Walki o przyczółki warszawskie (1944)

Walki o przyczółki warszawskie
II wojna światowa, front wschodni
ilustracja
(c) Bundesarchiv, Bild 146-2005-0039 / August Ahrens / CC-BY-SA 3.0
Czas

16–23 września 1944

Miejsce

Warszawa

Terytorium

Polska

Przyczyna

wsparcie dla walczącej Warszawy

Wynik

zwycięstwo Niemców

Strony konfliktu
 III Rzesza Rzeczpospolita Polska
 Polskie Państwo Podziemne
 ZSRR
Dowódcy
Heinz ReinefarthZygmunt Berling
Siły
znaczne1 Armia Wojska Polskiego
Straty
3500[1]3764 poległych zaginionych i rannych[1]
brak współrzędnych

Walki o przyczółki warszawskiewalki żołnierzy 1 Armii WP stoczone w dniach 16–23 września 1944 roku o opanowanie przyczółków na lewym brzegu Wisły w Warszawie.

Opis

W godzinach rannych 15 września 1944 cała Praga była wolna. Wyzwolenie Pragi stało się podstawą działań 1 Armii WP, mającej za zadanie uchwycenie przyczółków na lewym brzegu Wisły i udzielenie wsparcia walczącym powstańcom.

16 września 1944 roku jednostki 1 Armii WP, znajdujące się dotychczas w rejonie ZielonkaAninWawer, zluzowały znajdujące się nad Wisłą oddziały sowieckiego 125 Korpusu Armijnego, które wraz z 1 Dywizją Piechoty im. Tadeusza Kościuszki wyzwoliły Pragę[2]. Pozycje pierwszorzutowe zajęły: 2 DP naprzeciw Żoliborza, 1 Brygada Kawalerii naprzeciw Śródmieścia do mostu Poniatowskiego, 3 DP naprzeciw Czerniakowa do osiedla Las. W drugim rzucie znajdowały się 4 DP, która przybywała na Pragę i przejęła służbę garnizonową, oraz 1 DP, ześrodkowana po zluzowaniu w rejonie Rembertowa[3].

Niemcy w tym czasie odcięli Powiśle Czerniakowskie od Śródmieścia, zacieśnili pierścienie okrążenia wokół powstańczych zgrupowań, mokotowskiego i żoliborskiego, i opanowali północne Powiśle. Dowództwo 1 Armii WP uzyskało wiadomości o tragicznym położeniu powstańców, utrzymujących się jeszcze na lewym brzegu Wisły w rejonie Kępy Potockiej i około półkilometrowym odcinku w rejonie Powiśla Czerniakowskiego (na południe od mostu Poniatowskiego)[2].

15 września w godzinach przedpołudniowych dowódca 1 Armii WP, gen. Berling, otrzymał rozkaz szefa sztabu 1 Frontu Białoruskiego, dotyczący rozpoczęcia przygotowań do forsowania Wisły.

Po pobieżnym rozpoznaniu koryta rzeki, nocą 16 września, oddziały 3 DP, wsparte artylerią i 2 Pułkiem Nocnych Bombowców „Kraków”, rozpoczęły forsowanie Wisły na południe od mostu Poniatowskiego. Forsowanie było źle zorganizowane i chaotycznie prowadzone[4]. Przeprawiły się: kompania rozpoznania i 1 batalion 9 pułku piechoty – łącznie około 420 ludzi. Następnej nocy przeprawił się 3 batalion w sile około 450 ludzi i 5 dział[2]. Uchwycono przyczółek czerniakowski. Bataliony 9 pp, walczące na górnym Czerniakowie wspólnie z powstańcami, zdołały rozszerzyć przyczółek. Silna obrona niemiecka i brak koordynacji działań z oddziałami Armii Krajowej, znajdującymi się w Śródmieściu, uniemożliwiła połączenie z oddziałami walczącymi w centrum Warszawy. Pragnąc rozszerzyć przyczółek czerniakowski i opanować przyczółki mostowe, wydano rozkaz forsowania Wisły 19 września. Zadanie to wykonywał 8 pułk piechoty dwoma batalionami za zasłoną dymną, przy wsparciu artylerii i lotnictwa. Uchwycono przyczółek pomiędzy mostami Poniatowskiego i Kierbedzia[4]. W nocy z 19/20 września bataliony poniosły duże straty i pod naciskiem czołgów niemieckich ewakuowały się z nowo utworzonego przyczółka. Z ponad 800 przeprawionych żołnierzy, ewakuowano zaledwie 164[3]. 3 DP prowadziła działania na 7,5 km odcinku przy wsparciu 680 dział i moździerzy.

