Walerian Czuma
 | |
 generał brygady | |
| Data i miejsce urodzenia | 24 grudnia 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 7 kwietnia 1962 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska | dowódca piechoty dywizyjnej |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
      _4r_BAR.svg){kind=small}       | |
Walerian Czuma (ur. 24 grudnia 1890 w Niepołomicach[1], zm. 7 kwietnia 1962 w Penley) – generał brygady Wojska Polskiego, komendant Straży Granicznej, działacz społeczny, dowódca obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku.
Życiorys
Urodził się w rodzinie Jana (1860–1933) i Emilii Marii z d. Ptak (1864–1941). Brat Ignacego (1891–1963) i Władysława (1893–1968), podpułkownika Wojska Polskiego[2]. W 1911 ukończył c. i k. Gimnazjum Wyższe w Wadowicach[3]. Później studiował rolnictwo w Wiedniu[1], gdzie wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich.
Podczas I wojny światowej od 1914 dowódca batalionu 3 pułku piechoty Legionów Polskich – kapitan z września 1916. W czasie przebijania się Polskiego Korpusu Posiłkowego przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą 15 lutego 1918 dowódca batalionu, aż do przejścia 3 pułku przez front. Walczył pod Kaniowem.
W okresie kwiecień – sierpień 1918 jako polski komendant placu w Moskwie, zajmował się ewakuacją Polaków i rekrutacją do polskich oddziałów. Od sierpnia 1918 – w stopniu majora organizował 5 Dywizję Strzelców Polskich, zwaną też Dywizją Syberyjską, która walczyła wspólnie z wojskami admirała Aleksandra Kołczaka, Korpusem Czesko-Słowackim i siłami ekspedycyjnymi Ententy przeciwko siłom bolszewickim. W składzie jego dywizji walczyło też kilka monitorów rzecznych, patrolujących rzekę Ob, co czyni z gen. Czumy organizatora pierwszej polskiej floty wojennej od czasów rozbiorów. Po walkach z Armią Czerwoną dostał się do niewoli i więziony był w Krasnojarsku i Omsku, a od 6 listopada 1920 w moskiewskim więzieniu na Butyrkach. 17 stycznia 1922 wymieniony na sowieckich komisarzy. W sobotę 21 stycznia przyjechał pociągiem z Baranowicz do Warszawy[4]. Po dojściu do zdrowia objął nowe obowiązki. Pułkownik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1919.
3 września 1922 został powołany na III kurs dowódców piechoty dywizyjnej i dowódców pułków w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie[5]. W grudniu 1922 został dowódcą piechoty dywizyjnej i pełniący obowiązki dowódcy 19 Dywizji Piechoty. 2 maja 1927 został mianowany dowódcą Obszaru Warownego „Wilno” w Wilnie[6]. 18 lutego 1928 został mianowany dowódcą 5 Dywizji Piechoty we Lwowie[7]. Generał brygady z 1 stycznia 1929. 15 lutego 1939 mianowany przez Prezydenta RP komendantem Straży Granicznej[8]. Działał na granicy zachodniej. Działał w kilku organizacjach społecznych, m.in. w Straży Mogił Polskich Bohaterów[9], organizacji, która zainicjowała budowę Cmentarza Obrońców Lwowa. W 1938 został zastępcą przewodniczącej SMPB[10].
3 września 1939 otrzymał nominację na dowódcę obrony Warszawy[11]. Początkowo dysponował jedynie skromnymi siłami garnizonu miejskiego, jednak w krótkim czasie zdołał zgromadzić całkiem pokaźne siły (ok. 70 tys. oficerów i żołnierzy) złożone częściowo z rozbitych jednostek cofających się na Warszawę, maruderów oraz z cywilnych ochotników. 8 września dowództwo całości Armii „Warszawa” objął gen. Juliusz Rómmel, jednak za całość obrony Warszawy do 29 września odpowiedzialny był Czuma. Od 22 września użycie odwodów oraz rozkazy dla wschodniego brzegu Wisły wymagały akceptacji gen. Rómmla. Z rozkazu gen. Rómmla, dowódcy Armii „Warszawa”, wojska obrony Warszawy pod dowództwem gen. Czumy nie wspierały zaczepnie działań Armii „Poznań”, „Pomorze” i „Łódź”, przechodząc do skutecznej obrony wspieranej tysiącami cywilów pracujących przy budowie rowów przeciwczołgowych, barykad i umocnień.
Po kapitulacji Warszawy w niewoli niemieckiej w Oflagu VIIA Murnau. Stamtąd w 1945 wyzwolony przez wojska amerykańskie.
Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie zajmował się uprawą trzystuakrowej działki spółdzielni rolniczej w 'Cobalder Farm' (firma Lark Limited)[12]. Nie uczestniczył w życiu publicznym.
Zmarł w szpitalu w Penley[13]. Pochowany pierwotnie we Wrexham. 2 lipca 2004 prochy przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie (kwatera II C 27-2-1)[14].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari (1939)
- Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari nr 112 (1939)[15]
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 7337
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)[16][17]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami (7 lipca 1931)[18]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[19]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie, po raz pierwszy w 1921)[20]
- Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 10 listopada 1928[21][22], 10 czerwca 1939[23])
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[1]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[1]
- Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 1929)[24]
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Oficer Orderu Leopolda (Belgia)
Upamiętnienie
12 kwietnia 1964 w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie odsłonięto tablicę upamiętniającą gen. Czumę[25].
