Walerij Polakow

Walerij Polakow

Валерий Владимирович Поляков

(c) Mil.ru, CC BY 4.0
Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1942 Tuła
Data śmierci	7 września 2022
Narodowość	rosyjska
Funkcja	lekarz[1]
Łączny czas misji kosmicznych	678 d 16 h 32 m
Misje	Sojuz TM-6 / Sojuz TM-7, Sojuz TM-18 / Sojuz TM-20
Stopień wojskowy	podpułkownik[2]
Odznaczenia

Walerij Władimirowicz Polakow (ros. Валерий Владимирович Поляков, urodzony jako Walerij Iwanowicz Korszunow 7 kwietnia 1942 w Tule, zm. 7 września 2022^[3]) – rosyjski kosmonauta^[1], lekarz^[1]. Dzierży rekord długotrwałego przebywania w kosmosie – w misji na stacji Mir pozostawał na orbicie nieprzerwanie przez ponad 14 miesięcy (437 dni i 18 godzin)^[4]. W sumie spędził w kosmosie ponad 22 miesiące^[5].

Wybrany do służby w korpusie w 1972, Polakow poleciał w kosmos po raz pierwszy na pokładzie statku Sojuz TM-6 w 1988. Wrócił na pokładzie Sojuza TM-7 po 240 dniach. Drugi lot, trwający 437 dni, odbył w latach 1994–1995, startując na podkładzie statku Sojuz TM-18, a wracając pojazdem Sojuz TM-20. W trakcie tego lotu ustanowił niepobity dotąd rekord długości ciągłego przebywania w kosmosie^[5].

Życie i praca przed lotami w kosmos

Polakow urodził się 27 kwietnia 1942 roku w mieście Tuła, w obwodzie tulskim RFSRR. Urodzony jako Walerij Iwanowicz Korszunow, zmienił nazwisko na obecne, kiedy został adoptowany przez swojego ojczyma w 1957. W 1959 ukończył Liceum nr 2 w Tule^[5].

Postanowił poświęcić się medycynie kosmicznej w 1964 roku, po locie pierwszego lekarza Borisa Jegorowa na pokładzie kapsuły Woschod 1^[5]. Po szkole średniej podjął studia w Pierwszym Moskiewskim Instytucie Medycznym im. I.M. Sieczenowa, który ukończył w 1965^[6]. W 1966 odbył roczny staż w Instytucie Parazytologii Lekarskiej i Medycyny Tropikalnej. W latach 1966–1967 pracował jako starszy konsultant Instytutu Higieny i Społecznej Organizacji Zdrowia Publicznego, a w latach 1967–1971 – starszy inspektor w Ministerstwie Zdrowia^[6]. Następnie podjął naukę w Instytucie Problemów Medyczno-Biologicznych Ministerstwa Zdrowia Publicznego w Moskwie na specjalizacji medycyna lotnicza. Ukończył studia w 1974 i podjął pracę w instytucie w 1974 jako młodszy, a od 1978 jako starszy pracownik naukowy^[6].

W 1970 roku wstąpił do KPZR^[6].

Kariera kosmonauty

Polakow obserwuje dokowanie promu Discovery w misji STS-63 przez okno w module bazowym stacji Mir (luty 1995).

Lekarz i naukowiec

Polakow został członkiem grupy lekarzy-kosmonautów IMBP 1 22 marca 1972 roku^[7]. Pierwszy lot w kosmos odbył na pokładzie kapsuły Sojuz TM-6 w 1988. Przybył na stację Mir, kiedy przebywali tam już od ośmiu miesięcy kosmonauci Titow i Manarow. Przez kolejne cztery miesiące ich pobytu (byli w trakcie misji zaplanowanej na rok) prowadził eksperymenty i badania^[8] poświęcone m.in.: zagadnieniom snu^[9], czynności serca^[10] i zmianom biochemicznych w układzie krwionośnym^[11], atrofii mięśni i ubytkowi masy kostnej^[12].

