Usoj
Usoj – osuwisko skalne we wschodnim Tadżykistanie, w dolinie płynącej w górach środkowego Pamiru rzeki Bartang[a], powstałe w wyniku trzęsienia ziemi o intensywności szacowanej na 9 stopni w skali Mercallego (ok. 7,4 w skali Richtera), które nastąpiło 18 lutego 1911 r. o godz. 23:31 czasu miejscowego.
Osuwisko o łącznej objętości szacowanej na 2,2 km³ i wysokości sięgającej 700 metrów zasypało między innymi wioskę Usoj (od niej wzięło swą nazwę), zabijając wszystkich w niej wówczas przebywających – około 90 osób; przegrodziło też płynącą w dolinie rzekę rozpoczynając proces powstawania Jeziora Sareskiego.
Powstała naturalna zapora wodna, której wysokość wynosi 567 m, długość 5 km, szerokość 3,2 km i powierzchnia 10,8 km². Jest to najwyższa zapora na świecie (biorąc pod uwagę zarówno obiekty naturalne jak i wytworzone przez człowieka)[1]. Przez kilka następnych lat przegroda uniemożliwiała przepływ rzeki Bartang, której wody stopniowo się podnosiły tworząc naturalne bezodpływowe jezioro zaporowe. W kwietniu 1914 ciśnienie napierających na skały osuwiska wód jeziora spowodowało, że dostrzeżono strumień przesączający się u jego podnóża; w ciągu następnych lat poziom jeziora podnosił się tak, że osiągnął 3263 m n.p.m. (przy maksymalnej głębokości ok. 505 metrów) i względnie stabilną równowagę ilości wody wpływającej do jeziora oraz przesączającej się przez osuwisko. Część gromadzącej się powyżej osuwiska wody tworzy mniejsze jezioro Szadau, położone na południowy zachód od Jeziora Sareskiego i odgrodzone od niego mniejszą barierą gruzu skalnego.
Geolodzy różnią się między sobą w ocenie stabilności osuwiska i grożących w tym rejonie niebezpieczeństw[2][3]. Trwają też dyskusje nad możliwością zabezpieczenia się przed katastrofą, np. przez budowę zapory sztucznej, która jednocześnie dawałaby możliwość wykorzystania zakumulowanych przez sto lat wód (szacowanych[1] na ok. 17 km3) do produkcji energii elektrycznej[4].
Uwagi
- ↑ Rzeka ta w swoim górnym biegu nazywana jest Oksu (Оқсу), a potem Murgob (Мурғоб)
Przypisy
- ↑ a b John Risley, Joseph Walder, and Roger Denlinger: Usoi Dam Wave Overtopping and Flood Routing in the Bartang and Panj Rivers, Tajikistan (ang.). U.S. Geological Survey, Reston, Virginia 2006. [dostęp 2012-09-15].
- ↑ Myths on Lake Sarez risk mitigation and realities, Ferghana Agency
- ↑ САРЕЗСКОЕ ОЗЕРО >> Cарезская катастрофа: геофизический прогноз
- ↑ Sarez, Rogun, Aral. erg.globalnet.uz. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-05)]., Engineering Research Group (ERG)
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Satellite image of the Usoi natural dam, the tallest dam in the world, holding back the larger Lake Sarez and the smaller Lake Shadau from a screenshot from Nasa WorldWind software