Ulica Żelazna we Wrocławiu

Ulica Żelazna

Gajowice, Powstańców Śląskich
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	913 m
Poprzednie nazwy	Opitzstrasse
Przebieg
pl. L. Hirszfelda / ul. Zaporoska / ul. T. Zielińskiego pl. L. Hirszfelda sięgacz pl. L. Hirszfelda Gajowicka Zieleniec przy ul. Gajowickiej ul. Skwierzyńska ul. Jemiołowa łącznik, ul. Karasia[a] łącznik w ramach ul. Pereca Ogród Pereca ul. Pereca Zieleniec przy Placu Pereca pl. Pereca ul. Oporowska droga wewnętrzna, parking ul. Grabiszyńska
Położenie na mapie Wrocławia Ulica Żelazna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Żelazna
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Ulica Żelazna
51°05′50,975″N 17°00′29,882″E/51,097493 17,008301

Budowa osiedla Gajowice przy skrzyżowaniu ul. Żelaznej z Grabiszyńską

(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Gajowice

Żelazna 30, basen pożarowy

Żelazna 46

Ulica Żelazna – ulica położona we Wrocławiu, łącząca plac Ludwika Hirszfelda z ulicą Grabiszyńską^[b], na osiedlu Powstańców Śląskich w dawnej dzielnicy Krzyki (odcinek od placu Ludwika Hirszfelda do ulicy Gajowickiej) oraz na osiedlu Gajowice, w dawnej dzielnicy Fabryczna (odcinek od ulicy Gajowickiej do ulicy Grabiszyńskiej)^[1][2][3][4]. Ulica ma 913 m długości^[5]. Ponadto do ulicy przypisany jest łącznik o długości 202 m^[6][7].

Historia

Współczesne ukształtowanie ulicy w jej początkowym biegu związane jest z realizacją planu regulacyjnego z 1882 r. opracowanego przez Alexandra Kaumanna i A. Hofmanna. Plan ten stanowił podstawę utworzenia placu Ludwika Hirszfelda w kształcie prostokąta o wymiarach około 140 × 120 m, z dwoma zieleńcami rozdzielonymi ulicą Zaporowską oraz wybiegającymi z naroży tak ukształtowanego placu ulicami: Żelazną, Tadeusza Zielińskiego, oraz Kruczą. W rejonie ulicy Żelaznej od lat 90. XIX wieku do początku XX wieku wybudowano kamienice czynszowe. Zniszczenia powstałe w wyniku prowadzonych działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia z 1945 r. sprawiły, iż nie zachowała się otaczająca plac i ulicę Żelazną zabudowa. W latach 60. XX wieku (do 1968 roku) zbudowano tu czteropiętrowe bloki mieszkalne^[8][9] oraz bloki osiedla „Celina” z lat 1964–1974^[10]. A w latach 1972–1974 według projektu Leszka Tumanowicza w miejscu skwerów powstał 10-piętrowy blok mieszkalny z budynkiem handlowo-usługowym, częściowo nadwieszonym nad ulicą Zaporowską (nadwieszenie zostało zlikwidowane w 2006 roku)^{[8][9][11][12]}.

Dalszy odcinek ulicy przeciął istniejącą już ówcześnie drogę, po śladzie której przebiega współczesna ulica Gajowicka. Droga ta istniała już od średniowiecza prowadziła i prowadziła do polskiej wsi Gajowice/Gayouice. Obszar ten już jako osiedle został włączony do miasta w 1868 r.^[4][13] Zniszczony podczas wojny obszar Gajowic w latach 60. XX wieku stał się miejscem największej inwestycja mieszkaniowa w powojennej historii miasta^[14].

Pomiędzy kamienicami wybudowanymi wokół kwartału otoczonego ulicami Gabitzstraße, Opitzstraße, Yorckstraße i Herder Straße (Gajowicka, Żelazna, Jemiołowa i Grochowa) zbudowano lokalną elektrownię, która zasilała prądem stałym tutejszą dzielnicę. W czasie II wojny światowej większość kamienic uległa zniszczeniu^[4][15][16]. W kwartale tym zachował się jedynie budynek bursy (Gerhart Hauptmann Oberrealschule) z lat 1916–1920 przy ulicy Jemiołowej 46-48^[17]. W 1968 roku, w tej lokalizacji (pod współczesnym adresem Gajowicka 95) utworzono Międzynarodowe Laboratorium Silnych Pól Magnetycznych i Niskich Temperatur, w 2017 r. zlikwidowane i włączone w struktury Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego Polskiej Akademii Nauk^[18][19].

