Wełnowiec

Wełnowiec
Część Katowic
Ilustracja
Zabytkowy gmach Sądu Apelacyjnego w Katowicach przy alei W. Korfantego 117/119
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Wełnowiec-Józefowiec

Data założenia

około XVII wieku

W granicach Katowic

1951

SIMC

0937818

Strefa numeracyjna

0-32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Wełnowiec”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wełnowiec”
Ziemia50°16′58″N 19°01′10″E/50,282713 19,019319
Portal Polska

Wełnowiec (niem. Ignatzdorf, Hohenlohehütte) – historyczna część Katowic, położona w północnej części miasta, na Wzgórzach Chorzowskich, na obszarze jednostki pomocniczej Wełnowiec-Józefowiec.

Jego początki sięgają XVII wieku, z czego jako osadę pierwszy raz Wełnowiec wzmiankowano w 1739 roku. Pod koniec XVIII wieku zaczęła się rozwijać na obszarze Wełnowca działalność przemysłowa – najpierw górnictwo węgla kamiennego, a potem hutnictwo żelaza i cynku. W latach 70. XIX wieku wybudowano hutę cynku Hohenlohe (późniejsze Zakłady Cynkowe Silesia), która od 1905 roku była w zarządzie spółki Hohenlohe-Werke, potem zaś powstały inne zakłady przemysłowe, w tym FASING i OPTA. W 1924 roku powstała gmina Wełnowiec, do której włączono Józefowiec i kolonie: Agnieszka, Alfred i Fryderyka. W 1951 roku gmina Wełnowiec stała się dzielnicą Katowic. Od 1991 roku Wełnowiec stanowi część jednostki pomocniczej Wełnowiec-Józefowiec.

Obecnie w Wełnowcu przemysł dalej odgrywa dużą rolę w gospodarce dzielnicy. Wełnowiec jest również siedzibą kilku instytucji o zasięgu ponadlokalnym, w tym Urzędu Statystycznego w Katowicach i Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach. Główną arterią komunikacyjną dzielnicy jest biegnąca południkowo aleja W. Korfantego, wzdłuż której ciągnie się również linia tramwajowa.

Geografia

Fragment Lasku Alfreda

Wełnowiec pod względem administracyjnym położony jest w województwie śląskim i stanowi część Wełnowca-Józefowcajednostki pomocniczej Katowic[1]. Graniczy od północy i wschodu z Siemianowicami Śląskimi (dzielnica Centrum), od południa z Koszutką, natomiast od zachodu z Józefowcem i Parkiem Śląskim w Chorzowie[2][3]. Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Wełnowiec znajduje się w mezoregionie Wyżyny Katowickiej (341.13)[4], natomiast pod względem historycznym we wschodniej części Górnego Śląska[5].

Pod względem budowy geologicznej Wełnowiec położony jest w zapadlisku górnośląskim[6], które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)[7]. Znaczna część Wełnowca zbudowana jest na utworach pochodzących z karbonu górnego, na warstwach rudzkich, siodłowych i grodzieckich. Są to w większości łupki szare, piaskowce i węgiel kamienny. Obszar ciągnący się równolegle na zachód do alei W. Korfantego budują utwory młodsze, pochodzące z plejstocenu (eluwia piaszczyste i pylaste gliny zwałowej) i holocenu (osady rzeczne)[8]. Cały obszar dzielnicy położony jest na Wzgórzach Chorzowskich, a najwyżej położony punkt znajduje się na granicy Katowic i Siemianowic Śląskich, na wysokości Stacji Linii Radiowych Bytków[9] – sięga on wysokości 316 m n.p.m.[3] Z tego miejsca obszar opada w kierunku południowym, wzdłuż alei W. Korfantego[9].

Klimat Wełnowca nie wyróżnia się zbytnio od klimatu dla całych Katowic, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi[10]. Prawie cały obszar dzielnicy położony jest w zlewni Rawy, która jest częścią dorzecza Wisły[11] – niewielkie połacie terenu przy granicy z Siemianowicami Śląskimi leżą na terenie zlewni Brynicy (Rowu Śmiłowskiego). Brak jest tu cieków wodnych, natomiast znajduje się tu jeden staw, znajdujący się przy skrzyżowaniu alei W. Korfantego i ulicy Konduktorskiej[12].

Największym obszarem zielonym Wełnowca jest Lasek Alfreda. Teren ten o powierzchni 15,9 ha stanowi las liściasty o cechach lasu naturalnego, pochodzący z nasadzeń i naturalnych odnowień, głównie topoli osiki, klonu zwyczajnego i klonu jawora. Jest on również miejscem gniazdowania ptaków[13]. Jedynym parkiem na terenie dzielnicy jest Park Wełnowiecki o powierzchni 4,2 ha. Na jego obszarze urządzono place zabaw, a sam park sąsiaduje z nieużytkami, będącymi dawną hałdą[14]. Park ten został założony w połowie XIX wieku[15]. Z parkiem tym sąsiadują rodzinne ogrody działkowe: Dalia I, Dalia Ia i Dalia II o łącznej powierzchni 2,97 ha, na których zagospodarowano łącznie 85 działek. Ponadto na terenie dzielnicy znajdują się dwa inne kompleksy ogródków: Florian (przy alei W. Korfantego, składającego się z 90 działek o łącznej powierzchni 3,48 ha) i Zacisze (przy ulicy Słonecznej – 100 działek o łącznej powierzchni 4,48 ha)[16]. Przy alei W. Korfantego znajduje się jeszcze skwer Walentego Fojkisa, ustanowiony 25 lipca 2012 roku[17].

Historia

Początki i rozwój przemysłu

Huta Hohenlohe na litografii Ernesta Knippla z połowy XIX wieku

Początkowo północna część obecnych terenów Wełnowca należała do Bytkowa, a południowa zaś do Bogucic[18]. Pierwsze wzmianki dotyczące rejonu obecnego Wełnowca pochodzą z XVII wieku[19]. Z tego czasu, z 1689 roku pochodzi pierwszy zapis w metryce parafii św. Szczepana w Bogucicach, w którym zapisano: Blasius Welna molitor de Kosic (Błażej Wełna z Koszutki). Był on posiadaczem młyna[20], który znajdował się na strudze zwanej Wełną lub Wełnianką, która biegła przez Koszutkę, po czym wpływała do Rawy[18]. W północno-wschodniej części, na skraju Lasku Bytkowskiego na polecenie Ignacego von Klocha – ówczesnego właściciela Bytkowa, w 1773 roku (lub w 1774 roku[21]) powstała kolonia dziesięciu domów, gdzie do każdego gospodarstwa przydzielone zostały 3 morgi pola. Osada ta od jego imienia była nazwana Ignatzdorf (Ignacowiec)[20]. Nazwa Wełnowiec w późniejszym okresie została rozszerzona na nowo powstałą kolonię[18].

