Ulica Gabrieli Zapolskiej we Wrocławiu

Ulica Gabrieli Zapolskiej

Przedmieście Świdnickie
Odcinek początkowy
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	127 m
Poprzednie nazwy	Theaterstrasse
Przebieg
ul. J. Piłsudskiego sięgacz ul. G. Zapolskiej ul. W. Bogusławskiego
Położenie na mapie Wrocławia Ulica Gabrieli Zapolskiej
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Gabrieli Zapolskiej
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Ulica Gabrieli Zapolskiej
51°06′04,797″N 17°01′36,045″E/51,101332 17,026679

(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Zabudowa ulicy (za estakadą kolejową)

Teatr Polski

Pomnik Wrocławianina

Ulica Gabrieli Zapolskiej – ulica położona we Wrocławiu, łącząca ulicę Józef Piłsudskiego z ulicą Wojciecha Bogusławskiego, na osiedlu Przedmieście Świdnickie w dawnej dzielnicy Stare Miasto^[1][2][3]. Ulica ma 127 m długości. Obejmuje ponadto sięgacz od długości 60 m^[1]. Przy ulicy znajduje się między innymi zabytkowy kompleks budynków Urzędu Miejskiego Wrocławia^[4] oraz budynek Teatru Polskiego^[5][6][7].

Historia

Rejon dzisiejszej ulicy Józefa Piłsudskiego zabudowany i zamieszkały był od około XIV wieku. Na początku XIX wieku stały tu wiejskie domy ogrodników. Stąd dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego otrzymała pierwotnie nazwę Świdnickie Łąki, a obszar ten nosił nazwę Wygon Świdnicki (Schweidnitrzer Anger), Wielki Wygon (Grosse Anger), a następnie ulicy Ogrodowej (Gartenstreasse). Rozwój tego rejonu skutkował nadaniu mu nazwy Przedmieścia Świdnickiego. Po powstaniu Kolei Górnośląskiej, od 1842 r., ranga tego obszaru znacznie wzrosła i stopniowo stawała się ekskluzywną częścią miasta^[8][9]. W 1845 r. złożony został wniosek o wytyczenie ulicy po śladzie gruntowej drogi, która dziś nosi nazwę Wojciecha Bogusławskiego. W wyniku tego utworzono ulicę zamykającą dziś ulicą Gabrieli Zapolskiej. W 1846 r. w poziomie terenu przeprowadzone wzdłuż tej ulicy linię kolejową^[10], później wyniesioną na estakadę kolejową^[4][11], zbudowaną w latach 1900–1905^[4] (1896-1901^[11]), dziś zamykającą oś widokową w kierunku południowym ulicy Gabrieli Zapolskiej^[4]. Natomiast pierwsze zapisy o ulicy Gabrieli Zapolskiej pochodzą z ksiąg adresowych z 1907 r.^[12]

W 1906 r. według projektu Waltera Häntschela i Hermanna Wahlicha wybudowano gmach teatru Metropol, obecnie Teatr Polski^[5][6][7] (1905 r.^[5]). Do 1935 r. działała tu operetka, a następnie teatr dramatyczny^[7][12]. Fasada ówczesnego obiektu wzorowana była na elewacji jednego z teatrów berlińskich projektu Pölzinga^[12]. W wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. znaczna część zabudowy uległa zniszczeniu^[9][12]. Dotknęło to między innymi budynek teatru, który odbudowano w 1950 r. na podstawie projektu Andrzeja Józefa Frydeckiego^[6][12]. Prace w tym zakresie rozpoczęto w 1948 r., wykonawcą była spółdzielnia o nazwie Polskie Towarzystwo Budowlane^[12]. W budynku działał Teatr Polski od 20.12.1950 r.^[7][12] W 1994 r. miał miejsce pożar podczas którego spłonęła widownia i foyer. Odbudowę po pożarze przeprowadzono według projektu Wiktora Jackiewicza, a ponowne otwarcie teatru nastąpiło 20.05.1996 r.^[6][7][13] Od 14.09.2005 r. duża scena nosi imię Jerzego Grzegorzewskiego^[6].