Rejon Icchaka Lejba Pereca ukształtowany został według projektu z 1895 r. Sam plac wytyczony został w 1903 r. z zieleńcem^[20]. W latach 1907–1908 zbudowano przy placu Pereca 3 dom dla dzieci z rodzin ubogich i patologicznych (Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki założony w 1889 r.) – sierociniec, z bożnicą, a po I wojnie od 1921 r. powszechna szkoła żydowska. Po przejęciu władzy przez nazistów w związku z wprowadzeniem zakazu przyjmowania uczniów żydowskich do szkół powszechnych, powstała tu szkoła powszechna i średnia dla dzieci żydowskich. Po zakończeniu II wojny światowej w budynku tym uruchomiono szkołę podstawową. Współczesny adres budynku to ul. Żelazna 57^[20][21][22].

Zabudowa Gajowic również uległa w dużej części zniszczeniom wojennym. W latach 60. i 70. XX wieku nastąpiła odbudowa osiedla Gajowice. Powstałą wówczas większość zabudowy przy ulicy Żelaznej przy odcinku przebiegającym w ramach tego osiedla^{[4][13][14][23]}. W 1964 r. (lub 1966 r.) zbudowano przy ulicy Żelaznej 46 wieżowiec (róg ulicy Żelaznej i ulicy Icchaka Lejba Pereca) projektu M. Kiełczewskiej. Funkcjonował tu między innymi hotel wojskowy, hotel/internat dla sportowców klubu WKS Śląsk Wrocław, później (po przejęciu budynku w 1996 r.) internat dla żołnierzy należący do Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. W latach 80. XX wieku na parterze z tarasem działała kawiarnia "Celina"^[23][24]. Osiedle położone w rejonie ulicy Grabiszyńskiej zbudowano w miejscu zniszczonej w 80% zabudowy przedwojennej, która powstała po 1860 r. Sama ulica Grabiszyńska w tym rejonie została poszerzona. Zabudowa pochodzi głównie z lat 60. XX wieku. Tu powstały pierwsze domy 10-piętrowe^[25].

Plac Icchaka Lejba Pereca (wraz z ulicami Icchaka Lejba Pereca, Żelazną i najbliższą okolicą) był miejscem licznych demonstracji i starć z milicją w latach 80. XX^[26]. Funkcjonowało ówcześnie potoczne określenie wobec placu i jego otoczenia: Gaz plac, odnoszące się do gazu łzawiącego używanego przez milicję do rozpędzania demonstrantów. Pierwsze manifestacje w okolicy miały miejsce 13.VI.; zbudowano barykady, a w starciach rannych było 21 funkcjonariuszy milicji, zatrzymano 123 osoby. Kolejna demonstracja miała miejsce 28.VI. podczas której zatrzymano 257 osób. Największe manifestacje we Wrocławiu miały miejsce 31.VIII. w tym między innymi w okolicach Placu Icchaka Lejba Pereca. W ich trakcie doszło do zamieszek i walk z ZOMO, ORMO i żołnierzami kompanii desantowo-szturmowej^[26][27].

Wolny od zabudowy kwartał pomiędzy ulicami Żelazną, Pereca, Ołowianą i drogą wewnętrzną został w latach 1992–1995 zabudowany zespołem mieszkalno-usługowym według projektu architektów: Wojciecha Jarząbek, P. Spychały^[23][28] i E. Wróblewskiej^[28]. Wcześniej plac wykorzystywany był jako parking, miejsce dla przyjeżdżających do miasta wesołych miasteczek i cyrków, ulicznego handlu choinkami itp. Później powstał kolejny budynek przy ulicy Żelaznej 54-56 z lokalem handlowym w parterze i w ramach działek obu opisanych inwestycji z otwartym ciągiem pieszym łączącym ulicę Żelazną z ulicą Ołowianą, w linii jezdni placu Icchaka Lejba Pereca i ulicy Kłośnej^[2][29].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Opitzstrasse, do 1946 r.^[15]
• Żelazna, od 1946 r.^[5][15].

