Włoska Republika Socjalna

Włoska Republika Socjalna
Repubblica Sociale Italiana
(Repubblica Salò)
1943–1945
Flaga
Godło Włoch
FlagaGodło
Hymn: Giovinezza[1]
Położenie Włoch
Język urzędowy

włoski

Stolica

Rzym (postulowana stolica)
Salò (faktyczna stolica)

Ustrój polityczny

faszyzm włoski

Typ państwa

państwo faszystowskie,
państwo marionetkowe

Głowa państwa

duce Benito Mussolini

Zależne od

 III Rzeszy

Szef rządu

premier Benito Mussolini

Waluta

lir włoski

Ustanowienie

Benito Mussolini
18 września 1943

Likwidacja

kapitulacja wojsk faszystowskich na froncie włoskim
2 maja 1945

Religia dominująca

katolicyzm

Strefa czasowa

UTC +1 – zima UTC +2 – lato

Mapa Włoch

Włoska Republika Socjalna (wł. Repubblica Sociale Italiana, RSI [ˌɛrreˌɛsseˈi], tzw. Republika Salò, Repubblica di Salò [reˈpubblika di saˈlɔ] – od nazwy siedziby rządu Narodowej Partii Faszystowskiej) – państwo marionetkowe istniejące w latach 1943–1945 w północnych Włoszech. Zostało utworzone przez Benita Mussoliniego przy pomocy Niemiec po obaleniu rządów faszystów we Włoszech. Zostało zlikwidowane po wybuchu powstania, którego uczestnicy rozstrzelali Mussoliniego.

Geneza

W 1943 roku skapitulowały ostatnie włoskie i niemieckie oddziały w Afryce Północnej. Wobec nieuchronnej inwazji aliantów na Włochy, Niemcy zaczęli opracowywać plany okupacji Włoch, a także zwiększali swą wojskową obecność. Po lądowaniu aliantów na Sycylii (10 lipca) i mimo twardego oporu sił Osi na wyspie, po raz pierwszy od początku wojny zebrała się Wielka Rada Faszystowska. W nocy z 24 na 25 lipca przegłosowała ona odsunięcie Mussoliniego od władzy (choć jeszcze dzień wcześniej Albert Kesselring mówił, że „Mussolini ciągle mocno trzyma się w siodle”). Faszyści raczej uważali to za rozwiązanie chwilowe, gdyż chcieli odbudować morale armii, a mocno nadszarpnięty wizerunek duce na to nie pozwalał. Mimo to Mussolini poczuł się zagrożony i 25 lipca udał się do króla Wiktora Emanuela III, jednak zamiast otrzymać poparcie został aresztowany. Nowym premierem został Pietro Badoglio, a jego rząd, choć oficjalnie nadal walczył po stronie Osi, podjął tajne rokowania pokojowe. 8 września ogłoszono zawieszenie broni pomiędzy Włochami a aliantami. Niemcy rozpoczęli wobec tego okupację kraju (operacja „Oś”) oraz rozpoczęli poszukiwanie aresztowanego Mussoliniego.

Operacja Eiche

12 września 1943 roku, w ramach Operacji Eiche dowodzonej przez Kurta Studenta, połączone oddziały spadochroniarzy Luftwaffe pod dowództwem Haralda Morsa i komandosów SS pod dowództwem Ottona Skorzenego odbiły Mussoliniego zlokalizowanego przez niemiecki wywiad w Gran Sasso. Włoscy strażnicy nie stawili oporu i wkrótce Mussolini odleciał niemieckim samolotem do Wiednia, gdzie spotkał się z Adolfem Hitlerem.

Ustanowienie

Bandera wojenna Włoskiej Republiki Socjalnej. Za flagę reprezentacyjną uznawano trójkolorową flagę włoską bez emblematów

Po krótkim odpoczynku w Rzeszy Benito Mussolini udał się do północnych Włoch. Tam 18 września ustanowił Włoską Republikę Socjalną. Jako miejsce siedziby rządu ustalono miasteczko Salò. Miasteczko leżało niemal w połowie drogi między Mediolanem i Wenecją, a Rzym mógł zostać zdobyty przez aliantów. Dodatkowo istniała obawa wybuchu w Rzymie niepokojów wynikających z antyfaszystowskich nastrojów w mieście[2]. Nowe państwo zostało uznane przez niewiele państw: przez III Rzeszę, a także Bułgarię, Słowację, Węgry, Niezależne Państwo Chorwackie, Rumunię, Japonię, Syjam, Mandżurię i Danię. Nie uczyniła tego Hiszpania pod rządami Francisco Franco. Od siedziby rządu (podobnie jak we Francji rząd Vichy) quasi-państwo było nazywane często Republiką Salò. Powołano też specjalny trybunał, który miał osądzić tych, którzy głosowali za odwołaniem Mussoliniego.

