Władimir Bukowski

Władimir Bukowski
Влади́мир Буко́вский
Ilustracja
Władimir Bukowski (1987)
Data i miejsce urodzenia

30 grudnia 1942
Belebej, Baszkirska ASRR, ZSRR

Data i miejsce śmierci

27 października 2019
Cambridge, Wielka Brytania

Zawód, zajęcie

pisarz, obrońca praw człowieka

Strona internetowa
Demonstracja w Amsterdamie wzywająca do uwolnienia Władimira Bukowskiego w styczniu 1975
Ruud Lubbers, Władimir Bukowski, Jan Willem Bezemer i Robert Conquest w trakcie Kongresu Sacharowa w 1987

Władimir Konstantinowicz Bukowski (ros. Влади́мир Константи́нович Буко́вский, ur. 30 grudnia 1942 w Belebeju, zm. 27 października 2019 w Cambridge[1]) – rosyjski obrońca praw człowieka, pisarz, publicysta, więzień polityczny oraz polityk polskiego pochodzenia. Jeden z najaktywniejszych i najbardziej znanych na świecie uczestników ruchu dysydenckiego w ZSRR[2]. W sumie spędził 12 lat w więzieniach i na obowiązkowych leczeniach psychiatrycznych[2].

Pochodzenie

Urodził się w rodzinie o polskich korzeniach, był prawnukiem polskiego oficera wziętego przez wojska carskie do niewoli w bitwie pod Ostrołęką oraz zesłanego na Syberię, gdzie ożenił się i pozostał do końca życia.

Jego ojciec, Konstantin, był dziennikarzem i pisarzem. Sam Bukowski urodził się w Baszkirii, gdzie jego rodzina została ewakuowana z Moskwy w związku z ofensywą Wehrmachtu na Moskwę[3].

Działalność polityczna

Mając 14 lat przeczytał referat Nikity Chruszczowa traktujący o zbrodniach stalinowskich, stając się odtąd zagorzałym przeciwnikiem ideologii komunistycznej[4][3]. Jego pierwszy konflikt z władzami miał miejsce w 1959, kiedy to za rozpowszechniane samizdatu został wydalony ze szkoły[5]. Edukacja kontynuował następnie w szkole wieczorowej[4]. W latach 1960–1961 studiował na Wydziale Biologicznym Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego. Później za swoją działalność opozycyjną został z niego wydalony. W 1960 był jednym z organizatorów regularnych spotkań opozycyjnej młodzieży przy pomniku Władimira Majakowskiego w centrum Moskwy[6]. Wówczas zaczęło interesować się nim KGB, skonfiskowano m.in. jego esej na temat potrzeby demokratyzacji Komsomołu. W 1963 został aresztowany za wykonanie dwóch kserokopii książki „Nowa klasa”, autorstwa zakazanego w ZSRR jugosłowiańskiego pisarza Milovana Đilasa[7]. Został uznany za chorego psychicznie i skierowany na obowiązkowe leczenie do szpitala psychiatrycznego w Leningradzie. Poznał tam zdegradowanego generała Armii Radzieckiej i działacza opozycji Petro Hryhorenkę. Na wolność wyszedł w lutym 1965.

Zaraz po wyjściu na wolność, w grudniu 1965 zorganizował demonstrację w obronie dysydentów Andrieja Siniawskiego i Julija Daniela, za co ponownie zamknięto go w ośrodku psychiatrycznym, jednak niemal od razu po odsiedzeniu wyroku zorganizował kolejny protest w obronie dysydenta – tym razem Aleksandra Ginzburga – za co został skazany na trzy lata Gułagu, a jego wystąpienie w sądzie zostało rozpowszechnione przez samizdatową „Kronikę wypadków bieżących"[5]. Po procesie, który wzbudził liczne protesty na Zachodzie i zaangażował najwyższe sfery rządzące w ZSRR, w 1971 został uznany za winnego działalności antyradzieckiej i skazany na 7 lat więzienia oraz 5 lat zsyłki. Łącznie przebywał w uwięzieniu przez 12 lat.

Los Bukowskiego i innych więźniów politycznych w Związku Radzieckim był wielokrotnie podnoszony przez zachodnich dyplomatów i organizacje praw człowieka, takie jak Amnesty International. W grudniu 1976 został deportowany z ZSRR. Na lotnisku w Zurychu rząd radziecki wymienił go na więzionego sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Chile Luisa Corvalána[8][5][9]. Jak mówiła o tym krążąca po Moskwie czastuszka: „pomieniali chuligana na Luisa Corvalana[, gdie najdiom my taku blad', cztoby Lońku [tj. Breżniewa] pomieniat']"[5]. W marcu 1977 spotkał się w Białym Domu w prezydentem Stanów Zjednoczonych Jimmym Carterem. Potem były dysydent przeniósł się na stałe do Wielkiej Brytanii, gdzie wznowił studia biologiczne na University of Cambridge[10]. Bukowski był zagranicznym honorowym członkiem Solidarności Walczącej, zaprzysiężonym przez samego Kornela Morawieckiego[11].

