Upaniszady

Hinduizm

Hinduism symbol.png

Historia
Wierzenia i praktyki
Święte pisma
Tematy powiązane

Upaniszady (dewanagari उपनिषद्, trl. Upaniṣad, ang. Upanishads) – najpóźniejsze, bo pochodzące z VIII–III w. p.n.e., teksty, należące do wedyjskiego objawienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Stanowią kontynuację filozofii spekulatywnej brahman, rozwinęły m.in. doktrynę brahmana, atmana, transmigracji (samsara), karmana. Znanych jest ponad 200 upaniszad. Nadal powstają nowe w czasach współczesnych[1].

W 1657 roku uczeni z Benaresu na polecenie księcia Dara Shikoh przełożyli na język perski zbiór upaniszad, zaś francuski indolog Abraham Hyacinthe Anquetil-Duperron przełożył ten wybór na łacinę w pracy Oupnek'hat, opublikowanej w latach 1801–1802[2].

Źródłosłów

Nazwa pochodzi od sanskryckich słów:

  • upa – „przy”,
  • ni – „nisko”,
  • sad – „siedzieć”,

czyli „przysiądnięcie”[3][4].

Klasyfikacja

Wedyjskie

Najstarsze upaniszady, zwane „wedyjskimi”, spisane są prozą i stanowią przedłużenie tradycji aranjak[5].

  1. Brihadaranjaka
  2. Ćhandogja
  3. Aitreja
  4. Kauszitaki
  5. Kena
  6. Taittirij

Wielkie

Dwanaście z nich nosi miano „Wielkich” (maha), stanowi część czterech świętych Wed i należy do kanonu wedanta, czyli „końca, zwieńczenia Wed”[6][7].

Kanoniczne

Według upaniszady Muktika istnieje 108 kanonicznych upaniszad. Lista ta zawiera następujące podgrupy: Wielkie Upaniszady (12) Samanjawedanta Upaniszady (23) Joga Upaniszady (20) Sannjasa Upaniszady (17) Waisznawa Upaniszady (14) Śakta Upaniszady (8)

Znaczenie

Upaniszady służyły i nadal są użytkowane jako teksty pomocnicze do praktyk medytacyjnych[8].

Polskie przekłady

Przypisy

  1. ↑ Upaniszady. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 26, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
  2. ↑ Klaus G. Witz: The Supreme Wisdom of the Upanisads An Introduction. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1998, s. 37–38. (ang.).
  3. ↑ Digital Corpus of Sanskrit (DCS) - Online Sanskrit dictionary and annotated corpus, www.sanskrit-linguistics.org [dostęp 2021-05-30].
  4. ↑ upaniszady, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-07].
  5. ↑ Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red.nauk.). Wyd. 1. T. 2. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 330-331. ISBN 83-7132-370-0.
  6. ↑ Alwin Kloekhorst, Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Brill, 12 grudnia 2007, ISBN 978-90-04-16092-7 [dostęp 2021-05-30] (ang.).
  7. ↑ Gavin 1954- Flood, An introduction to Hinduism, wyd. 1st South Asian paperback ed., Cambridge Univ. Press, 1998, ISBN 978-81-7596-028-2 [dostęp 2021-05-30].
  8. ↑ Marta Kudelska: Upaniszady. Wyd. 2. Kraków: Oficyna Literacka, 1998, s. 9. ISBN 83-7124-105-4.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Hinduism symbol.png
Autor: Tinette (dyskusja · edycje), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Symbol of Hinduism, white and golden version.