Według Grega Annusseka Mussolini de facto był niemieckim więźniem. Był już zmęczony życiem, schorowany i bierny, chciał wycofać się z życia politycznego. Zawiódł Hitlera, który oczekiwał od niego triumfalnego powrotu[2].

Trybunał

Trybunał skazał wszystkich tych, którzy w czasie zebrania Wielkiej Rady Faszystowskiej głosowali za odwołaniem Mussoliniego, na karę śmierci. Tak więc 10 stycznia 1944 wydał wyroki śmierci na: Galleazo Ciano, Emilio De Bono, Giovanni Marinelliego, Tullio Cianettiego, Carlo Pareschiego i Luciano Gottardiego. Oskarżeni bronili się, że nie chcieli usuwać duce całkowicie od władzy, mieli tylko zamiar przywrócić zwierzchnictwo nad armią królowi, co miało odbudować morale. Na nic się to nie zdało, osądzeni zostali rozstrzelani przez pluton egzekucyjny następnego dnia rano. Jedynie Cianetti został oszczędzony.

Rząd i administracja

Na czele rządu stanął Benito Mussolini. Mając przy boku już tylko najwierniejszych towarzyszy powołał niewielką grupkę, która przy pomocy Niemców i wiernych oddziałów miała kontrolować terytorium RSI. Skład rządu:

  • premier oraz minister spraw zagranicznych – Benito Mussolini
  • sekretarz partii – Alessadro Pavolini
  • minister spraw wewnętrznych – Roberto Farinacci
  • minister obrony narodowej – Rodolfo Graziani
  • szef oddziałów bezpieczeństwa wewnętrznego i milicji – Renato Ricci
  • ambasador w Berlinie – Filippo Anfuso
  • minister finansów – Domenico Pellegrini Giampietro
  • minister sprawiedliwości – do 4 listopada 1943 Antonino Tringali Casanova, zastąpiony przez Piero Pisentiego
  • minister rolnictwa i lasów – Edoardo Moroni
  • minister przemysłu – Silvio Gai do 1 stycznia 1945, zastąpiony przez Angelo Tarchiego
  • minister edukacji narodowej – Carlo Alberto Biggini
  • minister kultury – Ferdinando Mezzasoma
  • minister pracy – Giuseppe Spinelli
  • minister robót publicznych – Ruggero Romano
  • minister komunikacji – Augusto Liverani

Administracja

Niemcy i włoscy faszyści chcieli, aby obszar RSI był jak największy – z Rzymem włącznie. Za obszar państewka uznawano praktycznie wszystkie włoskie tereny okupowane przez Niemców. Sądzono, że opanowanie sytuacji we Włoszech pozwoli na to, aby przywrócić władzę Duce, tak, aby mógł kierować państwem z samej stolicy. Ze względów bezpieczeństwa i z powodu tempa posuwania się aliantów, nie zdecydowano się jednak na ten krok. Całe północne Włochy uznano za „obszar okupowany” przez III Rzeszę, a środkowe – za „strefę operacyjną” wojsk niemieckich. Władzę formalnie sprawowali lokalni faszyści, a nad całością czuwali niemieccy dowódcy operujący w danym rejonie.

Potencjał militarny

Armia lądowa

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-311-0926-09 / Fraß / CC-BY-SA 3.0
Oddział armii RSI podczas inspekcji niemieckiego generała, w Rzymie, marzec 1944
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-311-0926-06 / Fraß / CC-BY-SA 3.0
Żołnierze Narodowej Armii Republikańskiej

Trzon Narodowej Armii Republikańskiej stanowili żołnierze, którzy byli niemieckimi jeńcami lub ci, którzy na wieść o kapitulacji Włoch przeszli na stronę Niemców. Armia RSI zapewniała głównie ochronę niemieckiego zaplecza, obronę przeciwlotniczą oraz walczyła z coraz liczniejszymi partyzantami. Rzadziej kierowano ją do walki przeciw regularnym oddziałom aliantów. Broń pochodziła głównie z włoskich zapasów, prywatnego wyposażenia żołnierzy lub zarekwirowanego przez Niemców sprzętu.

