Władysław Cholewa

Władysław Cholewa ps. „Łukasz”, „Paśnik” (ur. 6 lutego 1892 w Bełczącu, zm. 4 lipca 1962 w Warszawie) – polski działacz ludowy, spółdzielczy i niepodległościowy, od sierpnia 1941 do sierpnia 1944 Okręgowy Delegat Rządu RP na województwo lubelskie.

Lata młodzieńcze

Władysław Cholewa przyszedł na świat w niewielkiej wiosce Bełcząc w powiecie radzyńskim. Był synem Łukasza Cholewy – rolnika, uczestnika powstania styczniowego^[1].

W 1906 rodzina przeprowadziła się do Galicji, do Pawlikowic koło Wieliczki. Tam Władysław ukończył gimnazjum i został nauczycielem ludowym. Kontynuował naukę na Wolnej Wszechnicy Polskiej^[1].

Jako osiemnastolatek związał się z ruchem działaczy skupionych wokół pisma „Zaranie”^[2] i wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Został za to aresztowany w 1910 i wysiedlony do Radomia^[1]. Lata 1911–1913 były dla niego okresem intensywnej pracy – prowadził nielegalne szkoły i kursy dokształcające, najpierw w Rudach pod Puławami, a następnie w Bełczącu.

W 1913 został wcielony do armii rosyjskiej i w jej szeregach walczył podczas I wojny światowej. Został poważnie ranny i odesłany do rodzinnej wioski w 1915^[1].

Początki pracy spółdzielczej

Po wyleczeniu ran wojennych za namową założycielki Ligi Kooperatystek – Marii Orsetti – związał się z ruchem spółdzielczym^[2]. Zaczął pracę w sklepie w Rejowcu, później był magazynierem i lustratorem, początkowo w Związku Rewizyjnym Spółdzielni Rolniczych w Warszawie, potem w Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych, dochodząc do stanowiska wicedyrektora okręgu we Lwowie, następnie w Białymstoku i Lublinie^[1].

W 1918 został członkiem PSL Wyzwolenie, a po zjednoczeniu ruchu ludowego w 1931 – Stronnictwa Ludowego, pełnił w zarządach powiatowych funkcję prezesa lub sekretarza. W latach 1925–1929 uczęszczał do Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie^[2].

W 1939 przeprowadził się do Lublina, gdzie pracował w spółdzielni rolniczo-handlowej, a następnie w Okręgowym Związku Spółdzielni Rolniczych^[2].

W czasie okupacji organizował również pomoc dla ofiar hitlerowców – więźniów obozu w Majdanku oraz osób aresztowanych i osadzonych w zamku lubelskim^[1].

Delegat Rządu na Kraj

Działał w strukturach Polski Podziemnej, a w sierpniu 1941 zaproponowano mu stanowisko Wojewódzkiego Delegata Rządu w Lublinie, czyli konspiracyjnego wojewody^[2].

W lipcu 1944 do Lublina wkroczyła Armia Czerwona. 25 lipca władze konspiracyjne zdecydowały się ujawnić i Ottokar Poźniak na ulicach Lublina umieścił obwieszczenie o przejęciu władzy przez Rząd RP na uchodźstwie, reprezentowany przez Władysława Cholewę, który za swoją siedzibę wybrał budynek przy Krakowskim Przedmieściu 43^[3]. W tym czasie Władysław Cholewa przebywał poza Lublinem (powrócił jeszcze tego samego dnia)^[2][3]. Jednak już następnego dnia do miasta wkroczyła w uroczystej defiladzie 1 Armia Wojska Polskiego^[3], której celem było umożliwienie przejęcia władzy przez PKWN i zrealizowanie planów Stalina – powołanie marionetkowego Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej, podległego ZSRR. Obwieszczenie Władysława Cholewy zostało zaklejone Manifestem PKWN^[2].

Aresztowanie i zesłanie

Przez krótki czas w Lublinie panowała dwuwładza^[2]. Delegatura przeniosła swą siedzibę do budynku przy ul. Szopena 7^[4]. 3 sierpnia 1944 wkroczyły do niej radzieckie władze bezpieczeństwa^[3] i aresztowały Władysława Cholewę oraz jego współpracownika – przedstawiciela Armii Krajowej Kazimierza Tumidajskiego^[1]. Przewieziono ich pod strażą do Chełma, gdzie spotkali się z przewodniczącym PKWN Edwardem Osóbką-Morawskim oraz z Andrzejem Witosem i Stanisławem Radkiewiczem^[5]. Próbowali oni przekonać Delegata do współpracy z PKWN, ale ten kategorycznie odmówił. Podobnie postąpił Tumidajski. Zostali przewiezieni na lotnisko w Świdniku i przetransportowani do ZSRR^[5]. Władysława umieszczono w więzieniu Lefortowo w Moskwie, a później przewieziono do obozu NKWD nr 179 w Diagilewie koło Riazania^[2]. Stamtąd wywieziony został do obozu jenieckiego NKWD w Griazowcu, a następnie do Brześcia^[1].

Grób Władysława Cholewy na warszawskich Powązkach

Losy po powrocie do kraju

Do kraju powrócił w 1947. Początkowo zamieszkał w Bełczącu, a później przeprowadził się do Warszawy. Nadal próbował działać w spółdzielczości, ale był stale prześladowany przez władze komunistyczne^[2].

Zmarł 4 lipca 1962 roku. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 100-1-16)^[6].

Odznaczenia i wyróżnienia

• Od 1989 w Lublinie istnieje ulica Władysława Cholewy.
• 1994 w ścianie budynku przy Krakowskim Przedmieściu 43 umieszczono tablicę upamiętniającą Władysława Cholewę.

Przypisy

Bibliografia

• Słownik biograficzny miasta Lublina pod redakcją Tadeusza Radzika, Jana Skarbka i Adama A. Witusika, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1993, ISBN 83-227-0564-6.
• Ireneusz Caban, Lublin w okresie PKWN, [w:] Historia Lublina w zarysie 1317-1968 pod red. Henryka Zinsa, Lublin 1972, tnn.pl.
• Janusz Wrona, Lublin w okresie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski pod red. Adama A. Witusika i Tadeusza Radzika, Krajowa Agencja Wydawnicza, Lublin 1997, ISBN 83-87030-15-5, tnn.pl.

Linki zewnętrzne

• Obwieszczenie Urzędowe Delegata Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na województwo lubelskie Władysława Cholewy z dnia 25 lipca 1944 roku