Nazwa niemiecka ulicy Opitzstasse upamiętniała Martina Opitz von Boberfeld, urodzonego 23.12.1597 r, w Bolesławcu, zmarłego 20.08.1639 r. w Gdańsku, pisarza i poetę śląskiego, autora poetyki Buch von der deutschen Poeterey z 1624 r.^[15]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 12 z 7.03.1946 r.^[5].

Łącznik do ulicy Grochowej nosił następujące nazwy:

• Sprudelstrasse, do 1948 r.^[30]
• Karasia, od 1948 r. do 1978 r.^[30]
• bez nazwy, od 1978 r. – likwidacja ulicy^[a][30].

Układ drogowy

Do ulicy Żelaznej przypisana jest droga gminna o długości 913 m (numer drogi 105823D, numer ewidencyjny drogi G1058230264011), klasy lokalnej^[5][31], oraz droga wewnętrzna – łącznik z ulicą Grochową – o długości 202 m^[6].

Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi:

Drogi powiązane

droga	foto
plac Ludwika Hirszfelda[32][33][34] i dalej ulica Zaporoska[35][36] oraz Tadeusza Zielińskiego[37][38][39][40]
ulica Gajowicka[41][42]
ulica Skwierzyńska[43][44]
ulica Jemiołowa[45][46]
łącznik w ramach ulicy Icchaka Lejba Pereca do ulicy Szczęśliwej[47][48]
ulica Icchaka Lejba Pereca[47][49]
plac Icchaka Lejba Pereca[50][51]
ulica Oporowska[52][53]
ulica Grabiszyńska[54][55], klasy głównej[56], sygnalizacja świetlna[c][57], torowisko tramwajowe[56][58]

Ulica położona jest na działkach ewidencyjnych o łącznej powierzchni 23 013 m², wg poniższego zestawienia:

Działki ewidencyjne.

numer	powierzchnia	zagospodarowanie	foto
nr 35, AM-22, obręb Południe[5][59]	2439 m2	droga gminna
nr 12/2, AM-13, obręb Grabiszyn[5][60]	17 059 m2 szerokość pasa drogowego od 20 do 26,5 m[d][31][61]	droga gminna
nr 47/4, AM-13, obręb Grabiszyn[5][62]	367 m2	chodnik, zieleń
nr 16/1, AM-16, obręb Grabiszyn[5][63][64]	1450 m2	chodnik, zieleń
nr 13, AM-16, obręb Grabiszyn[6][7]	1698 m2	łącznik: droga wewnętrzna, ciąg pieszy
razem powierzchnia: 23 013 m2

Współcześnie cała ulica znajduje się w strefie ograniczonej prędkości 30 km/h (z wyjątkiem skrzyżowań z ulicą Gajowicką i Grabiszyńską)^[65]. Ponadto terenem publicznym jest łącznik z ciągiem pieszo-rowerowym do ulicy Grochowej^{[6][7][66][67]}. Przy wieżowcu Żelazna 46 znajduje się stacja roweru miejskiego, a sama ulica jak i przyległe ulice wskazana jest dla ruchu rowerowego^[68][31]. Ponadto wskazuje się tę ulicę jako istotną dla spójności przestrzeni publicznej osiedla^[69].

Przystanek autobusowy przy ulicy Gajowickiej, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Żelazną, nosi nazwę "Żelazna"^[58].

Do lat 90. XX wieku ulicą Żelazną na odcinku od ulicy Gajowickiej do ulicy Icchaka Lejba Pereca przebiegała linia autobusu pośpiesznego "C" (w jednym kierunku), a przy budynku Żelaza 45-49 znajdował się przystanek w kierunku centrum miasta i dalej Sępolna^[70][71].