W nocy na 18 września przystąpiono również do forsowania Wisły w rejonie Potoku na Żoliborzu. Zadanie to powierzono 2 DP. Przeprawiono tam 4 kompanię piechoty, a następnie 2 kompanię i część 3 batalionu z 6 pułk piechoty[3]. Na przyczółku pododdziały forsujące poniosły duże straty. Mimo kilkakrotnych prób, nie zdołały one połączyć się z powstańcami zgrupowania ppłk. Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela”[5]. Mimo wsparcia artyleryjskiego i lotniczego, prowadzonego z prawego brzegu Wisły, sytuacja na przyczółkach była krytyczna. Jednostki piechoty, uzbrojone w lekką broń, nie były w stanie oprzeć się nacierającym czołgom niemieckim.

W dniach 17–19 września działania rozpoznawcze i pozoracyjne na Powiślu, w rejonie mostu Kierbedzia i w rejonie Siekierek, prowadziły 1 BKaw i 1 DP[3].

21 września przeważające siły niemieckie – składające się z grupy bojowej Heinza Reinefartha i Hannsa von Rohra z korpusu Ericha von dem Bacha-Zelewskiego, wzmocnione oddziałami dywizji pancerno-spadochronowej „Hermann Göring” – przystąpiły do kontruderzenia na Powiślu Czerniakowskim. Do likwidacji przyczółku na Żoliborzu przystąpiły natomiast oddziały grupy osłonowej korpusu von dem Bacha, wzmocnione żołnierzami 25 Dywizji Pancernej, a następnie 19 Dywizji Pancernej. Obrońców przyczółków zepchnięto na sam brzeg Wisły. W związku z powyższym gen. Berling, na podstawie rozkazu dowódcy 1 Frontu Białoruskiego, przystąpił w nocy 23 września do ewakuacji oddziałów z lewego brzegu Wisły[2].

Specyfika walk w terenie zabudowanym nie pozwoliła w pełni wykorzystać całej siły ognia artylerii polskiej i sowieckiej[2]. Powiększanie czy też utrzymanie przyczółków w tych warunkach było niezwykle trudne. Teren nie pozwalał atakującym przeprowadzić szybkich i skutecznych ataków z uchwyconych przyczółków, w celu ich poszerzenia, przy wsparciu jednostek pancernych.

Straty żołnierzy Wojska Polskiego w ciągu 5 dni walk na przyczółkach warszawskich wynosiły 2834[2] zabitych. 9 pp 3 DP i 6 pp 2 DP straciły 1497 żołnierzy. Współdziałając z żołnierzami 1 Armii WP, poległo kilkuset powstańców.

Upamiętnienie

Przypisy

  1. a b Krzysztof Komorowski (red.): Boje Polskie 1939–1945. Poradnik encyklopedyczny. s. 429.
  2. a b c d e f Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. s. 627–628.
  3. a b c d Józef Urbanowicz (red.): Mała encyklopedia wojskowa. Tom 3. s. 415.
  4. a b Krzysztof Komorowski (red.): Boje Polskie 1939–1945; poradnik encyklopedyczny. s. 427.
  5. Krzysztof Komorowski (red.): Boje Polskie 1939–1945; poradnik encyklopedyczny. s. 428.
  6. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 3350. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia

  • Boje Polskie 1939–1945; poradnik encyklopedyczny. Krzysztof Komorowski (red.). Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2009, s. 427. ISBN 978-83-7399-353-2.
  • Józef Urbanowicz (red.): Mała encyklopedia wojskowa. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
  • Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga PPP.svg
Flaga Armii Krajowej; symbol na fladze jest złożeniem liter "P" i "W", będących skrótem od "Polska Walcząca" (zob. Znak Polski Walczącej)
Flag of the USSR (1936-1955).svg
this is the flag of the Soviet Union in 1936. It was later replaced by File:Flag of the Soviet Union (1955-1980).svg.
Proporczyk piech.png
Autor: Kerim44, Licencja: CC BY-SA 4.0
LWP proporczyk piechoty
Bundesarchiv Bild 146-2005-0039, Warschauer Aufstand, Kapitulation.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-2005-0039 / August Ahrens / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Warschau - das Ende einer Rebellion

Von ihren englischen und sowjetischen "Freunden" in den Kampf getrieben und dann im Stich gelassen und verhöhnt, wandern die polnischen Aufständischen in die Gefangenschaft. Langsam dämmert es ihnen, dass sie nur ein Spielball in den Händen Londons und Moskaus waren.

Foto: SS-PK-Ahrens; herausgegeben am 7.10.1944