Władysław Żwański

Władysław Żwański

Błękit, Butrym, Iskra

mjr Władysław Żwański
major piechoty
Data i miejsce urodzenia	10 lipca 1896 Widziszki (Litwa)
Data i miejsce śmierci	1 lipca 1948 Dąbrowa-Tworki
Przebieg służby
Lata służby	1915–1948
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie Narodowa Organizacja Wojskowa Narodowe Siły Zbrojne Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
Jednostki	178 rezerwowy batalion piechoty 14 Syberyjski Pułk Strzelecki 38 Batalion Śmierci (38 DP) Samodzielna Brygada Strzelców Polskich 14 Pułk Strzelców Polskich (4 DSP) 14 pułk piechoty D.O.K. Nr IV 71 pułk piechoty PKU Grodzisk
Stanowiska	dowódca plutonu dowódca kompanii kierownik referatu w D.O.K. Nr IV dowódca batalionu kwatermistrz pułku komendant PKU Grodzisk szef sztabu Okręgu III NZW Białystok komendant Okręgu III NZW Białystok
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Odznaczenia

Pomnik ppłk. Władysława Żwańskiego w miejscu śmierci – Dąbrowa-Tworki.

Władysław Żwański h. Rawicz, ps. „Błękit”, „Butrym”, „Iskra” (ur. 10 lipca 1896^[a] w Widziszkach k. Wiłkomierza na Litwie, zm. 1 lipca 1948 w Dąbrowie-Tworkach) – major piechoty Wojska Polskiego i Narodowych Sił Zbrojnych, podpułkownik Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, przedostatni komendant Okręgu III NZW Białystok^[b].

Życiorys

Syn Jana i Joanny z Juszkiewiczów, posiadaczy małego majątku rolnego. W roku 1908 rozpoczął naukę w prywatnym gimnazjum w Wiłkomierzu. Absolwent II Szkoły Realnej w Petersburgu, w której zdał maturę (1915). Od sierpnia 1915 roku odbywał przeszkolenie rekruckie w 178 rezerwowym batalionie piechoty armii rosyjskiej stacjonującym w Starej Russie. Następnie odbył kurs oficerski w I Szkole Chorążych w Oranienbaumie, który ukończył w lecie 1916 roku uzyskując stopień chorążego. W czerwcu 1917 roku trafił na front rosyjsko-niemiecki w Kurlandii jako młodszy oficer 11 kompanii w 14 Syberyjskim Pułku Strzeleckim (wchodzącym w skład 4 Syberyjskiej Dywizji Strzeleckiej). Od sierpnia 1917 r. walczył jako młodszy oficer 3 kompanii w 38 Batalionie Śmierci, stanowiącym oddział uderzeniowy 38 Dywizji Piechoty. Z końcem tego roku (w dniu 19 grudnia) został zdemobilizowany (przed demobilizacją przebywał w szpitalu z powodu rany odniesionej w sierpniu 1917 r. pod Rygą), kończąc służbę w armii rosyjskiej w stopniu chorążego i będąc odznaczonym Krzyżem św. Jerzego IV stopnia z laurem (nadawanym przez zebrania żołnierskie wyróżniającym się w walce oficerom, jako szczególny znak uhonorowania) oraz Orderem św. Stanisława III klasy z mieczami i kokardą^[1].

Działalność niepodległościową rozpoczął jeszcze podczas swej służby w armii carskiej, zostając (w listopadzie 1917 r.) członkiem Związku Wojskowych Polaków w Rosji. Następnie działał, pod okupacją niemiecką, w polskiej konspiracji wojskowej na terenie Połocka. Zagrożony aresztowaniem ze strony Niemców wyjechał z Połocka do rodziny w Rostowie nad Donem, gdzie rozpoczął pracę jako urzędnik biurowy. W końcu listopada 1918 r. zgłosił się ochotniczo w Noworosyjsku do służby w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Polskich (stawił się wówczas na stacji zbornej zwanej Kompanią Kadrową), a w styczniu 1919 roku (również jako ochotnik) został w Odessie wcielony do 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego. Jako młodszy oficer kompanii oficerskiej (zwanej Legią Rycerską) oraz dowódca plutonu strzelców, wchodzących w skład I batalionu 14 Pułku Strzelców Polskich, walczył z bolszewikami pod Tyraspolem i nad Dniestrem^[1][2][3].