Zabudowa i zagospodarowanie

Odcinek wschodni

Budynek pl. Hirszfelda 1

Budynek pl. Hirszfelda 2-6

Budynek pl. Hirszfelda 16-17

Budynek ul. Gajowicka 72-78

Budynek ul. Gajowicka 80-86

Instytut ul. Gajowicka 95

GPZ ul. Żelazna 28

Budynek ul. Jemiołowa 42-44

Budynek ul. Skwierzyńska 39

Budynek ul. Żelazna 29-33

Odcinek północno-zachodni

Przychodnia ul. Żelazna 34

Szkoła ul. Żelazna 36

Budynek ul. Żelazna 38-44

Wieżowiec ul. Żelazna 46

Zabudowa ul. Żelazna 37-53

Zespół zabudowy ul. Żelazna 48-52a

Budynek ul. Żelazna 54-56

Budynek ul. Żelazna 76-78

Parking przy ul. Grabiszńskiej 98-106

Budynek ul. Żelazna 58-74

W zabudowie ulicy Żelaznej dominują budynki powojenne. Z przedwojennej zabudowy ulicy zachowały się jedynie kamienice pod numerami 37, 43 i 51 oraz budynek szkoły żydowskiej pod numerem 57^[4][17][72].

Początkowy odcinek ulicy (od placu Ludwika Hirszfelda do ulicy Gajowickiej) to wolnostojąca zabudowa powojenna. Po stronie północno-wschodniej ulicy znajduje się czteropiętrowy blok mieszkalny przy placu Ludwika Hirszfelda 2-6 oraz dziesięciopiętrowy blok przy ulicy Gajowickiej 72-78. Po południowo-zachodniej zaś stronie zbudowano budynek przeznaczony pod usługi medyczne przy placu Ludwika Hirszfelda 1, kompleks garaży oraz blok mieszkalny przy ulicy Gajowickiej 80-86^[2].

Kolejny odcinek ulicy od ulicy Gajowickiej do ulicy Jemiołowej obejmuje powojenną zabudowę, w tym budynek oświaty (ulica Żelazna 27 / Skwierzyńska 34a) m. in. przedszkole, i budynki mieszkalne: Skwierzyńska 30-50, Skwierzyńska 39 i Żelaza 29-33^[2][13]. Pomiędzy Żelazną 27 a ulicą Gajowicką znajduje się skwer powierzchni 2.023 m² – Zieleniec przy ulicy Gajowickiej^[73][74]. Południowo-zachodnia strona ulicy to obiekty techniczne i naukowe, w tym należące do Instytutu Niskich Temperatur przy ulicy Gajowickiej 95 i Główny Punkt Zasilania przy ulicy Żelaznej 28 (GPZ Żelazna)^{[2][75][76][77]}. Dalej przy ulicy Żelaznej 30 znajduje się basen przeciwpożarowy położony na działce o powierzchni 663 m^2[2][73][78], za którym zbudowano, w miejscu dawnego targowiska przy Jemiołowej, nowy budynek mieszkalno-usługowy (ulica Jemiołowa 42-44)^[2][79]. Na odcinku ulicy od GPZ Żelazna do placu Ludwika Hirszfelda, w ulicy przebiega linia wysokiego napięcia 110 kV, biegnąca do GPZ Wieczysta, a na odcinku od GPZ Żelazna do ulicy Jemiołowej przebiega taka sama linia do GPZ Skarbowców^[76].

