Ulica Lipowa w Białymstoku

ulica Lipowa

osiedle Centrum
Ulica Lipowa nocą
Państwo	Polska
Miejscowość	Białystok
Długość	ok. 790 m
Przebieg
0 m Rynek Kościuszki/ul. Spółdzielcza 130 m ul. Malmeda/ul. Liniarskiego 270 m ul. Nowy Świat 400 m ul. Częstochowska/ul. Grochowa 510 m ul. Waryńskiego/ul. Wisławy Szymborskiej 610 m ul. Przejazd 775 m Plac Niepodległości im. Romana Dmowskiego/ul. A. Abramowicza
Położenie na mapie Białegostoku ulica Lipowa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Lipowa
Położenie na mapie województwa podlaskiego ulica Lipowa
53°07′59,4″N 23°09′14,8″E/53,133167 23,154111

Widok ul. Lipowej od strony kościoła św. Rocha

Ul. Lipowa około 1916

Ulica Lipowa – reprezentacyjna ulica centrum Białegostoku, biegnąca od rynku Kościuszki (róg ul. Spółdzielczej) do placu Niepodległości im. Romana Dmowskiego (róg ul. Krakowskiej)^[1].

Pochodzenie nazwy

Nazwa ulicy pochodzi od rosnącego tu szpaleru lip w XVIII – XX wieku. Na przestrzeni wieków nazwa tej ekskluzywnej i reprezentacyjnej ulicy Białegostoku leżącej w centrum miasta przybierała różne nazwy; Choroska, Nowolipie, Lipowa, Józefa Piłsudskiego, Sowiecka, Lindenstrasse, Józefa Stalina aby ostatecznie po II wojnie światowej wrócić do swej pierwotnej nazwy – ul. Lipowa.

Historia ulicy

Ulica Lipowa latem

Za narożną kamienicą (w jej miejscu stała niegdyś karczma „Pod Łabędziem”, należąca do Andruszki – kochanki Jana Klemensa Branickiego), kończącą od północy pierzeję zachodnią Rynku Kościuszki, zaczyna się ulica Lipowa. Jej nazwa wzięła się od szpaleru lip, który rósł wzdłuż niej w drugiej połowie XVIII wieku, ale wtedy nazywano ją jeszcze ulicą Choroską, a później Nowolipiem. W początkach XX wieku nazywała się już Lipową.

W okresie międzywojennym nazywała się ulicą marszałka Józefa Piłsudskiego, następnie generalissimusa Józefa Stalina, potem fűhrera Adolfa Hitlera, znowu generalissimusa Stalina i w końcu na powrót Lipową. Ulica w 1944 została niemal całkowicie zniszczona przez hitlerowców^[2].

Przemieszczając się nią w kierunku zachodnim, mijamy najpierw hotel Cristal, pierwszy w powojennej Polsce hotel z prawdziwego zdarzenia w Białymstoku i docieramy do skrzyżowania z ulicami Liniarskiego i Malmeda^[3].

Po drugiej stronie ulicy Liniarskiego wznosi się cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, zbudowana w latach 1843-1846. Jest to budowla klasycystyczna, zbudowana na planie greckiego krzyża. Nad skrzyżowaniem ramion wznosi się kopuła, którą nieznacznie przewyższa wieża – dzwonnica z siedmioma dzwonami, postawiona nad kruchtą. Niezbyt obszerne wnętrze, mogące pomieścić nieco ponad 600 osób, ozdobił w roku 1910 polichromią Michał Awiłow, wzorując się na freskach Wasniecowa z soboru św. Włodzimierza w Kijowie. Na sklepieniu kopuły widnieje Chrystus Pantokrator, Matka Boska i Jan Chrzciciel, a poniżej – dwunastu apostołów, prorocy, królowie i czterej ewangeliści. Ikonostas z roku 1844 zawiera ikony – głównie pędzla Małachowa – wśród których wyróżniają się tonda, czyli ikony okrągłe, przedstawiające ewangelistów, święta cerkiewne i scenę zwiastowania. Przy wrotach carskich znajdują się obrazy Jezusa Chrystusa i Matki Bożej, przy diakońskich – wizerunki archaniołów Michała i Gabriela. W piwnicach soboru znajduje się cerkiew dolna św. Serafina z Sarowa, zaprojektowana przez Michała Bałasza i urządzona w roku 1959. Od 1951 cerkiew św. Mikołaja pełni funkcję katedry diecezjalnej, jest też siedzibą parafii św. Mikołaja^[4]. Przy cerkwi ma swoją siedzibę administracja prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej, Centrum Kultury Prawosławnej oraz Katedra Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku.