Po powrocie do niepodległej Polski otrzymał, z dniem 30 czerwca 1919 roku, przydział do służby w 14 pułku piechoty (wchodzącym w skład 4 Dywizji Piechoty). W jego szeregach, jako dowódca kompanii strzeleckiej w II batalionie, uczestniczył w wojnach: polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Walczył w Małopolsce Wschodniej oraz na Wołyniu i Podolu. 16 marca 1920 roku wziął udział w bitwie pod Olewskiem, gdzie zasłużył się w zdobyciu rosyjskiego pociągu pancernego „Komunist”^[c]. W czasie radzieckiej kontrofensywy brał udział w walkach odwrotowych od Berezyny po Wisłę, a podczas polskiego kontruderzenia ponownie walczył w Małopolsce Wschodniej. Za wykazane męstwo i odwagę odznaczony został Orderem Virtuti Militari kl. V^[4], nadanym Dekretem Wodza Naczelnego L. 2864 z dnia 13 kwietnia 1921 roku^[5] (w uzasadnieniu nadania orderu podano: „Por. Żwański odznacza się niezwykle zimną krwią, podziwu godną brawurą w ogniu i nadzwyczaj umiejętnym prowadzeniem swojej kompanii z nadzwyczaj bystrą orientacją.”)^[1].

Na dzień 1 czerwca 1921 roku nadal pełnił, w randze porucznika, służbę w 14 pułku piechoty^[6] (z dniem 7 maja 1921 r. objął dowództwo kompanii kadry batalionu zapasowego 14 pp^[7]). Pod koniec listopada 1921 r. ogłoszono dekret L. 3355 Wodza Naczelnego o formalnym przyjęciu por. piech. Władysława Żwańskiego do Wojska Polskiego, z zaliczeniem do rezerwy armii i powołaniem do służby czynnej^[8]. Dekretem Naczelnika Państwa i Wodza Naczelnego z dnia 3 maja 1922 r. (L. 19400/O.V.) został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dnia 1 czerwca 1919 r. i 1870. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[9]. W lecie 1923 roku ukończył kurs doszkalający zorganizowany przy warszawskim D.O.K. Nr I. W okresie dwudziestolecia międzywojennego kontynuował swą karierę wojskową. Początkowo nadal w szeregach włocławskiego 14 pp^[10][11], w którym pełnił między innymi funkcje dowódcy kompanii strzeleckiej i dowódcy kompanii c.k.m. Na rok 1923 zajmował 1725. lokatę pośród kapitanów piechoty^[12], a w roku 1924 była to już 1243. lokata wśród kapitanów korpusu piechoty^[13].

W sporządzonym na przełomie 1926 i 1927 roku przez Szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych płk. Szt. Gen. Józefa Zamorskiego „Wykazie imiennym poruczników i kapitanów – dowódców kompanii i baonów na froncie” – zaliczono kpt. Żwańskiemu 21-miesięczny okres dowodzenia kompanią (czas dowodzenia oddziałami bojowymi na froncie obliczano od dnia 1 czerwca 1919 r. do dnia 1 marca 1921 r.)^[14].

