Walki o Przemyśl w 1918 roku

Walki o Przemyśl

wojna polsko-ukraińska
Pierwsza strona ukraińskiej gazety „Wolja” wydawanej w Przemyślu, informująca o zdobyciu miasta przez oddziały ukraińskie 4 listopada 1918 roku
Czas	3/4–12 listopada 1918
Miejsce	Przemyśl
Terytorium	Małopolska Wschodnia
Przyczyna	decyzja ukraińskiego Komitetu Dwóch o opanowaniu miasta, rozkaz gen. Roji o zdobyciu Przemyśla
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
II Rzeczpospolita  Zachodnioukraińska Republika Ludowa
Straty
ok. 10 zabitych i 50 rannych ok. 10 zabitych i 50 rannych
brak współrzędnych

Walki o Przemyśl w 1918 roku – walki toczone w czasie wojny polsko-ukraińskiej w dniach od 3/4 do 12 listopada 1918 roku o zdobycie Przemyśla.

Tło wydarzeń

Na wieść o mianowaniu komendantem wojskowym Przemyśla Polaka – gen. Stanisława Puchalskiego i jego przybyciu 29 października, ukraińska grupa spiskowa - podlegająca UHWK) z batalionu zapasowego 9 Pułku Piechoty, liczącego około 600 żołnierzy-Ukraińców, a kwaterującego w Żurawicy - zdecydowała uprzedzić objęcie przez niego dowodzenia i zająć miasto. 30 października 1918 o 6 rano zajęto koszary i internowano żołnierzy pochodzenia nieukraińskiego. Później zajęto Żurawicę i czekano na polecenia od Ukraińskiej Rady Narodowej. Jednak po groźbie gen. Puchalskiego wysłania przeciw zbuntowanym żołnierzom jednostki węgierskiej, przedstawiciele URN zwołali wiec, na którym ogłosili, że pogłoski o upadku Austrii są nieprawdziwe i że należy odwołać bunt. Spiskowcy nie potrafili zatrzymać ukraińskich żołnierzy, którzy po prostu rozeszli się do domów. W wyniku tego 1 listopada nie było już w Żurawicy żołnierzy ukraińskich.

Natomiast w nocy z 31 października na 1 listopada warty polskie obsadziły Przemyśl, a o godzinie 13 przybyła do Przemyśla delegacja Polskiej Komisji Likwidacyjnej (Aleksander Skarbek, Zygmunt Lasocki oraz poseł Grzędzielewski), która nie mogąc przedostać się do Lwowa, zatrzymała się w Przemyślu. Po południu dotarł rozkaz polskiego szefa sztabu z Warszawy – gen. Tadeusza Rozwadowskiego - o mianowaniu gen. Puchalskiego dowódcą wszystkich sił polskich w Galicji. Jednak okazało się, że po obrabowaniu magazynów żołnierze austriackich pułków rozeszli się do domów, w wyniku czego pod jego komendą pozostało 28 żołnierzy z 45 pp oraz kilkunastu ochotników.

Wieczorem rozpoczęły się rokowania polsko-ukraińskie, w których ze strony ukraińskiej uczestniczyli przedstawiciele Ukraińskiej Rady Narodowej: Wołodymyr Zahajkewycz, Iwan Żołnir, Andrij Aliśkewycz i Wołodymyr Demczuk, a ze strony polskiej Aleksander Skarbek, Zygmunt Lasocki, adwokaci Tarnawski, Przyjemski, Błażewski oraz Lieberman. Generał Puchalski i płk Janda byli obserwatorami.

W wyniku rokowań 2 listopada podpisano ugodę, w której zadeklarowano przekazanie władzy w mieście dziewięcioosobowej mieszanej komisji polsko-żydowsko-ukraińskiej, natomiast porządku pilnować miała mieszana polsko-ukraińsko-żydowska milicja.

W tym samym czasie co rokowania, w ukraińskim Narodnym Domu odbywał się wiec, na którym uchwalono wotum nieufności dla działających władz URN i wybrano nową - Komitet Dwóch, do którego dokooptowano później porucznika Ukarmę. Właśnie ten Komitet podjął decyzję o opanowaniu miasta.