Około 1920 r. na podstawie projektu Alvina Wedemanna zbudowano dom handlowy firmy J. Fuchs & Söhne. W tym samym okresie powstał także budynek biurowy na rogu ulicy Gabrieli Zapolskiej i Józefa Piłsudskiego^[4]. Pod numerem 4 mieścił się urząd finansowy. Po wojnie (do 1947 r.) w budynku mieściło się Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia^[12]. Obecnie w budynku tym (ulica Gabrieli Zapolskiej 4 i ulica Wojciecha Bogusławskiego 6) oraz powstałej podczas rozbudowy części z lat 2008–2015 (ulica Wojciecha Bogusławskiego 8-10), jak i w biurowcu (ulica Gabrieli Zapolskiej 2 i ulica Józefa Piłsudskiego 45-47) mieści się Urząd Miejski Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców^[4][14][15].

W podobnym czasie, około 1920 r. zbudowano po przeciwnej stronie ulicy kamienicę przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1 i ulica Józefa Piłsudskiego 43, wyremontowaną w 2014 r.^[4] Po wojnie mieściła się tu między innymi siedziba nieistniejącego obecnie przedsiębiorstwa budowlanego Jedynka Wrocławska (Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego Nr 1 Grupa „Jedynka Wrocławska”, ulica Gabrieli Zapolskiej 1). Przedsiębiorstwo to rozpoczęło w 2000 r. między innymi realizację kompleksu usługowo–parkingowego, przy pomocy należącej do niego spółki „Prim”, przy placu Rozjezdnym, według projektu M. Kupczyk i P. Spychała. Inwestycję wykonano do stanu surowego otwartego, i wówczas firmy z nią związane upadły (wykreślenie Jedynki Wrocławskiej z Krajowego Rejestru Sądowego nastąpiło w 2010 r.). Przez lata niedokończony budynek znany był jako „wrocławski szkieletor”^{[16][17][18][19][20]}, a jego rozbiórka miała miejsce w 2017 r.^[19] W parterze budynku przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1 w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku znajdował także się oddział wrocławski Banku Ochrony Środowiska^[21].

W 2004 r. przed budynkiem Urzędu Miejskiego Wrocławia ustawiono pomnik Wrocławianina, autorstwa Ryszarda Mazura^[22].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Gartenstrasse, do 1906 r. jako część ulicy (dziś ulica Józefa Piłsudskiego)^[23][24]
• Theaterstrasse, od 1906 r.^[23] (1907 r.^[25]) do 1946 r.^[12][23]
• Gabrieli Zapolskiej, od 1946 r.^[23][26]

W 1906 roku ulicę wydzielono z ulicy Gartenstrasse nadając jej odrębną nazwę Theaterstrasse w nawiązaniu do budynku teatru Schauspielhaus (dziś Teatr Polski)^[23]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 12 z 7.03.1946 r.^[26] Upamiętnia ona Gabrielę Zapolską – (ur. 30 marca 1857 w Podhajcach, zm. 17 grudnia 1921 we Lwowie) polską aktorkę, dramatopisarkę, powieściopisarkę, publicystkę, felietonistkę, krytyczkę teatralną i artystyczną^{[12][27][28][29]}.

Układ drogowy

(c) Marcin Drozd, CC BY-SA 3.0

Przejazd pod estakadą od ul. Nasypowej w kierunku ul. W. Bogusławskiego i G. Zapolskiej