Po stronie północno-wschodniej odcinka ulicy od ulicy Jemiołowej do ulicy Pereca znajduje się ciąg zabudowy pierzejowej, w ramach której posadowione są zachowane przedwojenne kamienice pod numerami 37, 43 i 51 oraz powojenna zabudowa plombowa. W budynku ostatnim tej pierzei położona jest placówka Poczty Polskiej nr 38 przy ulicy Pereca 26-28. W budynkach przy ulicy Jemiołowej/Żelaznej 35 i Żelaznej 49a, znajdują się przejazdy bramowe do wnętrza międzyblokowego. Dalej za krótkim łącznikiem drogowym znajduje się niewielki skwer^{[2][23][80][81]}. Natomiast po stronie południowo-zachodniej zbudowano przychodnię przy ulicy Żelaznej 34, dalej czteropiętrowy budynek mieszkalny ulica Żelazna 38-44, za nim w głębi budynek edukacji przy ulicy Żelaznej 36^[2][23] (m.in. żłobek, a następnie społeczne szkoły Amigo: społeczna szkoła podstawowa z oddziałami integracyjnymi oraz społeczne integracyjne liceum ogólnokształcące^[82]) i wieżowiec o dwunastu kondygnacjach stanowiący dominantę dla tej okolicy przy ulicy Żelaznej 46^[2][23][24]. Między pasem drogowym a tą zabudową (z wyjątkiem wieżowca) ukształtowano skwery z zielenią parkową i ciągami pieszymi, o powierzchni około 0,14 ha^[64]. Po obu stronach ulicy na tym odcinku znajdują się szpalery drzew^[61]. Przez wnętrze międzyblokowe przebiega tu łącznik pieszo-rowerowy do ulicy Grochowej przy którym znajdował się basen przeciwpożarowy (rozebrany po 2010 r.) oraz przy którym znajduje się wnętrze z dostępnym terenem zielonym^[2][83][84]. W końcowym odcinku łącznika przebiega on między terem przedszkola, ulica Grochowa 15, a terenem V Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Jakuba Jasińskiego, ulica Grochowa 13 (przeniesionego do nowych budynków przy ulicy Ślężnej; adres: ul. Jacka Kuronia 14)^[2][85].

Za ulicą Icchaka Lejba Pereca po stronie zachodniej położony jest Zieleniec przy Placu Pereca, w rzucie prostokątnym o kształcie zbliżonym do trójkąta, o boku około 150 m^{[2][20][73][86][87]}, w ramach którego urządzony jest plac zabaw^[87]. Dalej za jezdnią placu położony jest ciąg zabudowy pierzejowej obejmujący budynki Żelazna 55 i plac Icchaka Lejba Pereca 3, 4, 5, za którym rozpościera się teren szkoły przy ulicy Żelaznej 57. Zabudowę ulicy po tej stronie zamyka ściana szczytowa czteropiętrowego budynku położonego przy ulicy Grabiszyńskiej 98-106. Przed nim znajduje się droga wewnętrzna z parkingiem i teren zieleni. W tej części obowiązują szpalery drzew zarówno przy ulicy jak i na terenach przyległych^{[2][31][56][88][89][90]}. Po stronie wschodniej zaś znajduje się zespół zabudowany mieszkalno-usługowej, w tym budynki Żelazna 48-52, dalej budynek mieszkalno-usługowy Żelazna 54-56, a za ulicą Oporowską punktowce Żelazna 76, 78 i Grabiszyńska 108. Za tą zabudową, za linią równoległej do ulicy Żelaznej – ulicy Ołowianej (w znacznej odległości od ulicy Żelaznej) zbudowano parawanowy budynek mieszkalno-usługowy o adresach Żelazna 58-74, z przejściem i przejazdem bramowym w ciągu ulicy Oporowskiej^[2].

Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 118,5 do 120,1 m n.p.m.^[91].

Zieleń urządzona

Przy ulicy znajdują się następujące tereny zieleni urządzonej:

Zieleń urządzona

Obiekt	Powierzchnia	foto
Zieleniec przy ulicy Gajowickiej	2023 m2[73][74]
Zieleń międzyblokowa przy ul. Żelaznej	9384 m2[92][93]
skwer z zielenią parkową i ciągami pieszymi	1400 m2[64]
teren zielony we wnętrzu międzyblokowym z ciągiem pieszo-rowerowym tzw. "Zieleń międzyblokowa przy ul. Pereca i ul. Grochowej"	4411 m2[7][94][84]
skwer przy ulicy Pereca tzw. "Ogród Pereca" – park kieszonkowy	brak danych[2][80][95]
Zieleniec przy Placu Pereca, z placem zabaw	2496 m2[20][73][86][87][96]
"Zieleń międzyblokowa przy ul. Grabiszyńskiej i ul. Żelaznej"	8060 m2[97][98]
teren zieleni parkowej przy budynku ul. Grabiszyńska 98-106	brak danych[2][90]

Szpalery drzew.

Od ulica Skwierzyńskiej do Jemiołowej.

Od ulicy Pereca do Jemiołowej.

Skwer przy ul. Pereca.