Po czterech miesiącach wspólnej pracy Titow i Manarow wrócili na Ziemię, a Polakow został na pokładzie Mira. Po trwającym 240 dni pobycie na stacji, kosmonauta wrócił na Ziemię na pokładzie kapsuły Sojuz TM-7^[5].

Rekordowy lot

Drugi lot Polakowa, dotąd najdłuższy nieprzerwany pobyt człowieka w kosmosie, rozpoczął się 8 stycznia 1994 roku wraz ze startem kapsuły Sojuz TM-18. Do swojego rekordowego lotu zgłosił się na ochotnika. Celem eksperymentu było sprawdzenie, w jaki sposób wpłyną na ustrój człowieka długotrwałe misje w warunkach mikrograwitacji podczas lotów na Marsa^[13]. W czasie misji podlegał monitorowaniu oraz sam prowadził badania naukowe i eksperymenty podobne do tych, jakie wykonywał w pierwszym locie. Dane z lotu Polakowa posłużyły także naukowcom do sprawdzenia, czy możliwe jest zachowanie właściwej kondycji psychicznej podczas długotrwałych lotów^[14].

Na pokładzie stacji Mir kosmonauta spędził ponad 437 dni, okrążając Ziemię ponad 7000 razy. 9 stycznia 1995 roku, po 366 dniach misji, Polakow pobił dotychczasowy rekord pobytu w kosmosie, który ustanowili Władimir Titow i Musa Manarow sześć lat wcześniej^[15]. Po powrocie kosmonauta był rekordzistą pod względem ogólnego czasu spędzonego na orbicie. Rekord ten pobił potem Siergiej Awdiejew, a od 2005 roku rekordzistą jest Siergiej Krikalow^[13][16].

Walerij Polakow przeszedł badania medyczne przed, w trakcie oraz po zakończeniu lotu. Kolejną sesję badań odbył w sześć miesięcy po powrocie na Ziemię. Porównanie wyników wykazało, że chociaż nie nastąpiło upośledzenie funkcji kognitywnych, to kosmonauta cierpiał na obniżenie nastroju, a także poczucie nadmiernego obciążenia pracą przez pierwsze kilka tygodni lotu, oraz po powrocie na Ziemię^[14][17]. Mimo tych zaburzeń, nastrój Polakowa miał ustabilizować się na poziomie sprzed startu w okresie między drugim a czternastym miesiącem misji. Podano także, że po powrocie nie cierpiał na żadne zaburzenia czynnościowe.

Na Ziemię wrócił 22 marca 1995 roku na pokładzie kapsuły Sojuz TM-20^[5]. Po wylądowaniu udało mu się przejść kilka kroków od lądownika do krzesła. W ten sposób chciał pokazać, że możliwe jest zachowanie sprawności fizycznej (a w efekcie – praca na powierzchni Marsa) po długim pobycie w kosmosie^[13]. W świetle tych wyników naukowcy orzekli, że możliwe jest prawidłowe funkcjonowanie kosmonautów w czasie długotrwałych lotów, takich jak załogowa wyprawa na Marsa^[14], jest to jednak kwestia dyskusyjna, ze względu na duże osobnicze różnice w reakcjach na długotrwałe przebywanie w stanie mikrograwitacji i duże rozbieżności w reakcjach fizjologicznych między poszczególnymi badanymi kosmonautami^[12].

Istnieją także opinie, że zarówno fizyczny jak i psychiczny stan Polakowa po locie był w rzeczywistości dużo gorszy, są one jednak oparte na jego aktualnych, ostrożnych oficjalnych wypowiedziach, wyjątkowo rzadkich wystąpieniach publicznych oraz fakcie, że podczas wystąpień w mediach pokazywany jest prawie wyłącznie na siedząco^[18], natomiast Roskosmos blokuje rzekomo publikację części jego prac^[18]. Dana Ranga, autorka filmu dokumentalnego o Polakowie z 2007 roku, określiła go mianem „kruchy”^[18].