W kwietniu 1991 po raz pierwszy od swojej deportacji przybył do Moskwy. Wobec perspektywy upadku systemu komunistycznego w ZSRR postulował utworzenie międzynarodowej komisji w celu zbadania zbrodni komunistycznych i procesu sądowego w celu rozliczenia komunizmu (na wzór procesów norymberskich, które rozliczyły nazizm). Pomimo wstępnych ustaleń z nowymi władzami rosyjskimi i podjętych prób otwarcia archiwów, do urzeczywistnienia jego planów ostatecznie nie doszło. Borys Jelcyn proponował Władimirowi Bukowskiemu objęcie stanowiska wiceprezydenta Federacji Rosyjskiej[11]. W 1992 został reprezentantem strony prezydenckiej w sporze z reaktywowaną KPZR przed Trybunałem Konstytucyjnym, dotyczącym kwestii niekonstytucyjności partii i tytułów prawnych do jej dawnego majątku. Uzyskał wówczas dostęp do dokumentów Komitetu Centralnego KPZR, których część przy okazji skopiował za pomocą przywiezionego ze sobą skanera oraz laptopa i opublikował później na Zachodzie. Dotyczyły one m.in. wspierania przez radziecki wywiad i partię komunistyczną akcji terrorystycznych za granicą, działalności partii komunistycznych w krajach kapitalistycznych, czy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Były dysydent poparł jeszcze prezydenta Jelcyna podczas kryzysu konstytucyjnego w 1993, jednak kilka miesięcy później skrytykował przyjętą przez niego konstytucję[12].

W 1996 grupa moskiewskich dziennikarzy i intelektualistów zaproponowała kandydaturę Bukowskiego w wyborach prezydenckich, jako alternatywę dla Jelcyna i Ziuganowa. Nie podjęto jednak żadnych formalnych kroków w tym celu[13].

W maju 2007 ogłosił swoją chęć wzięcia udziału w nadchodzących w przyszłym roku wyborach prezydenckich. 18 grudnia 2007 wymaganą liczbę podpisów złożył w Centralnej Komisji Wyborczej Federacji Rosyjskiej[14][15][16][17]. Grigorij Jawlinski, lider partii Jabłoko, na konferencji ogłosił, że zrezygnuje z własnej kampanii i poprze w wyborach kandydaturę Władimira Bukowskiego[18]. 22 grudnia 2007 komisja wyborcza odrzuciła rejestrację Bukowskiego, między innymi argumentując, że pisarz w ciągu ostatnich dziesięciu lat mieszkał poza granicami Rosji.

Został członkiem międzynarodowej rady doradczej Victims of Communism Memorial Foundation[19]. Współpracował także z Cato Institute[20]. Był jednym z 34 sygnatariuszy posłania Putin musi odejść. W 2009 dołączył do liberalno-demokratycznego ruchu Solidarnost[21]. Poparł sankcje zachodnie wymierzone przeciwko Rosji w następstwie aneksji Krymu, uważając że przyczyni się to do zakończenia rządów Władimira Putina[22]. W październiku 2014 władze rosyjskie odmówiły wydania mu nowego paszportu zagranicznego[23]. Ministerstwa spraw zagranicznych Federacji Rosyjskiej oświadczyło, że nie może potwierdzić obywatelstwa Bukowskiego[24]. Według BBC, Bukowski był jednym z ideologów Partii Niepodległości Zjednoczonego Królestwa[25].

W ostatnich latach życia mieszkał w Cambridge. Kilkukrotnie gościł w Polsce. W latach 2016–2018 był oskarżany przez brytyjską prokuraturę o posiadanie i produkcję pornografii dziecięcej[26][27].

Został pochowany na Highgate Cemetery. W jego pogrzebie udział wzięli przedstawiciele rosyjskiej emigracji w Wielkiej Brytanii. Pojawił się także reprezentant ambasady RP w Londynie, który odczytał list od premiera Mateusza Morawieckiego, który w imieniu całej Polski podziękował Bukowskiemu m.in. za wsparcie polskiego ruchu antykomunistycznego w latach 80. oraz opublikowanie archiwalnych dokumentów KC KPZR w sprawie wprowadzenia stanu wojennego w Polsce[28].