Wełnowiec jako osada był pierwszy raz wzmiankowany w 1739 roku w księgach metrykalnych bogucickiej parafii[18]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie występuje jako kolonia pod polską nazwą Wolnowiec oraz niemieckimi nazwami Ignatzdorf oraz Hohenlohe we fragmencie Ignatzdorf oder Hohenlohe, polnisch Wolowiec[22]. Do 1922 roku Wełnowiec nazywał się Hohenlohehütte. Nazwa ta w połowie XIX wieku wyparła poprzednią niemiecką nazwę – Ignatzdorf[19].

Huta cynku Hohenlohe przed 1939 rokiem

Osada ta miała początkowo charakter rolniczy, a niektórzy mieszkańcy też zajmowali się rzemiosłem. W 1780 roku kolonia liczyła 43 osoby[20]. Rozwój Wełnowca zapoczątkowało górnictwo węgla kamiennego, które rozwinęło się w tym miejscu dzięki płytko zalegającym pokładom. W 1788 roku powstała pierwsza kopalnia – Caroline[19]. W 1796[20] (lub 1769[18]) roku obszar dworski Bytków, do którego wchodził również Ignatzdorf, został zakupiony od rodu von Kloch przez księcia Fryderyka Ludwika zu Hohenlohe[20]. W 1819 roku ukończono budowę[18] huty żelaza Hohenlohe. W pierwszej połowie XIX wieku uruchomiono nowe kopalnie węgla kamiennego: August, Maria, Alfred i Hütte. W 1821 roku powstała huta cynku Helena[19].

W 1828 roku na obszarze Wełnowca uruchomiono szkołę katolicką. Około 1840 roku Wełnowiec zamieszkiwało 377 osób, a w 1867 roku już 1642 osoby[23].Dnia 1 marca 1873 roku[18] w miejscu wygaszonej huty August-Helena produkcję rozpoczęła huta cynku Hohenlohe, natomiast w roku 1889 powstała nowoczesna walcownia cynku[23]. Dnia 13 grudnia 1872 roku Wełnowiec wszedł w skład pruskiego powiatu katowickiego[18] W 1859 i 1875 roku odnotowano w Wełnowcu pierwsze strajki robotników przemysłu cynkowego i węglowego na Górnym Śląsku. Do Wełnowca również przeniesiono zarząd zakładów przemysłowych księcia Hohenlohego, które w 1905 roku przekształcono w spółkę akcyjną Hohenlohe-Werke[23]. W tym samym roku ówczesny właściciel zakładów na terenie Wełnowca – Christian Kraft, sprzedał swoje zakłady spółce Hohenlohe-Werke[20]. Dla dyrekcji powstał neoklasycystyczny gmach, dla kadry zarządzającej i inżynierów osiedle willowe, natomiast dla robotników familoki[23]. W 1917 roku przy dzisiejszej ulicy Józefowskiej zaczął funkcjonować szpital[20] (według innego źródła powstał on już na przełomie XIX i XX wieku[24]).

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Drążenie biedaszybów na terenie Wełnowca; zdjęcie z około 1930 roku

Mieszkańcy Wełnowca wzięli czynny udział w plebiscycie i powstaniach śląskich. Stąd też pochodzi Walenty Fojkis – dowódca pułku katowickiego w trzecim powstaniu śląskim, a w latach międzywojennych burmistrz Michałkowic[25]. W czasie plebiscytu w 1921 roku w Wełnowcu wraz z Bytkowem za pozostaniem Górnego Śląska w Niemczech głosowało 643 osób, a 298 za przynależnością do Polski[26].

W 1920 roku w pomieszczeniach po magazynie hutniczym powstał pierwszy wełnowiecki kościół rzymskokatolicki, a rok później erygowano parafię. Obecny gmach kościoła ukończono w 1930 roku[27]. W 1924 roku przyłączono do Wełnowca wieś Józefowiec i kolonię Agnieszka, a także przyfabryczne osady: Alfred i Fryderyka[27]. W latach międzywojennych w Wełnowcu odbywały się strajki. Do najpoważniejszych należał strajk okupacyjny robotników huty Wełnowiec (dawniej Hohenlohe), trwający kilkanaście dni na przełomie 1937 i 1938 roku. Okres 1930–1938 cechował rozwój nielegalnego odkrywkowego wydobycia węgla na terenie wełnowieckiej gminy (biedaszyby). Na początku lat 30. XX wieku wzniesiono kolonię dwurodzinnych domków z ogródkami dla urzędników państwowych (tzw. domki wojewódzkie)[28]. W rocznicę wybuchu drugiego powstania śląskiego, 14 sierpnia 1938, roku odsłonięto pomnik Powstańców Śląskich. Przedstawiał on robotnika z wyciągniętym mieczem na wysokim cokole, zwróconego w stronę huty cynku. Został on rozebrany przez Niemców w 1939 roku, a nowy postawiono w 1959 roku w miejscu przedwojennego. Plac wokół niego w 1983 roku nazwano na cześć Walentego Fojkisa, przemianowany 25 lipca 2012 roku na skwer Walentego Fojkisa[17].

W trakcie II wojny światowej Wełnowiec był okupowany przez niemiecką III Rzeszę. Administrację przejął niemiecki zarząd, rozwiązano polskie instytucje kulturalno-oświatowo-sportowe, a także przywrócono niemiecką nazwę gminy: Hohenlohehütte. Produkcję w wełnowieckich zakładach przekierowano wówczas na przemysł zbrojeniowy. Prowadzono również działalność konspiracyjną. W 1945 roku Wełnowiec został zajęty przez 1 Front Ukraiński Armii Czerwonej. Po zajęciu osady wojska radzieckie dokonały w krótkim czasie demontażu i wywozu urządzeń w zakładach produkcyjnych[20].