Wykaz lotów

Kariera po odejściu ze służby

W czerwcu 1995 roku Polakow odszedł z czynnej służby kosmicznej, po spędzeniu w kosmosie łącznie 678 dni^[5][19]. W 1999 roku wziął udział w eksperymencie SFINCSS-99 (Simulation of Flight of International Crew on Space Station)^[2]. Od 1995^[6] jest wiceszefem Głównej Komisji Medycznej Ministerstwa Zdrowia Publicznego w Moskwie, gdzie nadzoruje medyczne zagadnienia lotów długoterminowych^[5]. Jest członkiem rosyjskiej Naczelnej Komisji Medycznej, biorącej udział w wyborze i kwalifikacji kosmonautów. Ponadto jest członkiem International Space Researcher's Association oraz Międzynarodowej Akademii Astronautycznej^[5][20]. Jego prace publikowane były m.in. w „Acta Astronautica”, „Advances in Space Research”, „Journal of Sleep Research”, „Aviation, Space, and Environmental Medicine” oraz wydawnictwach Instytutu Problemów Biologiczno-Medycznych w Moskwie. Od 1999 roku jest doktorem nauk medycznych i profesorem medycyny^[2]. Ma w swoim dorobku naukowym ponad 50 prac naukowych z zakresu medycyny kosmicznej, w tym poświęconym zwłaszcza efektom długotrwałego pobytu w kosmosie^[5].

Po odejściu z czynnej służby Polakow pozostał aktywny na polu międzynarodowych lotów kosmicznych, służąc pomocą w lotach na stację Mir przedstawicieli takich państw, jak USA, Austria, Niemcy i Francja^[5].

Za swoje osiągnięcia akademickie i na polu kosmonautyki otrzymał szereg odznaczeń, w tym Bohater Związku Radzieckiego, Bohater Federacji Rosyjskiej, Order Lenina, Legia Honorowa czy kazachski Order Szlachetności. Jest członkiem kilku organizacji astronautycznych, w tym rosyjskiej Głównej Komisji Medycznej certyfikującej kosmonautów. Posiada także tytuł Lotnika Kosmonauty ZSRR^[5]. W 2008 roku został laureatem orderu II klasy nagrody państwowej „Ku chwale Ojczyzny” w kategorii „Osobistość Rosji” (2008), ufundowanej przez Międzynarodową Akademię Nauk Społecznych i Międzynarodową Akademię Mecenatu^[2].

Jego rekord całkowitego czasu przebywania w kosmosie wynoszący 678 dni pobił w 1999 roku Siergiej Awdiejew, który w trzech misjach spędził łącznie w kosmosie 747 dni^[5][16]. Rekord długości nieprzerwanego pobytu w kosmosie pozostaje od prawie 20 lat niepobity (stan na styczeń 2016).

Polakow jest żonaty ze starszą od niego o dwa lata Nelią Fiodorowną (także lekarz – neuropatolog), jego córka Elena (ur. 1965) również jest lekarzem (oftalmologiem). Ma dwoje wnucząt^[2].

Odznaczenia i wyróżnienia^[2]

• Bohater Związku Radzieckiego (Złota gwiazda)
• Bohater Federacji Rosyjskiej
• Order Lenina
• Odznaka Lotnik Kosmonauta ZSRR
• Medal „Za zasługi w podboju kosmosu” (2011)^[21]
• Order „Ku chwale Ojczyzny” II klasy
• Order Szlachetności – Parasat (Kazachstan)
• Oficer Legii Honorowej (Francja)
• Bohater Republiki Afganistanu i order „Słońce Wolności” (Afganistan)
• Honorowy obywatel Kaługi i Tuły^[6]

Zobacz też

• Rekordy lotów kosmicznych
• Załogowa wyprawa na Marsa
• Załogowy lot kosmiczny

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Biogram Polakowa na stronie Spacefacts (ang.)
• Biografia Polakowa na stronie Космическая энциклопедия ASTROnote (ros.)