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego^[d] awansowany został do stopnia majora w korpusie oficerów piechoty, ze starszeństwem z dnia 1 stycznia 1928 roku i 203. lokatą^[15]. W marcu 1928 roku oceniany był następująco przez gen. dyw. Władysława Junga inspekcjonującego włocławski pułk: „Bez przydziału w 14 pp – taktycznie dobry. Proponuję wyznaczyć go na dowódcę baonu w 14 pp”^[16]. Zarządzeniem Ministra Spraw Wojskowych – marszałka Józefa Piłsudskiego – opublikowanym w dniu 26 kwietnia 1928 r.^[e], mjr. Władysław Żwański został przeniesiony macierzyście z 14 pułku piechoty do kadry oficerów piechoty, z równoczesnym przydziałem do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko referenta^[17]. Pod koniec 1928 roku zajmował 202. lokatę wśród majorów korpusu piechoty ze swego starszeństwa^[18] i jako nadetatowy oficer 14 pp pełnił nadal służbę w D.O.K. Nr IV^[19]. W roku 1930, jako oficer sztabu D.O.K. Nr IV (kierownik Referatu Organizacyjnego), zajmował 570. lokatę łączną na liście starszeństwa majorów piechoty (była to 191. lokata w swoim starszeństwie)^[20].

W dniu 26 marca 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie z Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi do 71 pułku piechoty w Zambrowie, na stanowisko dowódcy batalionu^[21]. Służąc w tym pułku^[22] zajmował w 1932 roku – 172. lokatę wśród majorów piechoty w swoim starszeństwie^[23]. W Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1933 roku ogłoszono jego przesunięcie na stanowisko kwatermistrza 71 pułku piechoty^[24] (stanowisko to objął w czerwcu 1933 roku^[25]). Służąc w tym pułku zajmował na dzień 1 lipca 1933 roku – 407. lokatę łączną pośród majorów korpusu piechoty (była to jednocześnie 166. lokata w swoim starszeństwie)^[26]. 7 czerwca 1934 roku ogłoszono przeniesienie mjr. Żwańskiego do Powiatowej Komendy Uzupełnień Grodzisk celem odbycia praktyki poborowej^[27]. W grudniu 1934 roku został zatwierdzony na stanowisku komendanta PKU Grodzisk^[25][28] (stanowisko to zajmował od września 1934 r.). Piastując tę funkcję zajmował w dniu 5 czerwca 1935 roku – 293. lokatę łączną wśród majorów piechoty (była to jednocześnie 128. lokata w starszeństwie)^[29]. Na dzień 23 marca 1939 roku nadal pełnił służbę jako komendant KRU Grodzisk Mazowiecki^[30] (z dniem 1 lipca 1938 r. przemianowano Powiatową Komendę Uzupełnień Grodzisk Mazowiecki na Komendę Rejonu Uzupełnień Grodzisk Mazowiecki^[f]) i zajmował 45. lokatę wśród majorów piechoty w swoim starszeństwie^[31]. Po wybuchu II wojny światowej objął stanowisko komendanta garnizonu Grodzisk Mazowiecki. Brał udział w kampanii wrześniowej – wraz z podległą Komendą Rejonu Uzupełnień ewakuował się na wschód unikając niewoli.