Do ulicy Gabrieli Zapolskiej przypisana jest droga gminna nr 105084D o długości 127 m oraz sięgacz o długości 60 m (numer ewidencyjny drogi G1050840264011)^[1], klasy dojazdowej^[30][31]. Ulica położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 2.296 m²^[1][32]. Na całej ulicy jezdnia posiada nawierzchnię z masy bitumicznej, z wyłączeniem sięgacza i zgrupowania obejmującego miejsca postojowe przed budynkiem numer 1, gdzie zachowano nawierzchnię brukowaną^[33][34]. Cała ulica znajduje się, podobnie jak ulica Wojciecha Bogusławskiego, w strefie ruchu uspokojonego z ograniczeniem prędkości do 30 km/h, z wyłączeniem połączenia z ulicą Józefa Piłsudskiego^[35]. Wzdłuż całej długości ulicy wytyczono kontrapas rowerowy oraz wskazano tę ulicę dla ruchu rowerowego w ramach strefy ruchu uspokojonego. Drogi te powiązane są z drogami rowerowymi biegnącymi wzdłuż ulicy Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Bogusławskiego, a poprzez sięgacz i dalej drogę wewnętrzną z drogami rowerowymi wytyczonymi w ulicy Tadeusza Zielińskiego^[35][36].

Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi oraz innymi drogami:

Drogi powiązane.

rodzaj	droga	foto
skrzyżowanie	ulica Józefa Piłsudskiego[1][37] torowisko tramwajowe[8]
skrzyżowanie	sięgacz
skrzyżowanie	ulica Wojciecha Bogusławskiego[1][38]
kontynuacja	przejazd pod estakadą kolejową do ulicy Nasypowej[2]

Zabudowa i zagospodarowanie

Budynek nr 1 od strony sięgacza

Ulica przebiega przez gęsto zabudowany obszar o charakterze śródmiejskim. Pierzeja wschodnia zabudowana jest zabudową ciągłą obejmującą zabytkowe budynki pięciokondygnacyjne, wchodzące współcześnie w skład kompleksu administracyjnego Urzędu Miejskiego Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców^[4][39][40], przed którym stoi pomnik Wrocławianina^[22]. Wschodnia strona ulicy obejmuje odcinek od ulicy Józefa Piłsudskiego do sięgacza, którego pierzeję stanowi dawna, zabytkowa kamieńca, o pięciu kondygnacjach nadziemnych, której elewacja stanowi także północną pierzeję sięgacza^[4][40]. Koniec sięgacza łączy się z drogą wewnętrzną biegnącą do ulicy Tadeusza Zielińskiego^[2]. Natomiast południową pierzeję sięgacza i zachodnią pierzeję ulicy tworzy budynek Teatru Polskiego^[5][40]. Oś widokową ulicy w kierunku południowym zamyka murowana estakada kolejowa biegnąca wzdłuż ulicy Wojciecha Bogusławskiego, wyniesiona ponad teren na około 5 m, z otwartymi w tym miejscu przęsłami zapewniającymi połączenie z ulicą Nasypową^[2][11][41].

Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 118,4 do 118,5 m n.p.m.^[33][42] Ulica przebiega przez jeden rejon statystyczny, przy czym dostępne dane pochodzą z 31.12.2019 r. W rejonie tym przy zameldowanych 354 osobach gęstość zaludnienia wynosi 4237 lud./km²^[43].

Ochrona i zabytki

Obszar na którym położona jest ulica Gabrieli Zapolskiej jako całość ujęty jest w ewidencji zabytków, w ramach tzw. Przedmieścia Południowego^[44][45]. Dla tego obszaru ochronie podlega przede wszystkim historyczny układ urbanistyczny kształtowany od XIII wieku, następnie od około 1840 r. do początki lat 60. XX wieku^[46]. Wszystkie budynki położone przy ulicy, z wyłączeniem budynku Teatru Polskiego, ujęte są w gminnej ewidencji zabytków^[4]. Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki i inne obiekty historyczne:

Obiekty zabytkowe.