Według protokołu z Rastenburga z 16 października 1943 Włoska Republika Socjalna mogła utworzyć, przy współpracy z Niemcami, cztery dywizje w sile 52 tysięcy ludzi. Pierwsza dywizja w pełni umundurowana i wyszkolona ruszyła na front w lipcu 1944.

Na przełomie 1944 i 1945 roku cztery dywizje lądowe wojsk RSI znajdowały się na Linii Gotów. Trzy dywizje: „Littorio”; „San Marco” i „Monte Rosa” zostały zgrupowane razem z niemieckimi jednostkami w Grupę Armii „Liguria” i umieszczone na zachodnim skrzydle Linii. Czwarta dywizja, „Italia”, została przydzielona do niemieckiej 14. Armii. Dywizje „San Marco” i „Monte Rosa” wzięły udział w udanej ofensywie przeciwko amerykańskiej 92. dywizji piechoty, później odpierając dość skutecznie jej kontrataki.

Zgodnie z rozkazem Grazianiego wojsko zaprzestało oporu 1 maja 1945.

Lotnictwo

Symbol Aeronautica Nazionale Repubblicana

Aeronautica Nazionale Repubblicana posiadało kilkaset maszyn, głównie przestarzałych, albo produkowanych w fabrykach znajdujących się pod niemiecką kontrolą. Lotnictwo było ściśle związane z Luftwaffe i najczęściej brało udział w akcjach razem z pilotami niemieckimi. Szacuje się, że strąciło 262 maszyny alianckie, tracąc przy tym 158 samolotów własnych.

Marynarka

Nieliczna marynarka RSI przeznaczona była głównie do zwalczania konwojów alianckich. Największą część okrętów RSI stanowiły ścigacze torpedowe (6 dużych oraz 18 średnich), poza tym pod banderą z szarym orłem pływały okręty podwodne (3 średnie, 1 mały i 14 miniaturowych), 1 korweta, ścigacze okrętów podwodnych (6-7 jednostek), przynajmniej 1 trałowiec, kilka okrętów pomocniczych i kilkadziesiąt (kilkanaście?) pomocniczych patrolowców.

Milicja i formacje pomocnicze

24 listopada 1943 Mussolini powołał do życia Guardia Nazionale Repubblicana (Republikańską Gwardię Narodową, GNR). Organizacja ta była kontynuatorką Czarnych Koszul, a do jej zadań należała walka z przeciwnikami politycznymi reżimu. Brała ona udział także w akcjach przeciwko ruchowi oporu. Do GNR dołączyły w 1944 Czarne Brygady złożone głównie z członków partii faszystowskiej. Ponadto na usługi Niemców powołano formacje pomocnicze biorące udział m.in. w obronie przeciwlotniczej.

Włosi w służbie Waffen SS

Do służby w Waffen SS zgłosiło się kilkadziesiąt tysięcy Włochów. Wybrano spośród nich ok. 3 tysiące z których utworzono Ochotniczy Legion Włoski. Po stratach poniesionych w walce z partyzantką i w walkach pod Anzio jednostkę włączono oficjalnie w struktury Waffen-SS, a następnie kilka razy przeorganizowywano aż utworzono 29. Dywizję Grenadierów SS. W sile ok. 15 tysięcy ludzi, przeszkolonych w Niemczech, brutalnie tępiła partyzantkę. Pod koniec wojny składała się też z niedobitków armii RSI, a ostatni jej żołnierze poddali się Amerykanom 30 kwietnia 1945 roku w Gorgonzola w Lombardii.

Inspektorem włoskich oddziałów Waffen-SS był SS-Brigadeführer Piero Mannelli.

Żydzi w Republice Salò

Wobec żądań Niemców Mussolini zezwolił na działalność obozów koncentracyjnych, a także podpisał dekret nakazujący wywieźć wszystkich Żydów do obozów lub do Rzeszy. Pierwszy obóz koncentracyjny Fossoli[3] powstał w 5 grudnia 1943. Inne obozy przeznaczone dla Żydów i więźniów politycznych powstały w 1944 i były to Gries-Bolzano i Risiera Di San Saba. W 1944 powstało Biuro Rasowe. Niemniej jednak jedynym aktem prawnym były ustawy na wzór Ustaw norymberskich, wprowadzone przez faszystów zachęcanych przez Giovanniego Preziosi, jednego z największych rasistów wśród włoskich faszystów. Uchwalone one zostały w kwietniu 1945 roku. Nie odegrały one jednak większego znaczenia, gdyż niecały miesiąc później wojna w Europie się skończyła.