Działalność konspiracyjna

Na terenie powiatu Grodzisk Mazowiecki rozpoczął działalność konspiracyjną w Narodowej Organizacji Wojskowej (organizował oddziały samoobrony NOW w tym powiecie)^[g]. Poszukiwany przez okupanta niemieckiego przeniósł się na teren powiatu Ostrów Mazowiecka, gdzie się ukrywał. Od listopada 1942 roku działał w Narodowych Siłach Zbrojnych, w których zajmował między innymi stanowisko komendanta Powiatu NSZ Ostrów Mazowiecka^[h] (posługiwał się wówczas pseudonimem „Butrym”, a podporządkowane mu oddziały liczyły wiosną 1944 roku 616 żołnierzy zorganizowanych w 5 kompanii). Po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren podległego mu powiatu, zakończył działalność podziemną i w dniu 23 września 1944 roku wstąpił do służby w LWP. Z dniem 23 lutego 1945 r. został powołany na stanowisko komendanta Rejonowej Komendy Uzupełnień w Ciechanowie. W tym czasie prowadził jednocześnie działalność konspiracyjną – organizował fałszywe dokumenty, w tym odroczenia od służby wojskowej dla żołnierzy NSZ i AK. Pod koniec marca 1945 roku, po dekonspiracji, zagrożony aresztowaniem przez Informację Wojskową, zdezerterował^[i] (został zatrzymany przez grupę operacyjną jednakże udało mu się uciec) i nawiązał kontakt z nowo powstałymi strukturami Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. W dniu 10 kwietnia 1945 r. objął stanowisko szefa Wydziału III (operacyjnego) Komendy Okręgu NZW Białystok (kryptonim „Chrobry”^[j]). Posługiwał się już wówczas pseudonimem „Iskra”. W tym też okresie został awansowany do stopnia podpułkownika^[k], a od dnia 22 września 1945 roku zajmował stanowisko szefa sztabu Komendy Okręgu NZW Białystok. W dniu 4 kwietnia 1946 roku został mianowany komendantem Okręgu III NZW Białystok i używał od tej pory pseudonimu „Błękit”. Podległe mu siły liczyły wówczas około 6 tysięcy żołnierzy. W swej ówczesnej działalności starał się załagodzić panujące napięte stosunki z białostockimi strukturami WiN, ograniczył również zakres działań zbrojnych na rzecz działalności propagandowej. Podpułkownik Żwański był zdecydowanie przeciwny ujawnianiu się swych podwładnych w związku z ogłoszoną w dniu 22 lutego 1947 r. ustawą amnestyjną. Na przeprowadzonej w dniu 17 marca 1947 roku odprawie komendantów powiatów podjął decyzję o pozostaniu w konspiracji^[l]. Efektem ogłoszonej amnestii oraz działań organów aparatu bezpieczeństwa był drastyczny spadek liczebności podległych mu oddziałów, które na początku 1948 roku liczyły zaledwie od 300 do 600 żołnierzy. W tym czasie nie istniały już, zlikwidowane przez służby bezpieczeństwa, Komenda Obszaru i Komenda Główna NZW. Podległymi sobie (w ramach Okręgu III NZW) oddziałami ppłk. Żwański kierował wówczas samodzielnie i w zasadzie jednoosobowo (pozostali członkowie komendy zrezygnowali już wtedy z działalności konspiracyjnej bądź też ujawnili się)^[1].

Śmierć

Podpułkownik Władysław Żwański zginął 1 lipca 1948 roku w wyniku akcji grupy operacyjnej UB-KBW z Białegostoku, podszywającej się pod rozbity szwadron z 6 Wileńskiej Brygady AK. Zwabiony został wraz z trzema podwładnymi do wsi Dąbrowa-Tworki, gdzie doszło do strzelaniny. W akcji po stronie UB uczestniczyło 9 osób: referent powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego Wysokie Mazowieckie starszy sierżant Tadeusz Krawczuk, agent „Karpiński” (Antoni Plewka „Węgorz” – dezerter z 6 Wileńskiej Brygady AK, współpracujący z UB^[1]) oraz 7 żołnierzy KBW. Z miejsca zdarzenia udało się zbiec dwóm ludziom podpułkownika „Błękita”: Tadeuszowi Malinowskiemu pseudonim „Bimbo” oraz Czesławowi Tymińskiemu pseudonim „Mściwy”. W wyniku strzelaniny poległ adiutant Władysława Żwańskiego – N.N. „Zawisza” oraz przypadkowa kobieta. Obecnie w miejscu śmierci pułkownika znajduje się pomnik upamiętniający poległych^[3].

Miejsce pochówku Władysława Żwańskiego jest nieznane. Wiadomo, że jego ciało przewieziono do miejscowości Wysokie Mazowieckie, a stamtąd prawdopodobnie do Białegostoku.