Okres powojenny

Pomnik upamiętniający zmarłych w katastrofie hali MTK z 2006 roku

Do 1951 roku miejscowość była siedzibą gminy Wełnowiec, po czym Wełnowiec został przyłączony do Katowic[28]. Siedziba Urzędu Gminy znajdowała się przy obecnej alei W. Korfantego 125, w dawnym budynku administracyjnym z przełomu XIX i XX wieku[a][29]. W późniejszym okresie następował głównie rozwój sąsiedniego Józefowca. W Wełnowcu natomiast do 1951 roku zakończono wydobycie węgla kamiennego, a w 1965 roku powstał projekt rekultywacji nieużytków. Po 1989 roku systematycznie wygaszano produkcję w hucie cynku, a ich hale w 2005 roku wyburzono. Wiele zakładów sprywatyzowano bądź zlikwidowano. Wykonano także sporo inwestycji i remontów, w tym Szkoły Podstawowej nr 17, przebudowano skrzyżowania alei W. Korfantego z ulicami: Gnieźnieńską i Konduktorską[20]. W wyniku ustalenia nowego podziału administracyjnego Katowic w 1991 roku Wełnowiec wszedł w skład jednostki pomocniczej Wełnowiec-Józefowiec[30].

Na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich przy ulicy Bytkowskiej 28 stycznia 2006 roku doszło do jednej z największych katastrof budowlanych w Polsce. W trakcie odbywającego się tego dnia targów gołębi pocztowych doszło wówczas do zawalenia się hali MTK, w wyniku której zginęło 65 osób, a 170 zostało rannych[31].

Gospodarka i instytucje

Wnętrze huty cynku Hohenlohe w 1930 roku

Działalność przemysłowa na terenie Wełnowca zaczęła intensywnie się rozwijać dzięki zalegającym płytko na jej terenie pokładów węgla kamiennego. Pierwszą małą kopalnię założono w 1788 roku – był to zakład Caroline[19]. W czerwcu 1805 roku nadano pole górnicze nowej kopalni – Hohenlohe[18]. Jej właścicielami byli: książę Fryderyk Ludwik zu Hohenlohe oraz przemysłowiec John Baildon[20]. Na terenie osady założyli oni również, wybudowaną do 1819 roku[18] hutę żelaza Hohenlohe. Była ona wówczas jednym z pierwszych w Europie zakładów opalanych koksem[19]. Następne kopalnie nadano po 1829 roku. Powstały wówczas zakłady: August (w 1834 roku) i Maria (w 1829 roku)[18]. W 1834 roku powołano również kopalnię Alfred[24], a w 1842 roku Hütte[18]. Od 1848 roku następował proces łączenia mniejszych zakładów wydobywczych w jedną kopalnię – Hohenlohe[23]. Zakład tan powstał 13 kwietnia 1869 roku[18]. Połączono wówczas zakłady: Hohenlohe, Maria, Caroline i Hütte[23].

Dawna siedziba ŚZMO Opta przy ulicy Słonecznej 4 w 2010 roku

W Wełnowcu rozwinęło się również hutnictwo cynku. Pierwsza huta cynku powstała w 1821 roku – Helena[19], a następna dwa lata później – August. 1 marca 1873 roku[18] uruchomiono hutę Hohenlohe (późniejsze Zakłady Cynkowe Silesia), a w 1889 roku powstała nowoczesna walcownia cynku[23]. Wówczas huta ta była jedną z największych na terenie Górnego Śląska[18]. Po włączeniu Wełnowca do Polski, powołana w 1922 roku spółka Skarboferm przejęła akcje spółki Hohenlohe-Werke[20]. 1 lipca 1961 roku w jedno przedsiębiorstwo połączono Zakłady Cynkowe Silesia w Wełnowcu i Zakłady Cynkowe Silesia w Świętochłowicach-Lipinach pod nazwą Zakłady Cynkowe Silesia. W 1984 roku przemianowano przedsiębiorstwo na Zakłady Metalurgiczne Silesia[18]. Obecnie ZM Silesia jest spółką akcyjną z siedzibą przy ulicy Konduktorskiej 8 i zajmuje się przetwórstwem cynku[32].

Siedziba Grupy Fasing przy ul. Modelarskiej w Katowicach

Nowe przedsiębiorstwa na terenie Wełnowca z innych branż powstały w latach dwudziestych XX wieku. Były to m.in.: fabryka chemiczna Sigma, Górnośląska Fabryka Czekolady, Pierników i Cukrów E. Vespera, Fabryka Mebli Stalowych E. Postułki, Fabryka Telefonów, odlewnia żelaza i zakłady spożywcze[27]. Na obszarze gminy Wełnowiec powstały również następujące zakłady: Ericsson (po II wojnie Światowej: Zakłady Wytwórcze Urządzeń Sygnalizacyjnych), Fabryka Sprzętu i Narzędzi Górniczych Rapid i Śląskie Zakłady Mechaniczno-Optyczne OPTA[20]. W 1923 roku zaprzestano wydobycia węgla kamiennego z szybu Alfred[24]. W latach powojennych w Wełnowcu rozwinął się przemysł poligraficzny i elektroniczny[28]. W latach 1968–1970 przy alei W. Korfantego 138 powstały zabudowania katowickich Zakładów Graficznych, które zlikwidowano w latach 90. XX wieku[33].

W związku z przemianami gospodarczo-ustrojowymi po 1989 roku przedsiębiorstwa na terenie dzielnicy sprywatyzowano bądź zlikwidowano. W tym czasie wygaszano produkcję w hucie cynku – hale hutnicze wyburzono w 2005 roku. W tym samym roku rozpoczęto również działania na rzecz powstania parku przemysłowego. Spółka Górnośląski Park Przemysłowy na granicy Katowic i Siemianowic Śląskich rozpoczęła przekształcanie terenów poprzemysłowych po hucie cynku w nowoczesny kompleks gospodarczy. Na tym terenie powstał kompleks biurowy GPP Business Park[20]. W 1992 roku w budynkach byłego Ośrodka Postępu Technicznego przy ulicy Bytkowskiej powołano Międzynarodowe Targi Katowickie, które organizowało liczne imprezy handlowo-wystawiennicze[34]. Przy ulicy Modelarskiej 11 swoją siedzibę ma Fabryka Sprzętu i Narzędzi Górniczych FASING, która jest jednym z największych producentów łańcuchów dla różnych branż przemysłu[35].

Filia Katowickiego Centrum Onkologii

W Wełnowcu funkcjonuje filia Katowickiego Centrum Onkologii. Budynek szpitala przy ulicy Józefowskiej 119 powstał na przełomie XIX i XX wieku jako szpital zakładowy dla pracowników wełnowieckiej huty Hohenlohe. W latach międzywojennych funkcjonował tu Szpital Przemysłowy, a po II wojnie światowej Szpital Miejski nr 5, połączony w 1998 roku ze Szpitalem Miejskim nr 8[36].