Ulica Skwierzyńska.

Oprócz wyżej wymienionych obszarów zieleni przy ulicy i jej otoczeniu wskazano wymóg tworzenia szpalerów drzew:

1. prostopadle do ulicy wzdłuż Zieleńca przy ulicy Gajowickiej^[99]
2. prostopadle do ulicy po obu stronach ulicy Skwierzyńskiej w ramach pasa drogowego w formie alei^[100]
3. wzdłuż ulicy po obu jej stronach w ramach pasa drogowego na odcinku od ulicy Skwierzyńskiej do ulicy Jemiołowej w formie alei^[101]
4. wzdłuż ulicy po obu jej stronach w ramach pasa drogowego na odcinku od ulicy Jemiołowej do ulicy Pereca w formie alei^[101][61]
5. prostopadle do ulicy wzdłuż skweru w ramach ulicy Pereca^[102]
6. wzdłuż wszystkich boków Zieleńca przy placu Pereca^[103]
7. wzdłuż ulicy po jej wschodniej stronie w ramach pasa drogowego na odcinku od placu Pereca do ulicy Grabiszyńskiej^[104]
8. prostopadle do ulicy wzdłuż północnego ogrodzenia szkoły przy ulicy Żelaznej 57^[105]
9. prostopadle do ulicy dwa szpalery wzdłuż ulicy Grabiszyńskiej przed budynkiem 98-106^[106]

Demografia

Ulica przebiega przez kilka rejonów statystycznych o wysokim stopniu zaludnienia przy czym dane pochodzą z 31.12.2019 r.^[107]

Ochrona i zabytki

Część Gajowic, dla której uchwalono miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, podlega ochronie konserwatorskiej. Jej przedmiotem są między innymi historyczne założenie urbanistyczne Gajowice oraz obiekty ujęte w ewidencji zabytków^[108]. Również dla całej wymienionej części wyznaczono obszar rehabilitacji i obszar wymagający przekształceń w granicach obowiązującego planu^[109]. Inną formą ochrony walorów widokowych w rejonie skrzyżowania ulicy Żelaznej i ulicy oraz placu Icchaka Lejba Pereca jest – w ramach programu Osiedla kompletne – wskazanie konieczności pielęgnacji lokalnego dziedzictwa z tytułu wyróżniających się elewacji otaczających ten teren kamienic^[110]

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki i inne obiekty historyczne:

Obiekty zabytkowe

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[e]	fotografia
strona północno-wschodnia
Kamienica, ulica Żelazna 37[17][111]	około 1910 r., inny[17]
Kamienica, ulica Żelazna 43[17][112]	około 1910 r., inny[17]
Kamienica, ulica Żelazna 51[17][113]	około 1905–1910 r., inny[17]
Budynek Gminy Żydowskiej dla dzieci potrzebujących pomocy (lata 1929-1939 powszechna szkoła żydowska, lata 1946-1949 podstawowa szkoła żydowska, obecnie przedszkole, ulica Żelazna 57[17][114]	lata 1907-1908, mpzp, gez[17]

Osiedle kompletne

Lokalne centrum

Skrzyżowanie.

Zieleniec w ul. Pereca.

Widok na elewacje kamienic przy pl. Pereca.

Zieleniec z placem zabaw.

Ulica Żelazna na całej swej długości przebiega przez obszar tzw. osiedla kompletnego – Śródmieście Południowe – wskazanego przez urbanistów. W ramach standardów określonych w tym projekcie wyznaczono kierunki rozwoju tego obszaru, także na podstawie konsultacji społecznych, a ich realizacja oparta jest o Wytyczne przestrzenne na rzecz osiedli kompletnych^[110][115]. Dla obszarów i elementów zagospodarowania związanych z ulicą Żelazna wskazano między innymi na takie elementy jak lokalne centrum przy skrzyżowaniu z ulicą Icchaka Lejba Pereca, obejmujące także plac, jak również dla tego obszaru ochronę walorów widokowych związanych w wyróżniającymi się elewacjami kamienic, czy kreacji miejsca spotkań i wypoczynku związanych między innymi z atrakcyjną zielenią i placem zabaw dla obu położonych tu zieleńców^[110].