Poglądy

W latach 80. XX wieku otwarcie popierał politykę prezydenta Stanów Zjednoczonych Ronalda Reagana przeciwko reżimom komunistycznym w krajach Trzeciego Świata. Konsekwentnie krytykował też Zachód za przejawy zachowawczości względem komunizmu i ZSRR, uznając to za błędne dążenie do stabilizacji za wszelką cenę. Był zdecydowanym przeciwnikiem strategii odprężenia, a później poparcia udzielonego przez Zachód Michaiłowi Gorbaczowowi. Zarzucał też elitom świata zachodniego nieumiejętność rozliczenia się ze swojego uwikłania w obronę władzy sowieckiej oraz kontaktów z KGB. Nie popierał pieriestrojki, którą uznawał za zwodzenie przez ekipę Gorbaczowa społeczeństwa i opinii międzynarodowej w celu utrzymania systemu i własnej władzy. Z podobnych pozycji sprzeciwia się nazywaniu okresu rządów Chruszczowa mianem „odwilży”, gdyż nadal trwały w ZSRR represje polityczne.

Kontestował nową rzeczywistość polityczną po upadku ZSRR. Uważał, iż w Rosji nastąpiła „restauracja nomenklatury”, rozkradanie majątku państwowego, ogłoszenie się przez część dawnych komunistów mianem „demokratów” i „reformatorów”. Sprzeciwiał się błędnemu jego zdaniem pojmowaniem kapitalizmu jako sztuki oszukiwania innych, korupcji, przejawom postkomunizmu oraz zachowania się powszechnej postawy „człowieka sowieckiego”. Był znanym przeciwnikiem Unii Europejskiej (traktował UE jako „związek socjalistycznych republik europejskich”[29]), sprzeciwiał się dalszej integracji w jej obrębie oraz postępującego jego zdaniem zawężania sfery wolności jednostki. Równie sceptycznie nastawiony był do niektórych kierunków rozwoju cywilizacji zachodniej.

W grudniu 2005, na łamach dziennika „The Washington Post”, potępił stosowanie przez Amerykanów tortur wobec więźniów politycznych w Guantanamo, Abu Ghurajb i tajnych więzieniach CIA[30].

Nagrody

  • W 2002 otrzymał Truman-Reagan Medal of Freedom[31].

Filmografia

Wystąpił w polskich filmach dokumentalnych Towarzysz generał (2009), Towarzysz generał idzie na wojnę (2011)[32][33]. Był jednym z komentatorów łotewskiego dokumentu The Soviet Story (2008).

  • Vladimir Kara-Murza. Oni vybirali svobodu – [1]
  • Luis Corvalan, V. Bukovsky – [2]
  • V. Bukovsky, L. Korvalan, 2007.06.14 w Moscova HTB TV – [3]