W dawnej siedzibie dyrekcji Zakładów Hohenlohego przy alei W. Korfantego ma swoją siedzibę Sąd Apelacyjny. Liczne przedsiębiorstwa w Wełnowcu są zlokalizowane również w rejonie ulicy Owocowej. Znajduje się tam m.in. placówka Urzędu Statystycznego w Katowicach[28] oraz Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach Państwowej Inspekcji Pracy[37]. Przy alei W. Korfantego 128 znajduje się placówka Poczty Polskiej, znajdująca się w historycznym budynku z końca XIX wieku[38]. Przy tej samej alei, pod numerem 191 mieści się Oddział Śląskiego Instytutu Techniki Budowlanej, który prowadzi prace badawcze w dziedzinie budownictwa i pokrewnych[39].

Architektura i urbanistyka

Początkowo rejon Wełnowca składał się z luźno zlokalizowanej zabudowy[18] i dopiero wraz z uruchomieniem zakładów przemysłowych w XIX wieku zaczęto budować domy mieszkalne dla robotników, początkowo wzdłuż drogi od istniejącego obecnie stawu hutniczego w kierunku Huty Laura, po obu stronach dzisiejszej alei W. Korfantego[20]. Przy nadanej w 1834 roku kopalni Alfred powstała kolonia robotnicza dla jej górników, natomiast w latach 50. XIX wieku[24] na wysokości dzisiejszej ulicy M. Karłowicza powstała kolonia Fryderyka. W podobnym czasie powstała kolonia Öhringen, która znajdowała się w rejonie obecnej ulicy Gnieźnieńskiej[20]. Pod koniec XIX wieku przy obecnej alei W. Korfantego 120 powstał wełnowiecki zajazd, określany również jako Fürtstliche Hüttenhasthaus (niem. Książęcy Zajazd Hutniczy). W pierwszym ćwierćwieczu XX wieku został on rozbudowany na dom mieszkalny dla pracowników Zakładów Hohenlohego[40].

W związku z przeniesieniem zarządu zakładów księcia Hohenlohego oraz powstania spółki akcyjnej Hohenlohe-Werke, w 1906[24] bądź w 1909 roku powstał neoklasycystyczny gmach dla dyrekcji spółki, natomiast dla inżynierów i urzędników osiedle willowe w rejonie alei W. Korfantego, ulicy Jesionowej i ulicy Cisowej. Założono również dzisiejszy Park Wełnowiecki[23]. W latach 90. XIX wieku[18] bądź około 1910 roku wybudowano, istniejące do dziś, budynki szybu Alfred[24]. W 1927 roku wybudowano domy mieszkalne przy obecnej alei W. Korfantego 134 i 136, zaprojektowane przez Tadeusza Michejdę[38]. Na początku lat 30. XX wieku w rejonie dzisiejszych ulic: Józefowskiej i Bytomskiej powstała kolonia domów wojewódzkich, przeznaczona dla urzędników administracji państwowej[28].

W latach powojennych z uwagi na sąsiedztwo huty cynku w rejonie alei W. Korfantego nie powstała w jej rejonie zabudowa mieszkalna[33]. Nowa zabudowa powstała natomiast w innych rejonach dzielnicy – nowoczesne budownictwo oddano do użytku w rejonie ulic: Jesionowej i Owocowej[28]. Budynki te powstały w latach 70. i 80. XX wieku. W 1953 roku powstały domy mieszkalne na granicy Wełnowca i Józefowca, przy ulicy J. Dekerta 2, 4, 6 i 8. Pod koniec lat 50. XX wieku zaczęto budować pierwsze domy mieszkalne w rejonie ulicy Alfreda, a w latach 80. XX wieku zabudowę szeregową wzdłuż ulicy Promiennej. Z lat powojennych pochodzi również liczna, istniejąca obecnie zabudowa przemysłowa[41].

Po 1989 roku nowa zabudowa powstawała głównie w północnej części Wełnowca. Od początku lat 90. XX wieku rozpoczęto budowę osiedla w rejonie ulic: I. Daszyńskiego, J. Pietrusińskiego i T. Patalonga. Ostatnie domy powstały w 2008 roku. W latach 2008–2014[41] powstała zabudowa kompleksu biurowego GPP Business Park przy ulicy Konduktorskiej[42], natomiast w 2009 roku[41] budynek handlowo-usługowy DL Atrium znajdujący się przy alei W. Korfantego 138[43]. W styczniu 2020 roku przy nim rozpoczęła się realizacja budynku biurowego DL Tower[44]. W latach 2016–2018 w rejonie skrzyżowania ulic: Bytkowskiej i Telewizyjnej powstał zespół budynków mieszkalnych Bytkowska Park, zawierających łącznie 242 mieszkania[45].

Zabytki i obiekty historyczne

Zabudowa zabytkowej kolonii Alfred
Fragment założenia parkowego skweru Walentego Fojkisa

Na terenie Wełnowca znajdują się dwa obiekty wpisane do rejestru zabytków[46], ponadto na obszarze Wełnowca był jeszcze jeden obiekt wpisany do rejestru w przeszłości, po czym został z niego skreślony i wyburzony[47]. Są to:

  • zabytkowy budynek Sądu Apelacyjnego (aleja W. Korfantego 117/119), wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A/1664/97 z 15 grudnia 1997 roku); ochroną objęty jest budynek wraz ze schodami[48];
  • dawna hala pieców destylacyjnych w Zakładach Metalurgicznych Silesia, przy alei W. Korfantego 141, wpisana do rejestru zabytków (nr rej.: 1385/89 z 30 maja 1989 roku), wzniesiona w 1913, w stylu modernizmu[48] – budynek ten skreślono z rejestru decyzją Ministra Kultury z 4 kwietnia 2005 roku i wyburzono[47];
  • zabudowa szybu Alfred (aleja W. Korfantego 182 i 184, plac Alfreda 1-13), wpisana do rejestru zabytków (nr rej.: 1228/78 z 19 sierpnia 1978 roku); teren wraz z obiektami dawnej kopalni Alfred: lokomotywownia, warsztaty, kotłownia, maszynownia, nadszybie, łaźnia, cechownia, kuźnia, stajnia, dwa domy mieszkalne; budynki pochodzą z 1910, zostały wybudowane w stylu historyzmu i modernizmu; do rejestru wpisany został także starodrzew[49];