Wybuch walk

W nocy z 3 na 4 listopada zorganizowane grupy ukraińskich ochotników z podprzemyskich wsi wraz 30-osobowym oddziałem byłych żołnierzy Legionu USS opanowały prawobrzeżną część Przemyśla, internując komendanta miasta - gen. Puchalskiego wraz z grupą kilkunastu oficerów. Nie wykonano jednak rozkazu wysadzenia w powietrze przemyskich mostów, wydanego przez Ukraiński Generalny Komisariat Wojskowy, co zaważyło na dalszym przebiegu całej wojny polsko-ukraińskiej. Według różnych wersji albo sprzeciwił się temu przewodniczący URN w Przemyślu dr Teofil Kormosz albo też saperzy wysłani po ładunki i lonty do Radymna, po prostu zdezerterowali. Jedyną siłą mogącą zagrozić Ukraińcom w tym czasie była milicja żydowska (ponad 400 osób), ale zneutralizowano ją, rozpuszczając wieści o planowanym pogromie.

Generał Puchalski nie wiedząc, że na lewym brzegu Sanu (Zasaniu) Polacy organizują opór pod dowództwem księdza Józefa Panasia, wydał wojskom polskim rozkaz przerwania walk i wycofania się z miasta. Jednak walczące na Zasaniu polskie grupy nie usłuchały rozkazu, zajmując całe Zasanie. 4 listopada zawarto rozejm, ustalając jako linię demarkacyjną nurt Sanu. W rozejmie Ukraińcy zobowiązali się do wydania Polakom zapasów żywności z austro-węgierskich magazynów oraz zwolnili gen. Puchalskiego wraz z oficerami.

9 listopada wyruszyła pociągiem z Krakowa do Przemyśla grupa "San" (400 żołnierzy i 4 działa), dowodzona przez mjr Juliana Stachiewicza, która miała być strażą przednią odsieczy dla Lwowa, organizowanej przez generała Bolesława Roję. 10 listopada rano, poprzedzana pociągiem pancernym, dotarła do Żurawicy, a następnie pieszo na Zasanie. Dowództwo polskie wystosowało ultimatum, żądające bezwarunkowego oddania Przemyśla, które zostało odrzucone przez Ukraińców.

Przebieg walk

Gwiazda Przemyśla

11 listopada o godzinie 12 Polacy rozpoczęli ostrzeliwanie prawobrzeżnej części Przemyśla z dział. W tym samym czasie Ukraińcy puścili przez stojący most kolejowy (niewysadzenie mostów było z ich strony poważnym błędem) dwie puste lokomotywy, w celu zablokowania torów. Lokomotywa jadąca po torze, na którym stał polski pociąg pancerny, wykoleiła się, zanim dotarła do celu, dlatego też pociąg mógł być użyty do ataku.

Równocześnie z rozpoczęciem ostrzału artyleryjskiego wojska polskie ruszyły do ataku. Przez most kolejowy atakował pociąg pancerny, kładką dla pieszych grupa por. Zajączkowskiego, przez most drogowy grupa kpt. Henryka Krok-Paszkowskiego, 2 plutony jazdy chor. Tatary brodem przez San i w kierunku Kruhela Wielkiego.

Do wieczora wojska polskie zdobyły Dworzec Główny oraz stare miasto po Rynek, ul. Franciszkańską i Mickiewicza i umocniły się na zdobytych pozycjach. W nocy wybuchły w dzielnicy żydowskiej, znajdującej się w części Przemyśla zdobytej przez wojsko polskie, zamieszki związane z rabowaniem sklepów i mieszkań.

Do godziny 10.00 12 listopada walki wygasły, ponieważ siły ukraińskie wycofały się w kierunku Chyrowa. Straty po stronie polskiej i ukraińskiej były podobne, wyniosły po około 10 zabitych i 50 rannych.

Z powodu epidemii grypy hiszpanki, jak i szczupłości sił, wojska polskie wyruszyły z odsieczą Lwowa dopiero 19 listopada 1918.

Odznaczenie

Za udział w walkach o Przemyśl zostało zarejestrowane i przyznawane odznaczenie Gwiazda Przemyśla.

Bibliografia

• Maciej Kozłowski, Między Zbruczem a Sanem, Kraków 1990, ISBN 83-7006-094-3
• MichałM. Klimecki MichałM., Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918-1919, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2000, ISBN 83-7233-145-6, OCLC 833928846 .

Linki zewnętrzne

• Walki o Przemyśl. kki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-02)].