Władysław II Jagiellończyk

Władysław II Jagiellończyk
z łaski Bożej król Węgier, Czech, Dalmacji, Chorwacji, Ramy, Serbii, Galicji, Lodomerii, Kumanii i Bułgarii oraz książę Śląska i Luksemburga, jak również margrabia Moraw i Łużyc etc.
Ilustracja
Wizerunek herbu
król Czech
Okres

od 1471
do 1516

Poprzednik

Jerzy z Podiebradów

Następca

Ludwik II Jagiellończyk

król Węgier i Chorwacji
Okres

od 1490
do 1516

Poprzednik

Maciej Korwin

Następca

Ludwik II Jagiellończyk

Dane biograficzne
Dynastia

Jagiellonowie

Data urodzenia

1456

Data śmierci

1516

Ojciec

Kazimierz IV Jagiellończyk

Matka

Elżbieta Rakuszanka

Żona

Barbara
Beatrycze
Anna

Dzieci

Anna
Ludwik

Władysław II Jagiellończyk cz. Vladislav II. Jagellonský, węg. II. Ulászló (ur. 1 marca 1456 w Krakowie, zm. 13 marca 1516 w Budzie) – królewicz polski, król czeski od 1471, węgierski i chorwacki od 1490, syn króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, córki króla Niemiec, Czech i Węgier Albrechta II Habsburga.

Droga do władzy

Walka o tron czeski

Władysław został w 1470 roku wyznaczony na następcę tronu przez króla czeskiego Jerzego z Podiebradów w zamian za pomoc Polaków w walce Jerzego z królem węgierskim i pretendentem do czeskiej korony, Maciejem Korwinem. Układem w Grazu Kazimierz Jagiellończyk uzyskał poparcie dla sukcesji syna w Czechach ze strony cesarza Fryderyka III Habsburga. W 1471 roku Jerzy zmarł, a zdominowany przez sprzyjających Jagiellonom utrakwistów sejm czeski zebrany w Kutnej Horze wybrał Władysława na króla. Władysław zobowiązał się doprowadzić do unormowania stosunków państwa czeskiego z papieżem Sykstusem IV i spłacić długi Jerzego ciążące na czeskim skarbie. Walki z Węgrami trwały nadal. Korwin, cieszący się poparciem papieża oraz czeskich katolików i używający tytułu króla czeskiego, już wcześniej opanował Śląsk, Morawy i Łużyce. W 1474 roku Władysław zawarł w Norymberdze przymierze z cesarzem skierowane przeciw Węgrom. Tymczasem dyplomacja papieska zabiegała o sojusz Krzyżaków i Węgrów przeciw Czechom oraz Polsce. W tym samym roku wojsko polskie pokonało Węgrów pod Swanowicami i przystąpiło do oblężenia Wrocławia, którego jednak nie zdołało zdobyć. Później Kazimierz Jagiellończyk nie mógł już dłużej wspierać syna zbrojnie, ponieważ obradujący w Piotrkowie sejm nie zezwolił na dalszą wojnę. Władysław wkroczył do opanowanej przez Korwina Austrii, został jednak pokonany. Cesarz, jako senior władców czeskich, był zmuszony przekazać inwestyturę na Czechy królowi Węgier. Pod naciskiem stanów czeskich zawarto pokój w Brnie w 1478 roku, potwierdzony rok później w Ołomuńcu. Na jego mocy obaj pretendenci mieli używać tytułu króla czeskiego, a Korwin utrzymał władzę w opanowanych prowincjach.

Walka o tron węgierski

Państwa we władaniu dynastii Jagiellonów

W 1490 r., po śmierci Macieja Korwina doszło do podwójnej elekcji na Węgrzech: wybrano jednocześnie Władysława oraz jego brata, Jana Olbrachta. Władysław ożenił się z wdową po Korwinie, królewną neapolitańską Beatrycze. Między braćmi wybuchła wojna. W 1491 r. Władysław pokonał Olbrachta w bitwie pod Koszycami. Przy mediacji ojca walczących doszło w Koszycach do ugody, na mocy której królem węgierskim pozostał Władysław, a Jan Olbracht uzyskał prawa do korony w razie jego bezpotomnej śmierci. Niedługo potem ten ostatni zerwał porozumienie i wojna wybuchła na nowo. W 1491 r. Węgry najechał inny pretendent, król niemiecki Maksymilian I Habsburg. Na mocy układu w Preszburgu Władysław zapewnił mu prawa do następstwa tronu, w ten sposób przekreślając układ z własnym bratem. Olbracht wznowił działania wojenne i dopiero w 1492 r. został ostatecznie pokonany w bitwie pod Preszowem przez magnata węgierskiego sprzymierzonego z Habsburgami, Stefana Zapolyę. W tym samym roku zmarł Kazimierz i Jan Olbracht objął po nim tron w Polsce. W 1494 doszło do zjazdu Jagiellonów w Lewoczy, gdzie Jan Olbracht i pozostali bracia postanowili wspierać Władysława jako króla Węgier. W 1497 Władysław nie udzielił Janowi Olbrachtowi obiecanej pomocy wojskowej podczas, wyprawy tego ostatniego do Mołdawii, co przyczyniło się do polskiej klęski pod Koźminem. Mimo to w 1498 r. bracia zawarli przymierze przeciw Turkom Osmańskim. Zdobywszy koronę Węgier, Władysław i jego współpracownicy stanęli przed trudnym zadaniem opanowania sytuacji w kraju. Skarb był pusty po latach kosztownej, mocarstwowej polityki Macieja Korwina, a wsie grabiła jego Czarna Armia, od lat już nieopłacana. Z tą ostatnią rozprawiła się w dużej mierze na własną rękę węgierska szlachta.