Wojna domowa

Nasilające się akcje partyzanckie oraz akcje odwetowe faszystów włoskich i niemieckich spowodowały wybuch wojny domowej.

Koniec

W ostatnich dniach kwietnia 1945 sytuacja RSI stała się beznadziejna. Niemcy wycofywali się w Alpy, partyzanci kontrolowali nawet miasta, dokonywano samosądów. Mussolini, przeczuwając klęskę, postanowił uciec do Szwajcarii. 26 kwietnia wygłosił ostatnie przemówienie w Mediolanie, a następnie wraz z kilkoma wiernymi mu ludźmi (w tym z kochanką Clarą Petacci) próbował zbiec przy pomocy Niemców. Został jednak rozpoznany przez partyzantów i zatrzymany (według umowy niemiecki transport miał przejechać przez granicę, więc Niemcy nie stawiali oporu i zostali puszczeni). 28 kwietnia Benito Mussolini został rozstrzelany. Jego ciało przewieziono do Mediolanu. Po drastycznej reakcji tłumu (na ciała pluto, a także oddawano mocz) ktoś w końcu wywiesił ciało byłego duce na stacji benzynowej, głową w dół. Obok niego powieszono innych faszystów. Wzburzony tłum obrzucił ciała kamieniami, pluł i wyzywał. Ostatecznie Włoska Republika Socjalna przestała istnieć, kiedy 2 maja Niemcy skapitulowały we Włoszech.

Włoska Republika Socjalna istniała tylko 20 miesięcy.

Zobacz też

Przypisy

  1. Giacomo De Marzi, I canti di Salò, Fratelli Frilli, 2005.
  2. a b Greg Annussek Jak Hitler uratował Mussoliniego, wydanie polskie 2007, s. 158–161.
  3. Wcześniej pełnił funkcję obozu jenieckiego.

Bibliografia

  • Leszek Molendowski, Oskar Myszor, Marynarka wojenna Włoskiej Republiki Socjalnej 1943–1945, w: „Okręty” 2(2) kwiecień 2011, ISSN 1898-1518.

Media użyte na tej stronie

Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
War flag of the Italian Social Republic.svg
War flag of the Repubblica Sociale Italiana (the civil flag was the same of the present day Italian Republic, but was more rarely used in comparison with the war flag)
Flag of Italy (1861–1946).svg
Autor: F l a n k e r, Licencja: CC BY-SA 2.5
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Greece (1822-1978).svg
Flaga Grecji (1822-1970 i 1974-1978)
Bundesarchiv Bild 101I-311-0926-09, Italien, italienische Soldaten, deutscher General.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-311-0926-09 / Fraß / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Roma, Italia, marzo 1944. Il generale della Luftwaffe Kurt Mälzer ispeziona truppe della Decima MAS (Repubblica Sociale Italiana), schierate in viale Carso, presso piazza Bainsizza, rione Prati, in occasione del loro dispiegamento sul fronte della testa di ponte alleata ad Anzio - Nettuno a sud di Roma.
Benito Mussolini and Adolf Hitler.jpg
Benito Mussolini and Adolf Hitler stand together on an reviewing stand during Mussolini's official visit in Munich.
Italian Social Republic within Europe 1943.svg
Autor: Elevatorrailfan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Aviazione Nazionale Repubblicana Air Force roundel.svg
Aeronautica Nazionale Repubblicana: roundel.
Bundesarchiv Bild 101I-311-0926-06, Italien, italienische Soldaten.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-311-0926-06 / Fraß / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Roma, Italia, marzo 1944. Guardiamarina (aspirante?) italiano del 3° reggimento di fanteria di Marina San Marco (Repubblica Sociale Italiana), schierato in viale Carso, presso piazza Bainsizza, rione Prati, durante una ispezione condotta dal generale della Luftwaffe Kurt Mälzer in occasione del dispiegamento del suo reparto sul fronte della testa di ponte alleata ad Anzio - Nettuno a sud di Roma.
Italian social republic map.png
Autor: PANONIAN, Licencja: CC0
Map of the Italian Social Republic (as of 1943)
Coat of Arms of the Italian Social Republic.svg
Coat of arms of the Italian social republic