Jego nazwiskiem zostały nazwane ulice: na warszawskim Bemowie[26], ulica i rondo[27] w rodzinnych Niepołomicach, w Bochni oraz w Wadowicach, gdzie mieszkał przez kilka lat i uczęszczał do gimnazjum.
W 1989 został wybity medal z podobizną Waleriana Czumy o treści Obrona Warszawy 1939–1989, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Annę Wątróbską-Wdowiarską[28].
W 1990, w setną rocznicę urodzin generała, odsłonięto pamiątkową tablicę na ratuszu w Niepołomicach[29].
W 1999 Placówce Straży Granicznej Warszawa-Okęcie nadano imię gen. bryg. Waleriana Czumy. W 2006 Szkoła Podstawowa w Zawadce została nazwana jego imieniem.
Decyzją prezesa Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 17 stycznia 2020 roku na wniosek prezesa koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Targu, grób W. Czumy został wpisany do prowadzonej przez IPN ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski pod numerem ewidencyjnym 342[30].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 126.
- ↑ gen. Walerian Czuma, geni_family_tree [dostęp 2022-10-10] (pol.).
- ↑ Michał Siwiec-Cielebon, Wolności siew. Absolwenci i uczniowie c. i k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do 1918 r. jako kadra przyszłych sił zbrojnych odrodzonej Rzeczypospolitej, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny” (21), 2018, s. 92–145, ISSN 1505-0181.
- ↑ Przyjazd płk. Czumy. „Polska Zbrojna”. 21, s. 3, 1922-01-22. Warszawa.
- ↑ Z trzeciego kursu przeszkolenia dowódców piechoty. „Polska Zbrojna”. 246, s. 2, 1922-09-10. Warszawa.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 15 z 23 maja 1927 roku, s. 142.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 20 lutego 1928 roku, s. 29.
- ↑ Gen. Czuma komendantem Straży Granicznej. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 38 z 17 lutego 1939.
- ↑ Stanisław Nicieja: Dzieje budowy i unicestwienie cmentarza Obrońców Lwowa. [dostęp 2015-04-13].
- ↑ Nowe władze Tow. Straży Mogił Polskich Bohaterów. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 83 z 12 kwietnia 1938.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 126.
- ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej s. 69
- ↑ Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 2 (3), s. 72, Listopada 1962. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Nadany przez gen. Rómmla we wrześniu 1939, potwierdzony w 1959 w Londynie, patrz: Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 139–141.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Odznaczenia w dniu Święta Niepodległości. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 258 z 13 listopada 1937.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 156, poz. 227 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 23.
- ↑ „W zamian za otrzymane wstążeczki biało-amarantowe b. armii gen. Hallera”, Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2097 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 42, s. 1666)
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 15 z 11 listopada 1928 roku.
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 131, poz. 308 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ Wysokie odznaczenia rumuńskie. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 264 z 16 listopada 1929.
- ↑ Pamięci gen. Waleriana Czumy. „Biuletyn”. Nr 1 (6), s. 59–63, Maj 1964. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 25 października 1976 r. w sprawie nadania nazw ulicom, Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 grudnia 1976 r., nr 23, poz. 127, s. 2.
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej w Województwie Małopolskim, UCHWAŁA NR XXIII/328/12 RADY MIEJSKIEJ W NIEPOŁOMICACH z dnia 23 października 2012 r. w sprawie nadania nazwy „rondo gen. Waleriana Czumy, bip.malopolska.pl, 23 października 2012 [dostęp 2016-11-12].
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 103. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Tablica na ratuszu w Niepołomicach.
- ↑ Ewidencja grobów weteranów walk o Wolność i Niepodległość Polski, BIP Instytutu Pamięci Narodowej [dostęp 2020-08-03] (pol.).
Bibliografia
- Tadeusz Tomaszewski Byłem szefem sztabu obrony Warszawy w 1939 r., Londyn 1961.
- Marian Porwit Obrona Warszawy wrzesień 1939 r., wyd. IV, Warszawa 1979.
- Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 65–69. ISBN 83-7021-096-1.
- Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 757–758. ISBN 83-211-1096-7.
- G. Grzelak (red.): Warszawa we wrześniu 1939 roku; obrona i życie codzienne. Wydawnictwo Rytm, Warszawa 2004.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Naramiennik generała brygady Wojska Polskiego (1919-39).
.png)
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.
It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.
After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Orzełek legionowy
Baretka Krzyża Oficerskiego Orderu Leopolda (Belgia)
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica upamiętniająca gen. Waleriana Czume i gen. Tadeusza Tomaszewskiego na kościele św. Karola Boromeusza na warszawskich Powązkach
Autor: Shalom, Licencja: CC BY-SA 4.0
General Walerian Czuma's tombstone at Powązki Wojskowe Cemetery.
Odznaka pamiątkowa Armii gen. Józefa Hallera
Autor: Grzegorz W. Tężycki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Niepołomice (pow. wielicki, woj. małopolskie, Polska). Ratusz. Tablica poświęcona Walerianowi Czumie.