy. Formalnie te posady były również obieralne, jednak w rzeczywistości obsadzali je członkowie starszyzny kozackiej. W 1658 na mocy unii hadziackiej Ukraina Lewobrzeżna wchodziła w skład Księstwa Ruskiego. Postanowienia unii nie weszły ostatecznie w życie. Rozejmem andruszowskim (1667) tymczasowo a traktatem Grzymułtowskiego (1686) ostatecznie Rzeczpospolita zrzekła się Ukrainy Lewobrzeżnej i Kijowa wraz z okręgiem na rzecz Carstwa Rosyjskiego.

Autonomia Hetmanatu została tymczasowo zawieszona przez carat w latach 1722–1734, a ostatecznie zlikwidowana w 1764. Funkcje hetmanatu przejęło wówczas ostatecznie Kolegium Małorosyjskie. Nominalnie autonomia trwała jeszcze do 1781, kiedy to Lewobrzeże zostało rozdzielone na trzy namiestnictwa z siedzibami w Czernihowie, Nowogrodzie Siewierskim i Kijowie. W 1783 pułki kozackie zostały przekształcone w regularne pułki armii rosyjskiej.

W 1796 z Lewobrzeża ukazem Pawła I utworzono gubernię małorosyjską, podzieloną przez Aleksandra I w 1802 na gubernię czernihowską i połtawską.

Ustalony wówczas podział terytorialny przetrwał do rewolucji lutowej (1917) i obalenia caratu.

Miasta

Kijów

Czernihów

Połtawa

Największe miasta na Ukrainie Lewobrzeżnej współcześnie:

Zobacz też

• Lista hetmanów w okresie Hetmanatu

Uwagi

Przypisy

Bibliografia, literatura, linki

• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9.
• Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, wyd, 3 poprawione i uzupełnione Wrocław 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3.
• Zadnieprze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 221 .