Urzędy grodzkie

Urzędy grodzkie – jedna z grup urzędów w Rzeczypospolitej Obojga Narodów obok grup urzędów senatorskich, centralnych niesenatorskich, nadwornych i ziemskich. Związane z funkcjonowaniem sądu grodzkiego, urzędu grodzkiego i kancelarii grodzkiej. Co do właściwych urzędników kancelaryjnych grodzkich ich liczba i rodzaj były różne w poszczególnych grodach.

  • wicewojewoda (podwojewodzi) – działał w sądzie grodzkim w Prusach Królewskich w zastępstwie wojewody, rozstrzygał tylko sprawy cywilne oraz przyjmował wpisy transakcji wieczystych[1]
  • starosta grodowy (capitaneus castrensis) – zwierzchnik sądu grodzkiego, urzędu grodzkiego i kancelarii grodzkiej[2], w Prusach i na Litwie obowiązki ich pełnili wojewodowie i ich zastępcy podwojewodziowie (vicepalatini)
  • podstarości (vicecapitaneus) – zastępca i namiestnik starosty, w Wielkopolsce starostę zastępował burgrabia ziemski (surogator)
  • burgrabia (burgrabius capitanei) – zastępca starosty
  • urzędnicy wyżsi kancelarii grodzkiej
    • rejent grodzki[3] – zarządzający kancelarią grodzką i mający pod opieką akta wieczyste
    • notariusz grodzki (notarius castrensis)[4][5] – wyższy urzędnik kancelarii grodzkiej,
    • vicenotariusz grodzki
    • pisarz grodzki (scriba)
    • podpisek grodzki
    • regent kancelarii grodzkiej
    • susceptant – pomocnik regenta kancelarii grodzkiej
  • urzędnicy niżsi kancelarii grodzkiej (palestranci)
    • inducent – przepisywał akta z protokołów do indukty
    • ekstradent – wydawał odpisy z aktów stronom zainteresowanym
    • lektant – porównywał treść dwóch jednakowo brzmiących lub przynajmniej jednakową treść mających aktów
    • klawier – sprawował nadzór nad archiwum

Bibliografia

  • Oswald Balzer, Lwów 1882, Kancelarye i akta grodzkie w XVIII wieku, Lwów 1882, s. 7-13.
  • Zbigniew Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1998, s. 208-214.
  • Jacek Pielas, Urzędnicy grodzcy nowokorczyńscy i ich kariery w XVII wieku, w: Dzieje biurokracji, t. IV, cz. 1, 2011, s. 137.

Przypisy

  1. ↑ Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku. Spisy". Oprac. Krzysztof Mikulski. 1990, s. 28.
  2. ↑ w powiatach, gdzie istniała osobna suscepta jego zwierzchnictwo rozciągało się także na nią
  3. ↑ rejenci i notariusze niekiedy w opracowaniach myleni są z pisarzami grodzkimi, którzy w hierarchii stali niżej, wynika to z faktu, że notariusze często nazywani byli pisarzami (scriba)
  4. ↑ Balzer nazywa go pisarzem grodzkim
  5. ↑ Balzer uważa, że notariusz zarządzał kancelarią grodzką, w rzeczywistości była to funkcja rejenta (który też był notariuszem)