Ulica Ogrodowa w Warszawie
| Wola | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Ogrodowa przy ul. Żelaznej, widok w kierunku wschodnim | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°14′22,6″N 20°59′29,1″E/52,239603 20,991421 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Ogrodowa – ulica w warszawskiej dzielnicy Wola.
Historia
Ulica, dawna droga narolna włóki Klucznikowskiej[1], została wytyczona po 1765[2]. Nadana w 1770 nazwa pochodzi od licznych tam wtedy ogrodów[3]. Ulica zaczynała się przy ul. Solnej (współcześnie al. Jana Pawła II) i biegła na zachód, do wału miejskiego (ul. Okopowa)[4]. W 1784 przy Ogrodowej znajdowało się 57 domów i dworków drewnianych, pięć domów murowanych i dwa browary[5]. Szybkie tempo zabudowy wynikało m.in. z bliskiego sąsiedztwa ul. Chłodnej, będącej główną arterią wylotową z miasta w kierunku zachodnim[6].
Pod koniec XVIII wieku ulica została wybrukowana[5]. W 1806 na obszernej posesji na rogu ulic Ogrodowej i Białej powstała garbarnia należąca do Jana Temlera (przeniesiona w 1858 na ul. Okopową)[7].
W 1842 w wyniku pożaru zniszczeniu uległa zabudowa 16 posesji znajdujących się przy ulicy[8]. Na przełomie lat 50. i 60. przy Ogrodowej zaczęły powstawać pierwsze kilkupiętrowe kamienice[9]. W 1867 przy ul. Okopowej, przy wylocie ul. Ogrodowej, powstało wielkie targowisko Kercelak[10]. Na przełomie XIX i XX w. zlikwidowano ostatnie ogrody, którym ulica zawdzięczała nazwę[5]. W 1896 w przebudowanej kamienicy nr 17 rozpoczął działalność prywatny zakład leczniczy Marii Szlenkierowej, dając początek działalności filantropijnej rodziny Szlenkierów[11]. Na początku XX wieku i w okresie międzywojennym przy ulicy działało wiele małych i średnich zakładów przemysłowych różnych branż[12]. Pod numerem 62 powstały magazyny i stajnie przedsiębiorstwa przewozowo-spedycyjnego Węgiełek i S-ka[13], a naprzeciwko (pod nr 65) jego właściciel wybudował zachowaną kamienicę z oficynami[14] . Ulica była wtedy wybrukowana kamieniami polnymi[15]; w latach 30. wyasfaltowano jej odcinek między ulicami Solną i Białą[16].
W latach 1935−1939 na działce między ulicami Leszno i Ogrodową wzniesiono monumentalny gmach Sądu Grodzkiego według projektu Bogdana Pniewskiego[17] (ponieważ mieściły się tam również Sąd Okręgowy i Sąd Pracy był on nazywany zwyczajowo „gmachem sądów“[18]).
Przed 1939 Ogrodowa należała do najgęściej zabudowanych i zaludnionych ulic w tej części miasta[19]. Duży odsetek jej mieszkańców stanowili Żydzi, do których należała ok. połowa budynków znajdujących się przy ulicy[20]. Jej zabudowa nie ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[16].
W listopadzie 1940 ulica znalazła się, poza odcinkiem na zachód od ul. Wroniej oraz fragmentu przy gmachu sądów i ul. Białej, w obrębie utworzonego przez władze niemieckie getta[21]. W grudniu 1941 z dzielnicy zamkniętej wyłączono odcinek Ogrodowej znajdujący się między ulicami Wronią i Żelazną[21]. Pozostała część została w całości wyłączona z getta i włączona do „aryjskiej“ części miasta w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej (wywózek Żydów do obozu zagłady w Treblince)[22]. Od wiosny 1942 do września 1942 pod nrem 17 mieściła się siedziba Żydowskiej Służby Porządkowej[23]. Gmach sądów przez cały czas istnienia getta pełnił swoją podstawową funkcję i stanowił enklawę w dzielnicy zamkniętej, z dostępem dla Żydów od strony ul. Leszno, a dla mieszkańców „aryjskiej“ części Warszawy od strony ul. Ogrodowej, przez wyłączoną z getta jezdnię ulicy Białej[24].