Przed cerkwią ul. Lipowa krzyżuje się z ulicą Malmeda prowadzącą do niewielkiego skwerku. Stoi tam pomnik Ludwika Zamenhofa, twórcy międzynarodowego języka esperanto, który urodził się w Białymstoku w 1859 roku.
Ulica Lipowa biegnie dalej na zachód ku kościołowi św. Rocha. Idąc nią, mijamy budynek, w którym powstał pierwszy w Polsce sklep samoobsługowy, kino „Pokój”, a po przeciwnej stronie ulicy secesyjny pałacyk Chaima Nowika, w którym znajduje się obecnie Wojskowa Komenda Uzupełnień, nieco odsunięty od ulicy budynek dawnej Żydowskiej Szkoły Rzemieślniczej (aktualnie Zespół Szkół Zawodowych) stanowiący przykład dzieła słynnej w latach międzywojennej tzw. białostockiej szkoły muratorskiej oraz – po drugiej stronie – bardzo ładną, neoklasycystyczną kamieniczkę z kariatydami podtrzymującymi balkon.

Ulica kończy swój bieg na placu Niepodległości im. Romana Dmowskiego, nad którym dominuje wzniesiony na niewielkim wzgórzu morenowym kościół parafialny pod wezwaniem św. Rocha. Jest to jeden z pierwszych na świecie kościołów modernistycznych, zbudowany w latach 1927–1946 według projektu profesora Politechniki Warszawskiej, Oskara Sosnowskiego, pomyślany jako wotum za odzyskanie niepodległości. Poprzednio w miejscu tym stała kapliczka cmentarna także pw. św. Rocha, ufundowana w 1748 roku przez Jana Klemensa Branickiego.
Korpus główny świątyni jest ośmioboczny, z wysokimi, wąskimi oknami, z attyką zasłaniającą płaski dach i smukłą wieżą, wysoką na 83 metry, zwieńczoną figurą Matki Boskiej. Wnętrze kościoła uderza surowym wystrojem. Szklane sklepienie z witrażowym gołębiem symbolizującym Ducha Świętego i czterema ewangelistami jest podtrzymywane przez cienkie, żelbetonowe filary. W ołtarzu głównym, zaprojektowanym przez Aleksandra Welsa, dominuje figura Chrystusa wyrzeźbiona przez Stanisława Horno-Popławskiego. Po lewej stronie – boczny ołtarz z figurą św. Antoniego dłuta Stanisława Bukowskiego, białostockiego architekta, który po II wojnie światowej dokończył dzieło Oskara Sosnowskiego. Dalej kaplica św. Rocha z rzeźbą patrona kościoła wykonaną przez Aleksandra Welsa. Między nią a nawą główną – ołtarz z obrazem św. Rocha pędzla Sylwestra Augustyna Mirysa, malarza związanego z dworem Branickich. Obraz ten został przeniesiony z rozebranej w 1926 roku XVIII – wiecznej kaplicy. Po przeciwnej stronie ołtarza głównego znajduje się drugi ołtarz boczny z figurą Matki Boskiej Mediolańskiej oraz kaplica z kopią obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej i krucyfiksem wykonanym przez Bolesława Bałzukiewicza.
Cały kościół otoczony jest murem z czterema wieżyczkami. Nad wejściem głównym od strony ulicy Lipowej stoi rzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza otoczonego stadkiem owiec – także dzieło Stanisława Horno-Popławskiego. Z tego miejsca widać dobrze całą ulicę Lipową i duży fragment otaczającego ją śródmieścia.

Ważniejsze budynki

Przy ulicy Lipowej znajdują się m.in.:

• ul. Lipowa 3 – Hotel Cristal (róg Liniarskiego),
• ul. Lipowa 12 – Pierwszy w Polsce sklep samoobsługowy, otwarty 1 czerwca 1956 i nazwany trzyliterowym skrótem SAM od słowa samoobsługowy^[5],
• ul. Lipowa 14 – Kino Pokój (róg ul. Nowy Świat),
• ul. Lipowa 15 – Sobór św. Mikołaja,
• ul. Lipowa 24 – Willa pod Kariatydami
• ul. Lipowa 32 – I Komisariat Policji.
• ul. Lipowa 35 – pałac Ch. Nowika – WKU w Białymstoku
• ul. Lipowa 51 – Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku

Galeria zdjęć

• Wybrane obiekty:
• 

  Widok Ratusza od strony ul. Lipowej

• 

  Sobór św. Mikołaja od strony ul. Lipowej

• 

  (c) 7alaskan, CC BY-SA 3.0

  Kościół św. Rocha (stojący na wylocie ul. Lipowej)

• 

  Pałac Nowika od strony ul. Lipowej

• 

  Podróż - rzeźba uliczna

• 

  Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku

• Wybrane kamienice i domy:
• 

  Willa pod Kariatydami

• 
• 
• 
• 
• 

  Budynek nr 12 przy ul. Lipowej

Przypisy