Poza wymienionymi wyżej zabytkowymi obiektami, na obszarze dzielnicy występują historyczne obiekty, z czego część z nich wpisano do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice, a także są chronione przepisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wśród takich obiektów są m.in. kamienice przy ulicy Słonecznej 3 i 9, ulicy Jesionowej 2 i 4/6/8 i alei W. Korfantego 111/113, 115, 118, 120, 123, 124/126, 125, 127, 128, 131a, 133 i 134/136, kolonia Fryderyka, kościół NMP Wspomożenia Wiernych, gmach Szkoły Podstawowej nr 51 przy ul. J. Dekerta 1 czy zabudowa wzdłuż ulicy M. Karłowicza. Strefą ochrony konserwatorskiej objęto kilka rejonów dzielnicy, tj.: zabudowę wzdłuż ulicy Gnieźnieńskiej i ulicy Nowy Świat, rejon ulic: J. Dekerta, M. Karłowicza i Strażackiej, obszar kolonii Fryderyka, kolonię wojewódzką w rejonie ulic Bytomskiej i Józefowskiej, kolonię Alfred i skwer W. Fojkisa[50].

pośród historycznych budynków w Wełnowcu, do cenniejszych należą następujące z nich:

  • zabudowa mieszkaniowa tzw. kolonii Fryderyka z końca XIX wieku[51];
  • zabytkowe budynki mieszkalne (aleja W. Korfantego 118, 120, 124/126, 128, 123, 125, 127, 131, 133 i 134/136)[52];
  • kościół pw. NMP Wspomożenia Wiernych (aleja W. Korfantego 121/1)[52]; zaadaptowany z byłej hali produkcyjnej huty, przebudowany w roku 1930;
  • założenie parkowe skweru Walentego Fojkisa wraz z istniejącą zielenią wysoką, obiektami małej architektury, pomnikiem poległych, zmarłych weteranów powstań śląskich 1929, 1939, 1945 oraz obiektami budowli ochronnych[53];
  • zespół filii Katowickiego Centrum Onkologii (ulica Józefowska 119); w granicach zespołu znajdują się: główny murowany czterokondygnacyjny budynek dawnego szpitala hutniczego z przełomu XIX i XX wieku, przebudowany w latach międzywojennych, ogród, ogrodzenie od strony zachodniej i południowej z tynkowanego muru ceglanego[53].

Transport

Aleja W. Korfantego na wysokości ulicy M. Karłowicza

Główną osią komunikacyjną w Wełnowcu jest aleja W. Korfantego. Trasa ta w XIX wieku w kierunku południowym prowadziła do Katowic, natomiast na północ do kopalni Alfred, a stamtąd do Huty Laura (Siemianowic Śląskich) i Chorzowa (Starego). Przy niej znajdowało się część zakładów Hohenlohego i domy mieszkalne, a sam przebieg był prawie prostolinijny prócz fragmentu na wysokości dzisiejszego kościoła Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych, gdzie w przeszłości droga omijała wielki piec huty żelaza Hohenlohe[54]. Jest to droga powiatowa o klasie drogi zbiorczej[55]. Biegnie ona południkowo i zapewnia ona połączenie w kierunku południowym z Koszutką i Śródmieściem, natomiast na północ z Siemianowicami Śląskimi[56]. Przez Wełnowiec przebiega również część ulic[56]: Bytkowskiej (północna część[19]; droga gminna o klasie drogi zbiorczej[55]; łączy Wełnowiec z Dębem na południu i Siemianowicami Śląskimi-Bytkowem na północy), Józefowskiej (północna część[19]; droga powiatowa o klasie drogi lokalnej[55]; łączy z Józefowcem w kierunku południowym) Słonecznej (wschodnia część na granicy z Koszutką[56]; droga gminna o klasie drogi lokalnej[55]; łączy dzielnicę z Józefowcem). Na granicy Wełnowca i Siemianowic Śląskich przebiega ulica Telewizyjna, która w kierunku zachodnim kieruje się dalej przez Węzłowiec do Chorzowa Starego, natomiast na wschód do Siemianowic Śląskich. Do pozostałych ważniejszych ulic na terenie Wełnowca należą ulice[56]: Bytomska (na granicy Józefowca i Wełnowca[19]; droga gminna o klasie drogi lokalnej[55]) i Gnieźnieńska[56] (droga powiatowa o klasie drogi lokalnej[55]).

Ulica Józefowska w Wełnowcu na wysokości ulicy Bytomskiej

Przez obszar Wełnowca nie przebiega żadna linia kolejowa, lecz w przeszłości równolegle do granicy Józefowca z Wełnowcem ciągnęła się bocznica łącząca Katowice z obecną stacją techniczną Katowice Dąbrówka Mała. Linia ta od południa w kierunku północnym biegła równolegle do ulicy C.K. Norwida, po czym skręcała na wschód, przecinając na wysokości zakładów Fasing aleję W. Korfantego i ulicę Konduktorską[57]. Linia ta została oddana do użytku 1 grudnia 1859 roku jako linia normalnotorowa wykorzystywana w ruchu towarowym. Rozbiórka linii została przeprowadzona w 1992 roku.[58] W XIX i XX wieku (do około 2002 roku) wzdłuż ulicy konduktorskiej przebiegała linia wąskotorowa do ZM Silesia wraz ze stacją wąskotorową i odnogą biegnącą do hałdy znajdującej z lewej strony ulicy Konduktorskiej (kier. północ). Odcinek ZM Silesia – stacja Paulina. W XIX wieku wąskotorówka była przedłużona od ZM Silesia w kierunku Bytkowa i znajdujących się tam szybów i zakładów, a w XX wieku również na południe do stacji Katowice Wąskotorowe i zakładów w obecnym centrum miasta.

Linia tramwajowa w Wełnowcu wzdłuż alei W. Korfantego w pobliżu budynku Sądu Apelacyjnego

Przez Wełnowiec, wzdłuż alei W. Korfantego, przebiega linia tramwajowa. Jej początki sięgają końca XIX wieku, kiedy to o koncesję na budowę wąskotorowej linii tramwaju parowego Królewska Huta – Dąb – Katowice – Wełnowiec – Huta Laura wystąpiła berlińska spółka Kramer & Co. Wkrótce po uzyskaniu koncesji, 23 marca 1896 roku zrealizowano pierwszy odcinek, tj. Huta Marta (na wysokości obecnego ronda gen. Ziętka) – Wełnowiec – Huta Laura oddano do użytku 30 grudnia 1896 roku. Wkrótce linię tę zelektryfikowano[59]. 25 lipca 1900 roku oddano do użytku linię łączącą Hutę Laura z Królewską Hutą (Chorzowem), biegnącą wzdłuż obecnej ulicy Telewizyjnej. Linię tę zlikwidowano 1 stycznia 2009 roku, a na niej kursowała linia tramwajowa nr 12[60]. W październiku 1942 roku w rejonie obecnego placu Alfreda oddano do użytku tymczasową pętlę tramwajową którą potem rozebrano, a nową wybudowano w 1956 roku w obecnym miejscu[61]. Obecnie, według stanu z lutego 2021 roku, przez Wełnowiec kursują dwie linie tramwajowe: 13 i 16, o średniej częstotliwości w dniach roboczych w godzinach szczytu ośmiu kursów w jedną stronę na dobę. Linie te łączą Wełnowiec w kierunku północnym z placem Alfreda i placem P. Skargi w Siemianowicach Śląskich, natomiast w kierunku południowym z placem Wolności w Śródmieściu Katowic i pętlą tramwajową w Katowicach-Brynowie (centrum przesiadkowe Katowice Brynów) przez Koszutkę[62].