Rodzina

W dniu 5 lutego 1925 roku zawarł związek małżeński z Jadwigą Łada, z którą mieli syna Zbigniewa Arkadiusza (ur. 14 czerwca 1923 r.) i córkę Hannę Marię (ur. 16 maja 1932 r.). Żona zmarła w roku 1933, a po jej śmierci Władysław Żwański związał się z Lucyną Adrian, z którą mieli syna Janusza^[1]. Pierwszy syn Władysława Żwańskiego, porucznik Zbigniew Żwański „Noc”, był dowódcą oddziału NZW w powiecie Ostrów Mazowiecka.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari^[32]
• Złoty Krzyż Zasługi^[31]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[1]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[1]
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę^[1]
• Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)^[19]
• Krzyż św. Jerzego IV stopnia z laurem (Imperium Rosyjskie)^[1]
• Order św. Stanisława III klasy z Mieczami i Kokardą (Imperium Rosyjskie)^[1]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ppłk Władysław Żwański „Błękit” – bohater niezłomny. [dostęp 2018-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-09)].
• Pułkownik Władysław Żwański „Błękit” – Żołnierz Wyklęty. [dostęp 2018-10-09].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych 1922: załącznik do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 1922 r.. Zakłady Graficzne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1922. [dostęp 2018-10-08].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 01.06.1921: dodatek do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 37 z dnia 24 września 1921 r.. Zbiory Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie – spis zamieszczony na stronie Małopolskiego Towarzystwa Genealogicznego, 1921. [dostęp 2018-10-08].
• Rocznik oficerski 1923. Ministerstwo Spraw Wojskowych. Warszawa, 1923. [dostęp 2018-10-08].
• Rocznik oficerski 1924. Ministerstwo Spraw Wojskowych. Warszawa, 1924. [dostęp 2018-10-08].
• Rocznik oficerski 1928. Ministerstwo Spraw Wojskowych. Warszawa, 1928. [dostęp 2018-10-08].
• Rocznik oficerski 1932. Ministerstwo Spraw Wojskowych. Warszawa, 1932. [dostęp 2018-10-08].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939: stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Księgarnia Akademicka Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty opublikowana w „Przeglądzie Piechoty”. Zeszyt 7, lipiec 1930 r.. Przegląd Piechoty: miesięcznik wydawany przez Departament Piechoty, Sekcję Piechoty Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930. [dostęp 2018-10-09].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty: dodatek bezpłatny dla prenumeratorów „Przeglądu Piechoty”. 1 lipca 1933 r.. Przegląd Piechoty: miesięcznik wydawany przez Departament Piechoty, Sekcję Piechoty Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1933. [dostęp 2018-10-09].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty: dodatek bezpłatny dla prenumeratorów „Przeglądu Piechoty”. 5 czerwca 1935 r.. Przegląd Piechoty: miesięcznik wydawany przez Departament Piechoty, Sekcję Piechoty Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1935. [dostęp 2018-10-09].
• Stefan Wierzyński: Zarys historji wojennej pułków polskich 1918–1920. 14 Pułk Piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929. [dostęp 2018-10-09].
• Zbiory Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Referat Personalny GISZ – opinie z kursów o oficerach; sygnatura 701/1/118 str. 111. [dostęp 2018-10-08].
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z lat 1920–1937. [dostęp 2018-10-08].
• Zbiory Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Obsada personalna – majorowie; sygnatura 701/1/116 str. 78 poz. 384. [dostęp 2018-10-09].
• Jednodniówka 14 Pułku Piechoty w 16 rocznicę powstania: 1918 – 27 października 1934.. Włocławek, 1934. [dostęp 2018-10-09].
• Zdzisław Ciesielski: Dzieje 14 Pułku Piechoty w latach 1918–1939. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2008. ISBN 978-83-7441-937-6.
• Zapomniani Wyklęci. Sylwetki żołnierzy powojennej konspiracji antykomunistycznej. Władysław Żwański „Butrym”, „Iskra”, „Błękit”. [dostęp 2019-09-07].
• Zbiory Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Wykazy imienne kapitanów – dowódców kompanii i baonów na froncie – 1926/27 – część I; sygnatura 701/1/121 str. 356 poz. 501. [dostęp 2020-01-16].

Linki zewnętrzne

• Żwański Władysław (1896–1948), ps. „Błękit”, „Butrym”, „Iskra”. Oficer NZW, komendant Okręgu Białystok NZW. Narodowe Siły Zbrojne. [dostęp 2018-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-09)].