Baza TERYT

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)^[116]:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
• powiat: Wrocław (0264)
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto
• Nazwa ulicy: ul. Żelazna (26433).

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Szkoły Amigo [dostęp 2020-08-27]  (pol.).
• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• CASE-Doradcy Sp. z o.o., Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru Gminy Wrocław, Załączniki do części elektroenergetycznej, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• MichałM. Jędrzejewski MichałM., Architektura wnętrz, wystawiennictwo i scenografia w powojennym Wrocławiu, "Dyskurs" Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu; Część I: 1945-1981, Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2007, ISSN 1733-1528 [dostęp 2020-08-18]  (pol.).
• Każdy je kojarzy, teraz nie ma po nich śladu. Te znane budynki wyburzono we Wrocławiu, wroclaw.wyborcza.pl  (pol.).
• AndrzejA. Milczyński AndrzejA., Plan Wrocławia, plan miasta, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1973  (pol.).
• AndrzejA. Milczyński AndrzejA., Wrocław, plan miasta, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1978  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Opiniowanie projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie ulic Grochowej, Icchaka Lejba Pereca, Żelaznej i Jemiołowej we Wrocławiu – uchwała nr VI/135/19 z dnia 21 marca 2019 r., Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• Osiedla kompletne, Wrocław: Urząd Miejski Wrocławia, 6 maja 2019 [dostęp 2020-08-31]  (pol.).
• Placówki poczty polskiej, Poczta Polska [dostęp 2020-08-27]  (pol.).
• Projekt "Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru Gminy Wrocław" na lata 2020-2035, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, 2019 [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• Schematy komunikacji zbiorowej, Wrocław: Urząd Miejski Wrocławia, 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• Uchwała nr 12/2017 Prezydium PAN z dnia 14 marca 2017 r. w sprawie likwidacji międzynarodowego instytutu naukowego PAN pod nazwą Międzynarodowe Laboratorium Silnych Pół Magnetycznych i Niskich Temperatur z siedzibą we Wrocławiu, 14 marca 2017 [dostęp 2020-08-21] .
• Uchwała nr 22/2017 Prezydium PAN z dnia 16 maja 2017 r. zmieniająca uchwałę w sprawie likwidacji międzynarodowego instytutu naukowego PAN pod nazwą Międzynarodowe Laboratorium Silnych Pól Magnetycznych i Niskich Temperatur z siedzibą we Wrocławiu, 16 maja 2017 [dostęp 2020-08-21] .
• Uchwała LXIV/1659/14 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 16 października 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru w rejonie ulic: Żelaznej, Icchaka Lejba Pereca i Grabiszyńskiej we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2014 r. poz.4444. [Data ogłoszenia: 28 października 2014 r.]; Biuletyn Urzędowy RMW z 2014 r. poz.365., Wrocław, 16 października 2014 [dostęp 2019-08-21]  (pol.).
• V Liceum Ogólnokształcące im. gen. Jakuba Jasińskiego we Wrocławiu, www.lo5.wroc.pl [dostęp 2020-08-24]  (pol.).
• DominikD. Wojtas DominikD., Pusty wieżowiec przy Żelaznej. Co się z nim stanie?, Gazeta Wrocławska], 11 listopada 2015 [dostęp 2020-08-20]  (pol.).
• Przed/po Wrocławska architektura XX.XXI w., Autorzy pomysłu i tekstów: Fundacja Transformator (Michał Duda, Agata Gabiś, Karolina Jara), Oprawa graficzna: Marian Misiak, Zdjęcia: Jerzy Krzysztof Kos, Wroapp.pl, 2016 [dostęp 2019-09-16] .
• wroclife (redakcja), 36 lat temu wprowadzono stan wojenny. Wrocław stanął, „Wroclife.pl”, 12 grudnia 2017 [dostęp 2020-08-27]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05]  (pol.).
• Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2020-08-20]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).
• Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Żelazna, [w:] Wrocław, Gajowice [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• ul. Żelazna, [w:] Wrocław, Gajowice [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587714 [dostęp 2020-08-13]  (pol.).
• ul. Żelazna, wikimapia.org [dostęp 2020-08-13]  (pol.).