Stacja rowerów miejskich City by bike Bytomska-Józefowska przy skwerze ks. B. Kałuży

Pierwsze połączenia autobusowe kursujące przez Wełnowiec uruchomiono w latach 20. XX wieku. Wówczas to 22 października 1927 roku spółka Schlesische Kleinbahn uruchomiła cogodzinne połączenia na trasie Katowice – Wełnowiec – Chorzów – Bytom. W 1929 roku autobusy powstałej rok wcześniej spółki Towarzystwo Komunikacji Samochodami prowadziły połączenia m.in. na trasie Katowice – Wełnowiec – Chorzów (Stary) – Królewska Huta – Bytom. Spółka ta ze względu na dużą konkurencję w 1934 roku została postawiona w stan likwidacji. 1 listopada 1929 roku rozpoczął działalność komunalny związek celowy Śląskie Linie Autobusowe, które uruchomiło pierwsze połączenie na trasie Katowice – Siemianowice[59]. Obecnie, według stanu z połowy lutego 2021 roku, organizatorem transportu zbiorowego w Wełnowcu jest Zarząd Transportu Metropolitalnego. Na terenie Wełnowca znajduje się 7 przystanków: Bytkowska Centrum Targowe, Telewizja Katowice, Wełnowiec Gnieźnieńska, Wełnowiec GPP BUSINESS PARK, Wełnowiec Kościół, Wełnowiec Plac Alfreda i Wełnowiec Poczta. Z przystanku Wełnowiec Plac Alfreda kursuje 7 linii autobusowych, zapewniających połączenie Wełnowca z innymi dzielnicami Katowic i miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii[62].

W Wełnowcu wydzielone trasy rowerowe prowadzą wzdłuż ulicy Konduktorskiej, alei W. Korfantego (północna część), ulicy Telewizyjnej i ulicy Bytkowskiej (północna część)[63]. Nie przebiegają natomiast przez dzielnicę żadne oznaczone szlaki rowerowe[64]. Znajdują się tu natomiast dwie stacje rowerów miejskich City by bike: Bytomska-Józefowska i GPP Business Park[65].

Oświata

Gmach Szkoły Podstawowej nr 17 im. T. Kościuszki przy ulicy J. Dekerta

Pierwotnie dzieci z Wełnowca uczęszczały do szkoły przy michałkowickim kościele. Pierwszy budynek szkoły w Wełnowcu, zlokalizowany na skrzyżowaniu dzisiejszej alei W. Korfantego i M. Karłowicza, powstał w 1830 roku[18]. Był to wówczas obiekt murowany i obecnie nie istnieje. W 1922 roku po włączeniu Wełnowca do Polski placówka ta stała się szkołą polską. Otrzymała ona wówczas nazwę Publicznej Szkoły Powszechnej nr 1. W tamtym czasie działała też klasa niemieckojęzyczna[66]. W 1925 roku szkoła ta otrzymała imię Tadeusza Kościuszki. Z uwagi na przepełnienie budynku, w lutym 1939 roku szkołę przeniesiono do nowego budynku, powstałego w stylu funkcjonalizmu, przy dzisiejszej ulicy J. Dekerta. Od 1951 roku była to Szkoła Podstawowa nr 51 w Katowicach, a w 1978 roku otrzymała patrona – Tadeusza Kościuszkę[18].

Prócz powyższej szkoły, na obszarze Wełnowca przy alei W. Korfantego 141 działa Rzemieślnicza Branżowa Szkoła I Stopnia w Katowicach. Jest to szkoła niepubliczna posiadająca uprawnienia szkoły publicznej, prowadzona przez Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości w Katowicach[67]. W ramach spółki Oświata i Biznes, również przy alei W. Korfantego 141 działa szereg ośrodków szkolenia dla różnych grup zawodowych, w tym dla branży transportowej i oświatowej[68].

Pod koniec XIX wieku przy obecnej alei W. Korfantego 127 znajdowała się ochronka. Przed I wojną światową funkcjonowała ona jako Spielhaus, czyli miejsce dla dzieci przedszkolnych[29]. Obecnie jedynym punktem edukacji przedszkolnej jest Żłobek i Przedszkole Kraina Odkrywcy, znajdujący się przy alei W. Korfantego 138[69].

Sport i rekreacja

Na terenie Wełnowca przy ulicy Alfreda 1 znajduje się Ośrodek Sportowy Kolejarz zarządzany przez Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Katowicach. Składają się na niego: hala sportowa z drewnianym boiskiem do piłki siatkowej i ręcznej, sala do szermierki, siłownia wewnętrzna, sala konferencyjna, boiska, szatnie i parking[70]. Z tego kompleksu korzysta Klub Sportowy Kolejarz 24 Katowice, założony w maju 1924 roku z inicjatywy Stanisława Nogaja i Edmunda Zellera. Obecna nazwa klubu funkcjonuje od 1957 roku i był to pierwszy wielosekcyjny polski klub sportowy w Katowicach, spośród których obecnie prowadzone są sekcje: badmintona (od 1978 roku), piłki nożnej (lata 1924–1929 i od 1945 roku) oraz szermierki[71]. W sezonie 2020/21 seniorska kadra piłkarzy rozgrywała swoje mecze w klasie A, w grupie Katowice[72]. W 2010 roku na bazie sekcji badmintonowej wyodrębnionej z Klubu Sportowego Kolejarz 24 Katowice powołano Badmintonowy Klub Sportowy Kolejarz Katowice[73].