7 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, rejon ulicy Ogrodowej został opanowany przez nacierających w kierunku Ogrodu Saskiego Niemców, zmuszając powstańców dowodzonych przez Gustawa Billewicza ps. „Sosna“ do wycofania się z gmachu sądów[25]. Niemcy wymordowali wtedy część mieszkańców i podpalili budynki znajdujące się przy ulicy[16].
Po wojnie większość uszkodzonych XIX-wiecznych kamienic rozebrano i wyburzono relikty zabudowy przemysłowej[26]. Przy ulicy powstały pięciopiętrowe[1] budynki osiedla Mirów zbudowanego według projektu Tadeusza Kossaka w latach 1949–1960 między ulicami: Orlą, Świerczewskiego (od 1991 al. „Solidarności”), Żelazną, Chłodną i Elektoralną[27]. Ulica na odcinku od ul. Marchlewskiego (al. Jana Pawła II) do Żelaznej została poszerzona[5].
Przed budynkiem nr 56 zachowano fragment oryginalnego bruku z kamieni polnych[28], a na dalszym, zachodnim odcinku ulicy pas bruku ujęty z obu stron kostką[29].
We wrześniu 2021 na ścianie domu przy ulicy Ogrodowej 67 odsłonięto mural autorstwa Bruno Neuhamera poświęcony Janowi Lityńskiemu[30].
Ważniejsze obiekty
- Gmach Sądu Grodzkiego
- Biurowiec City Gate
Obiekty nieistniejące
Przypisy
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 566. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 151.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 538–539. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 151−152.
- ↑ a b c d Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 151.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 85−86. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 86, 87. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 87. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 88. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Karol Mórawski (red.): Leksykon wolski. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1997, s. 170. ISBN 83-7005-389-0.
- ↑ Janusz Dziano, Wojciech Kępka-Mariański, Ireneusz Wywiał, Danuta Koper: Warszawska Wola. Co było, co jest, co pozostanie.... Magia Słowa, 2015, s. 84. ISBN 978-83-940821-0-9.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 92−93. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Adrian Sobieszczański. Węgiełek i inni. Warszawskie firmy przewozowe. „Stolica”, s. 40, marzec-kwiecień 2021.
- ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z historią, 2012, s. 137, 139. ISBN 978-83-62020-54-6.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 93. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ a b c Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 94. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 59. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Marek Czapelski. Architektura Gmachu Sądu Grodzkiego na Lesznie. „Rocznik Warszawski XXVIII”, s. 297, 1999.
- ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom II. Śródmieście Północne. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 135. ISBN 83-85584-50-1.
- ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom II. Śródmieście Północne. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 136. ISBN 83-85584-50-1.
- ↑ a b Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 7. Getto szczątkowe po wielkiej akcji likwidacyjnej. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 208. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Jacek Leociak: Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2017, s. 230−231. ISBN 978-83-62020-89-8.
- ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1969, s. 132.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 95. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Lech Chmielewski: Przewodnik warszawski. Gawęda o nowej Warszawie. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita“, 1987, s. 22. ISBN 83-85028-56-0.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 135. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z historią, 2012, s. 137. ISBN 978-83-62020-54-6.
- ↑ Klaudia Sadurska, Jan Lityński ma swój mural na Woli. Na uroczystości odsłonięcia mnóstwo ludzi z psami, wyborcza.pl, 26 września 2021 [dostęp 2021-09-26].
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Crossroads with a major road ahead.
Ikonka świateł na skrzyżowaniu
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ulica Ogrodowa w Warszawie przy skrzyżowaniu z ul. Żelazną, widok w kierunku wschodnim
Ulica Ogrodowa (widok w kierunku ul. Solnej) w Warszawie przed II wojną światową
Autor: Marcin Floryan, Licencja: CC BY 2.5
Ikona ulicy - początek skrzyżowanie T