Publikacje

Przypisy

  1. Soviet Dissident Vladimir Bukovsky Dies Aged 76, urdupoint.com (dostęp: 28 października 2019).
  2. a b Владимир Буковский: "Не быть участником преступления и частью режима", „BBC News Русская служба”, 28 października 2019 [dostęp 2020-04-24] (ros.).
  3. a b Zdemaskował psychuszki, ograł KGB, chciał urządzić komunistom drugą Norymbergę, tvp.info [dostęp 2020-04-25] (pol.).
  4. a b Справка: Владимир Буковский, DW.COM [dostęp 2020-04-24] (ros.).
  5. a b c d Irena Lasota: Bukowski, wróg komunizmu i Unii Europejskiej. [w:] Plus Minus [on-line]. Rzeczpospolita, 19.05.2016. [dostęp 2021-06-05]. (pol.).
  6. Владимир Буковский, "И возвращается ветер...", www.vehi.net [dostęp 2020-04-24].
  7. WebCite query result, www.webcitation.org [dostęp 2020-04-24].
  8. Robbin Frederick Laird, Erik P. Hoffmann, Soviet Foreign Policy in a Changing World, Transaction Publishers, 1986, ISBN 978-0-202-36924-2 [dostęp 2020-12-25] (ang.).
  9. Anna Zechenter: Schizofrenia bezobjawowa. [w:] Nieprzedawnione [on-line]. Dziennik Polski, 6 lipca 2009. [dostęp 2021-06-11]. (pol.).
  10. Robert van Voren, On Dissidents and Madness: From the Soviet Union of Leonid Brezhnev to the "Soviet Union" of Vladimir Putin, Rodopi, 2009, ISBN 978-90-420-2585-1 [dostęp 2020-12-25] (ang.).
  11. a b Władimir Bukowski odszedł wśród biało-czerwonych flag. Poruszające zdjęcie z pogrzebu!, niezalezna.pl, 1 grudnia 2019 [dostęp 2019-12-03].
  12. Boris Yeltsin’s Hollow Victory, Commentary Magazine, 1 czerwca 1993 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
  13. Советский диссидент Владимир Буковский согласен баллотироваться на пост президента России, NEWSru.com, 28 maja 2007 [dostęp 2020-12-23].
  14. Uphill struggle for Russian dissident, 25 października 2007 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
  15. Грани.Ру: Больше кандидатов, плохих и одинаковых, graniru.org [dostęp 2020-12-23] (ros.).
  16. ЦИК принял документы у Владимира Буковского, 18 grudnia 2007 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
  17. Буковский успел сдать документы в ЦИК для регистрации кандидатом в президенты России, NEWSru.com, 18 grudnia 2007 [dostęp 2020-12-23].
  18. Liberal Yavlinsky, perennial Russian candidate, not running for president, Taiwan News [dostęp 2020-12-23].
  19. Victims of Communism Memorial Foundation: About the Foundation, web.archive.org, 10 czerwca 2011 [dostęp 2020-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-10].
  20. Vladimir Bukovsky, Cato Institute [dostęp 2020-12-23] (ang.).
  21. История – Солидарность [dostęp 2020-12-22] (ros.).
  22. Vladimir Bukovsky: Putin’s system will collapse, charter97.org [dostęp 2020-12-22] (ang.).
  23. Dissident Bukovsky: Moscow Denying Me Passport, RadioFreeEurope/RadioLiberty [dostęp 2020-12-22] (ang.).
  24. Комментарий Посольства в связи с заменой истекшего загранпаспорта В.К.Буковского, Посольство России в Великобритании [dostęp 2020-12-22].
  25. Владимир Буковский о вреде Евросоюза, www.bbc.com [dostęp 2020-12-22] (ros.).
  26. Irena Lasota, Bukowski, wróg komunizmu i Unii Europejskiej, „Rzeczpospolita”, 22 maja 2016.
  27. https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/vladimir-bukovsky-child-porn-images-soviet-dissident-russia-gulags-putin-ussr-garry-kasparov-a8197081.html.
  28. "Пример абсолютной надежности". В Лондоне простились с Владимиром Буковским, BBC News Русская служба, 19 listopada 2019 [dostęp 2020-12-22] (ros.).
  29. The European Union – the New Soviet Union? – wypowiedź Władimira Bukowskiego (pl).
  30. Vladimir Bukovsky, Torture's Long Shadow, The Washington Post, 18 grudnia 2005
  31. Vladimir Bukovsky, Victims of Communism [dostęp 2020-12-22] (ang.).
  32. Władymir Bukowski. filmweb.pl. [dostęp 2014-01-03].
  33. Pokaz filmu „Towarzysz Generał idzie na wojnę” – Uniwersytet Warszawski, 13 grudnia, godzina 20:00. wpolityce.pl, 8 grudnia 2011. [dostęp 2014-01-03].

Bibliografia

  • Andrzej Grajewski Kłopotliwy świadek, przedmowa do: Władimir Bukowski, Partyzant prawdy. Wybór publicystyki z pierwszego i drugiego obiegu, t. 1-2, Warszawa 2008, wyd. Fronda, ISBN 978-83-60335-02-4.
  • Bartłomiej Brążkiewicz: Psychiatria radziecka jako instrument walki z opozycją polityczną w latach 1918–1984. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2004, s. 208. ISBN 83-88089-18-8.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

SacharovCongres1987.jpg
Autor: Rob C. Croes (ANEFO), Licencja: CC0
Vijfde Sacharov-congres in Amsterdam; v.l.n.r. premier Lubbers , Vladimir Boekovski , prof. J.W. Bezemer en prof. Robert Conquest voor het congres 21 mei 1987
Boekovski1987.jpg
Autor: Rob C. Croes (ANEFO), Licencja: CC0
Vijfde Sacharov-congres in Amsterdam; Vladimir Boekovski (close) 21 mei 1987
DemoBoekovskiAmsterdam1975.jpg
Autor: Bert Verhoeff (ANEFO), Licencja: CC0
Protest demonstration in favour of the release from prison of Vladimir Bukovsky (Amsterdam, 4 January 1975). Left to right: unidentified person, unidentified person, Henk van Ulsen, unidentified person, unidentified person, unidentified person, Maarten Biesheuvel, Henk Wolzak.