Król w rękach magnatów

Rozwój przywilejów szlacheckich

Znany ze swej powolności i słabego charakteru, Władysław II łatwo ulegał naciskom magnatów i rywalizującej z nimi średniej szlachty. Ta ostatnia na Węgrzech bardzo się zaktywizowała i w ostatnich latach XV stulecia ochoczo zbierała pod bronią na corocznych zjazdach. W 1495 r. próbowano nawet wprowadzić prawo powszechnego udziału szlachty w sejmie (a nie przez posłów), choć projekt upadł na skutek oporu magnatów. Podczas serii takich zjazdów szlachta wysuwała pod adresem króla kolejne postulaty polityczne i społeczne, wymusiła na Władysławie m.in.: przekształcenie Rady Królewskiej z ciała mianowanego przez władcę w wybierane przez sejm, ograniczenie czasu trwania obrad sejmu (do 15 dni), wykluczenie duchownych z obejmowania godności świeckich oraz, przejściowo, niedopuszczenie cudzoziemców do dziedziczenia korony. Mimo że wszystkich postulatów nie zrealizowano (wpływowi magnaci nie godzili się na pełne uzależnienie władcy od szerszych kręgów szlachty), to jednak władza królewska została w dużej mierze uzależniona od sejmu, czemu Władysław nie potrafił się sprzeciwić. W czasie pobytów króla na Węgrzech, Czechy podobnie stały się widownią sporów pomiędzy elitą magnacką a pomniejszymi panami. Oba stany działały natomiast zgodnie przeciwko miastom i chłopom. W 1487 roku sejm czeski odebrał chłopom prawo do zmiany pana lub przeprowadzki do miasta, a w 1490 roku całkowicie przypisał ich do ziemi (glebae adscriptum). W 1500 roku Władysław nadał przywileje szlachcie czeskiej, m.in.: zgodził się na kodyfikację prawa (tzw. Konstytucję Władysławowską), która ustanawiała trzy izby sejmowe: magnacką, szlachecką i mieszczańską, przy czym dla ostatniej przewidywano tylko głos doradczy i tylko w sprawach dotyczących miast. Z czasem miasta czeskie, w przeciwieństwie do węgierskich, zdołały umocnić swoją pozycję w sejmie, jednak oba państwa znalazły się w rękach oligarchii magnackich, umiejętnie sterujących uległym królem i nastawianą wrogo głównie do niższych stanów szlachtą.

Wojna chłopska na Węgrzech

W 1513 r. papież Leon X ogłosił krucjatę przeciw Turkom, a rok później kanclerz i prymas Węgier w jednej osobie, kard. Tamás Bakócz (sam pochodzenia chłopskiego) zebrał liczną armię chłopską, która miała wyruszyć na Bałkany. Pod naciskiem szlachty węgierskiej, niezadowolonej z odpływu mas pracujących ze wsi krucjatę odwołano, a zawiedzione tłumy chłopów zwróciły się przeciw elitom. Panów okrzyknięto złem, przeciw któremu należy prowadzić krucjatę. Do buntu dołączył się plebs miast oraz mniejszości etniczne, Rumuni, Rusini i Serbowie. Rebelię próbował powstrzymać król Władysław, wydając specjalną odezwę, w której obiecywał wolność tym, którzy się poddają, ale groził śmiercią upartym buntownikom. Początkowo powstańcy odnieśli parę sukcesów, zwłaszcza w Siedmiogrodzie. Decydujące starcie, pod Temeszvárem, przegrali. Słabo zorganizowani i uzbrojeni ulegli przewadze regularnej armii magnackiej pod wodzą wojewody siedmiogrodzkiego, Jana Zapolyi i Stefana Batorego. Po kilku kolejnych, drobnych sukcesach rebelia ostatecznie upadła. Przywódcy powstania, Dózsa i Mészáros zostali spaleni na stosie. W tym samym roku sejm węgierski uchwalił przypisanie chłopów do ziemi (glebae adscriptum, podobnie jak wcześniej w Czechach), a także zakaz obejmowania dostojeństw kościelnych i noszenia broni przez chłopów. W ten sposób umocniła się patrymonialna dominacja szlachty węgierskiej nad chłopstwem.