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	fotografia
strona zachodnia
Kamienica ulica Gabrieli Zapolskiej 1, ulica Józefa Piłsudskiego 43[4][47][48][49]	około 1920 r., 2014 r. (remont) rodzaj ochrony – gez, mpzp[4]
strona wschodnia
Budynek biurowy, obecnie budynek Urzędu Miasta Wrocławia ulica Józefa Piłsudskiego 45-47, ulica Gabrieli Zapolskiej 2[4][50][51]	około 1920-1925 r. rodzaj ochrony – gez, mpzp[4]
Dom handlowy firmy J. Fuchs & Söhne, obecnie Urząd Miejski Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców ulica Gabrieli Zapolskiej 4, ulica Wojciecha Bogusławskiego 6-8[4][52][53]	około 1920 r. (projekt Alvin Wedemann) rodzaj ochrony – gez, mpzp[4], wskazuje się na konieczność wpisania budynków do rejestru zabytków[54]
południowy koniec ulicy
Estakada kolejowa ulica Wojciecha Bogusławskiego[4][55][56]	lata 1900–1905 rodzaj ochrony – gez, mpzp[4]	(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Baza TERYT

Sięgacz

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)^[57][58]:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
• powiat: Wrocław (0264)
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto, Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura
• Gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura
• Nazwa ulicy: ul. Gabrieli Zapolskiej (25632).

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• culture.pl, Instytut Adama Mickiewicza [dostęp 2020-11-04] .
• Teatr Polski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne). [online] [dostęp 2020-11-04] .
• Geoinfo7 Portal, Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-20]  (pol.).
• Geoportal Dolny Śląsk, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-20]  (pol.).
• Geoportal Krajowy, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-20]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• JarosławJ. Jakubczak JarosławJ., Szkieletor do końca maja zniknie z centrum miasta. Co powstanie w jego miejscu?, gazetawroclawska.pl, 28 kwietnia 2017 [dostęp 2020-11-16]  (pol.).
• MichałM. Jerczyński MichałM., Wiadukty i estakady miejskie w Polsce, Świat Kolei 10/2001 str. 23–25, bazakolejowa.pl, 2001 [dostęp 2020-11-03]  (pol.).
• JarosławJ. Molenda JarosławJ., Skandalistka. Gabriela Zapolska – biografia, granice.pl, wszystko o literaturze [dostęp 2020-11-12] .
• Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 118/2001 (1198) - Pozycja 9358, Poz. 9358. BANK OCHRONY ŚRODOWISKA SPÓŁKA AKCYJNA. KRS 0000015525., krs-online.com.pl, 4 czerwca 2001 [dostęp 2020-11-16]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-11-16]  (pol.).
• MarcinM. Torz MarcinM., Wrocław: Jest szansa by dokończyć budynek przy Kolejowej, naszemiasto.pl, 14 czerwca 2011 [dostęp 2020-11-16]  (pol.).
• Uchwała XVII/529/00 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 20 stycznia 2000 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu Przedmieścia Świdnickiego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Biuletyn Urzędowy RMW z 4 lutego 2000 r. Nr 1, poz.4; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 11 kwietnia 2000 r. Nr 12, poz.219. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego – Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2019 r. poz.6310. [Data ogłoszenia: 7 listopada 2019 r.], Wrocław, 20 stycznia 2000 [dostęp 2020-11-02]  (pol.).
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, dawne województwo wrocławskie, Biuletyn Informacji Publicznej - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 13 sierpnia 2020 [dostęp 2020-11-02]  (pol.).
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, obszary urbanistyczne Wrocław, Biuletyn Informacji Publicznej - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 17 października 2018 [dostęp 2020-11-02]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05]  (pol.).
• Wyszukiwarka KRS, KRS nr 0000027361: WROCŁAWSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO BUDOWNICTWA PRZEMYSŁOWEGO NR 1 GRUPA „JEDYNKA WROCŁAWSKA” SPÓŁKA AKCYJNA, Krajowy Rejestr Sądowy  (pol.).
• Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Zapolskiej Gabrieli, [w:] Wrocław: Przedmieście Świdnickie [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-11-09]  (pol.).
• ul. Zapolskiej Gabrieli, [w:] Wrocław: Przedmieście Świdnickie [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587650 [dostęp 2020-11-09]  (pol.).
• ul. Gabrieli Zapolskiej, wikimapia.org [dostęp 2020-11-09]  (pol.).