Początki działalności sportowej w rejonie Wełnowca sięgają początków XX wieku, które początkowo były pod wpływami niemieckimi. Wówczas to działał ruch gimnastyczny Turnverein, a także Klub Cyklistów (Radfahrer Verein)[74]. Dnia 30 marca 1924 roku byli działacze gniazda Dąb-Józefowiec powołali Towarzystwo Gimnastyczne Sokół Wełnowiec, które było gniazdem w okręgu siemianowickim Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych Sokół w Polsce. W 1935 roku gniazdo liczyło 140 członków. Uprawiano w nim lekką atletykę i gimnastykę przyrządową[75].

Przy szybie Agnieszka powołano Klub Sportowy 25, w którym grała drużyna piłki nożnej[76]. Ponadto w latach międzywojennych działały: KS Haller, KS Powstaniec, RKS Siła Wełnowiec (sekcja piłki nożnej i ręcznej[77]), Towarzystwo Cyklistów Sport, KS Hetman i jedyny niemiecki klub w Wełnowcu: Freier Schachverein[74]. W latach 1935–1939 Strzelec Wełnowiec był klubem sportowym, w którym działały sekcje boksu, ciężkiej atletyki, gier sportowych, kolarstwa, lekkoatletyki, narciarstwa i tenisa stołowego[77].

W czasie II wojny światowej jedynym w Wełnowcu klubem był funkcjonujący pod patronatem koncernu Hohenlohe klub Hohenlohehütter Turn- und Sportverein[74]. Po II wojnie światowej funkcjonował jako Orzeł Wełnowiec. W 1949 roku skupiał 375 członków. Prowadził różne sekcje, z czego piłkę nożną w latach 1920–1939 i 1945–1962 oraz zapasy w latach 1945–1962[78]. W latach powojennych dział też klub Rapid Wełnowiec, działający pod patronatem Fabryki Narzędzi Górniczych. W 1957 roku liczył on 146 członków. Prowadził m.in. sekcję siatkówki w latach 1959–1963[79]. W 1963 roku uległ fuzji z Orłem Wełnowiec. W 1964 roku Orzeł i Rapid wszedł w struktury klubu GKS Katowice. Rok później do Wełnowca przeniosła się sekcja piłki nożnej Kolejarza 24 Katowice[74].

Religia

Pierwotnie wierni rzymskokatoliccy z Wełnowca przynależeli do wspólnoty parafialnej św. Michała Archanioła w Michałkowicach[80]. W pierwszej połowie XIX wieku w Wełnowcu mieszkało 1168 katolików, 68 ewangelików i 4 żydów[18]. W 1919 roku zaczęto budowę kościoła przekształcając budynek z początku XIX wieku[29], który do tej pory pełnił rolę odlewni żelaza, magazynu i sklepu, a podczas I wojny światowej obozu jenieckiego dla jeńców rosyjskich[24]. W 1920 roku kościół poświęcił ks. proboszcz Maksymilian Gerlich z parafii w Michałkowicach, z której to parafii wydzielił się Wełnowiec. Obecny kształt budynek uzyskał po przebudowie w 1930 roku. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Bożej z macierzystego kościoła michałkowickiego. Obraz pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku. Obecnie, w wyniku przeprowadzonych w 2001 roku prac konserwatorskich, przywrócono jego pierwotny wygląd[29][81].

Rzymskokatolicka parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych pozostaje największą wspólnotą parafialną w Wełnowcu. Swoim zasięgiem parafia obejmuje cały Wełnowiec, a także część osiedla J. Tuwima w Siemianowicach Śląskich[81]. Jest ona częścią dekanatu Katowice-Załęże w archidiecezji katowickiej. Siedziba parafii znajduje się przy alei W. Korfantego 121/1[82]. W 2015 roku parafia liczyła około 3,9 tysiąca wiernych[83].