Król wobec polityki Habsburgów

W 1476 r. Władysław II poślubił Barbarę Hohenzollernównę, córkę margrabiego Brandenburgii Albrechta Achillesa, jednak wycofał się z tego małżeństwa, kiedy Barbara straciła księstwo głogowskie. W 1498 r. sejm węgierski uchwalił zakaz dopuszczania obcych posłów do obrad szlachty wybierającej króla. Węgierska średnia szlachta chciała w ten sposób wyeliminować Habsburgów z rozgrywek o węgierski tron. W 1500 roku zawarł w Budzie przymierze z Polską i Francją przeciw Turkom Osmańskim i Habsburgom. Dla umocnienia układu Władysław pojął za żonę Annę de Foix, córkę francuskiego możnego Gastona II de Foix. W 1505 r. sejm węgierski w Rákoš ostatecznie zamknął cudzoziemcom drogę do węgierskiej korony, ale Władysław potajemnie zawarł pakt z Maksymilianem I w Wiener-Neustadt, przyznając mu na powrót prawa sukcesyjne. Maksymilian wkroczył na Węgry i zajął Pożoń i Sopron, domagając się cofnięcia uchwał sejmu. Zawarto więc kolejną umowę w Wiedniu, w której oficjalnie potwierdzono następstwo tronu dla Habsburgów. W 1506 urodził się jednak jedyny syn Władysława Ludwik II Jagiellończyk, co teoretycznie przekreślało możliwość austriackiego dziedziczenia. Ostatecznie w 1515 r. w Wiedniu cesarz adoptował Ludwika, a w 1517 r. zaaranżowano małżeństwa Anny Jagiellonki, córki Władysława z wnukiem cesarza, Ferdynandem Habsburgiem oraz Ludwika Jagiellończyka z wnuczką cesarza, Marią Habsburg.

Ze względu na słabość charakteru i gnuśność, zyskał od Węgrów przydomek Dobzse (w tłumaczeniu z polskiego na łacinę rex bene – „król dobrze”, od nadużywania tego słowa).

Genealogia

Władysław II
Jagiełło

ur. ok. 1351
zm. 1 VI 1434
Zofia
Holszańska

ur. ok. 1405
zm. 21 IX 1461
Albrecht II
Habsburg

ur. 16 VIII 1397
zm. 27 X 1439
Elżbieta
Luksemburska 1)
ur. 1409
zm. 1442
     
   
 Kazimierz IV
Jagiellończyk

ur. 30 XI 1427
zm. 7 VI 1492
Elżbieta
Rakuszanka

ur. 1436
zm. 30 VIII 1505
   
  
1
Barbara
Hohenzollern
2)
ur. 29/30 V 1464
zm. 4 IX 1515
OO   19/20 VIII 1476
2
Beatrycze
Aragońska
3)
ur. 14 XI 1457
zm. 13 IX 1508
OO   4 X 1490 (ślub tajny)
Władysław II
Jagiellończyk

ur. 1 III 1456
zm. 13 III 1516
3
Anna
de Foix

ur. po 1469
zm. 26 VII 1506
OO   6 X 1502
          
          
  3  3      
Anna Jagiellonka 4)
 ur. 23 VII 1503
 zm. 27 I 1547
 
Ludwik II Jagiellończyk
 ur. 1 VII 1506
 zm. 29 VIII 1526
 
  1. córka Zygmunta Luksemburskiego
  2. córka Albrechta III Achillesa, wdowa po Henryku XI głogowskim
  3. wdowa po Macieju Korwinie
  4. żona Ferdynanda I Habsburga, matka Elżbiety Habsburżanki, Maksymiliana II Habsburga, Katarzyny Habsburżanki, Karola Styryjskiego

Bibliografia

  • W. Felczak, Historia Węgier, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1983.
  • Denys Hay, Europa w XIV i XV wieku, Hanna Zaremska (tłum.), Warszawa: PIW, 2001, ISBN 83-06-02852-X, OCLC 749829242.
  • Słownik władców Europy średniowiecznej, Józef Dobosz, Maciej Serwański, Ilona Czamańska, wyd. Wyd. 2, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002, ISBN 83-7177-102-9, OCLC 316557182.
  • Stanisław Andrzej Sroka, Historia Węgier do 1526 roku w zarysie, Bydgoszcz: Homini, 2000, ISBN 83-87933-75-9, OCLC 749805493.
  • B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2002. ISBN 83-85660-94-1.

Media użyte na tej stronie

CoA of the Kingdom of Croatia.svg
Coat of Arms of the Kingdom of Croatia (unofficial)
Moravia.svg
Modern version of the historical arms of Moravia.
Jagiellonian.png
Autor: Wisielec.97, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jagiellonian dynasty
Fl- 33 Livro do Armeiro-Mor, Rei da Bohemia.jpg
Livro do Armeiro-Mor, Rei da Bohémia (fl 33)
Władysław II.png
Autor: Wereszczyński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb Władysława II Jagiellończyka.