Uwagi

  1. Według innego źródła[18] budynek Urzędu został wyburzony prawdopodobnie na przełomie lat 70. x 80. XX wieku.

Przypisy

  1. Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-09] (pol.).
  2. Szaraniec 1996 ↓, s. 2.
  3. a b Geoportal krajowy (pol.). geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-01-31].
  4. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  5. Szaraniec 1996 ↓, s. 11.
  6. Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 44.
  7. Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  8. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  9. a b Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  10. Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 52–54.
  11. Opracowanie... 2014 ↓, s. 105.
  12. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  13. Urząd Miasta Katowice: Prognoza oddziaływania na środowisko projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. 2009, s. 84. (pol.)
  14. Studium... 2012 ↓, s. 34.
  15. Opracowanie... 2014 ↓, s. 187.
  16. Studium... 2012 ↓, Załącznik nr I.11.
  17. a b Bulsa 2018 ↓, s. 119.
  18. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Rzewiczok 2016 ↓.
  19. a b c d e f g h i j Szaraniec 1996 ↓, s. 243.
  20. a b c d e f g h i j k l m n o Historia... ↓.
  21. Friedrich Justin Bertuch, Allgemeine geographische Ephemeriden, t. 37, Verlag des Landes-Industrie-Comptoirs, 1812, s. 476 [dostęp 2021-02-10] (niem.).
  22. Knie 1830 ↓, s. 297.
  23. a b c d e f g h Szaraniec 1996 ↓, s. 244.
  24. a b c d e f g Bulsa 2018 ↓, s. 109.
  25. Szaraniec 1996 ↓, s. 245.
  26. Landsmannschaft der Oberschlesier in Karlsruhe, 4 marca 2016 [dostęp 2017-11-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  27. a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 246.
  28. a b c d e f Szaraniec 1996 ↓, s. 248.
  29. a b c d Bulsa 2018 ↓, s. 118.
  30. Rada Miejska w Katowicach, Uchwała Nr XXVI/148/91 Rady Miejskiej w Katowicach z dnia 16 września 1991 r. w sprawie: utworzenia na terenie miasta Katowice 22 pomocniczych jednostek samorządowych i podziału miasta na 22 obszary ich działania, Katowice, 16 września 1991 (pol.).
  31. Patryk Osadnik, Katastrofa MTK: Zawaliła się hala Międzynarodowych Targów Katowickich. Pod gruzami zginęło 65 osób, Dziennik Zachodni, 28 stycznia 2020 [dostęp 2021-02-16] (pol.).
  32. ZM SILESIA SA: Historia (pol.). silesiasa.pl. [dostęp 2021-02-15].
  33. a b Bulsa 2018 ↓, s. 112.
  34. Szaraniec 1996 ↓, s. 249.
  35. Fabryki Sprzętu i Narzędzi Górniczych Grupa Kapitałowa FASING S.A: Kontakt (pol.). fasing.pl. [dostęp 2021-02-15].
  36. Bulsa 2018 ↓, s. 107.
  37. Państwowa Inspekcja Pracy: Kontakt (pol.). katowice.pip.gov.pl. [dostęp 2021-02-15].
  38. a b Bulsa 2018 ↓, s. 116.
  39. Instytut Techniki Budowlanej: Instytut. itb.pl. [dostęp 2021-02-15].
  40. Bulsa 2018 ↓, s. 115.
  41. a b c Katowickie budynki (pol.). katowickiebudynki.eu. [dostęp 2021-02-16].
  42. GPP Business Park: O nas (pol.). gppbusinesspark.pl. [dostęp 2021-02-16].
  43. DL INVEST GROUP S.A: DL ATRIUM (pol.). dlinvest.pl. [dostęp 2021-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-18)].
  44. Urbanity: DL Tower (pol.). urbanity.pl. [dostęp 2021-02-16].
  45. Urbanity: Bytkowska Park (pol.). urbanity.pl. [dostęp 2021-02-16].
  46. Narodowy Instytut Dziedzictwa: Portal mapowy (pol.). mapy.zabytek.gov.pl. [dostęp 2021-02-16].
  47. a b Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach, Rejestr A – Wykaz na 13 stycznia 2021 roku, wkz.katowice.pl (pol.).
  48. a b Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków w Katowicach (pol.). [dostęp 2021-02-11].
  49. Urząd Miasta Katowice: Wykaz obiektów chronionych poprzez wpis do rejestru zabytków (pol.). [dostęp 2011-07-03].
  50. Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej: Zabytki (pol.). emapa.katowice.eu. [dostęp 2021-02-16].
  51. Urząd Miasta Katowice: Uchwała nr LXIII/1482/06 Rady Miasta Katowice z dnia 31.07.2006 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru położonego w rejonie ulic: Al. Korfantego – Konduktorska w Katowicach. 2006-07-31. [dostęp 2021-02-11].
  52. a b Urząd Miasta Katowice: Uchwała nr XVI/314/07 Rady Miasta Katowice z dnia 24.09.2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru dzielnicy Dąb-Wełnowiec w Katowicach (pol.). 2007-09-24. [dostęp 2021-02-02].
  53. a b Urząd Miasta Katowice: Uchwała nr XII/218/07 Rady Miasta Katowice z dnia 25 czerwca 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru dzielnicy Wełnowiec – Józefowiec w Katowicach. 2007-06-25. [dostęp 2011-07-03].
  54. Bulsa 2018 ↓, s. 108.
  55. a b c d e f Rada Miasta Katowice, Uchwała NR XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  56. a b c d e OpenStreetMap: Mapa Podstawowa (pol.). openstreetmap.org. [dostęp 2021-02-01].
  57. Ogólnopolska Baza Kolejowa: Railmap – mapa kolejowa (pol.). bazakolejowa.pl. [dostęp 2021-02-01].
  58. Ogólnopolska Baza Kolejowa: Linia Katowice – Katowice Dąbrówka Mała (pol.). bazakolejowa.pl. [dostęp 2020-09-16].
  59. a b Przemysław Nadolski, Transport, [w:] Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 707–717.
  60. Jakub Halor, Zarys historii dróg żelaznych w Siemianowicach Śląskich, „Siemianowicki Rocznik Muzealny” (7), Siemianowice Śląskie: Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich, 2008, ISSN 1644-8154 (pol.).
  61. Bulsa 2018 ↓, s. 113.
  62. a b Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM (pol.). rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)].
  63. Infrastruktura rowerowa Katowic (pol.). google.com/maps. [dostęp 2021-02-01].
  64. Urząd Miasta Katowice: Katowice na rowery. Trasy (pol.). katowice.eu. [dostęp 2021-02-01].
  65. City by bike. Mapa stacji (pol.). citybybike.pl. [dostęp 2021-02-01].
  66. Szkoła Podstawowa Nr 17 im Tadeusza Kościuszki: 150 lat naszej szkoły (pol.). sp17.katowice.pl. [dostęp 2021-02-15].
  67. Rzemieślnicza Branżowa Szkoła I Stopnia w Katowicach: O nas (pol.). rsz.katowice.pl. [dostęp 2021-02-15].
  68. OŚWIATA i BIZNES Sp. z o.o: Firma (pol.). oswiata.slask.pl. [dostęp 2021-02-15].
  69. Żłobek Kraina Odkrywcy (pol.). krainaodkrywcy.pl. [dostęp 2021-02-16].
  70. MOSiR Katowice: Ośrodek Sportowy Kolejarz (pol.). mosir.katowice.pl. [dostęp 2021-02-15].
  71. Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. K (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-15].
  72. Klub Sportowy Kolejarz 24 Katowice (pol.). 90minut.pl. [dostęp 2021-02-15].
  73. Badmintonowy Klub Sportowy „Kolejarz” Katowice: O nas (pol.). bkskolejarzkatowice.pl. [dostęp 2021-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-28)].
  74. a b c d Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. W (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].
  75. Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. T (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].
  76. Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. D (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].
  77. a b Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. S (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].
  78. Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. O (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].
  79. Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. R (pol.). mhk.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].
  80. Bulsa 2018 ↓, s. 117.
  81. a b Parafia NMP Wspomożenia Wiernych w Katowicach-Wełnowcu: Historia parafii (pol.). nmpwelnowiec.katowice.opoka.org.pl. [dostęp 2021-02-16].
  82. Parafia NMP Wspomożenia Wiernych w Katowicach-Wełnowcu: Kontakt (pol.). nmpwelnowiec.katowice.opoka.org.pl. [dostęp 2021-02-16].
  83. Archidiecezja katowicka: Katowice-Wełnowiec, Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych (pol.). archidiecezja.katowice.pl. [dostęp 2021-02-16].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Wełnowiec-Józefowiec 109.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego. Kościół Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych
Wełnowiec-Józefowiec 072.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego
Katowice - Park Wełnowiecki (5).jpg
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC BY 3.0
Park Wełnowiecki w Katowicach-Wełnowcu
Wełnowiec-Józefowiec 078.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego. Budynek Sądu Apelacyjnego
2021-06 Katowice SP17.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Ulica Dekerta. Szkoła Podstawowa nr 17
MTK pomnik.jpg
Autor: Marek013, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pomnik upamiętniający zmarłych w katastrofie MTK
Wełnowiec-Józefowiec 083.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego. Poczta
Katowice - Konduktorska Street (1).jpg
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Konduktorska Street
Wełnowiec-Józefowiec 219.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego
Wełnowiec-Józefowiec II (52).jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Ulica Bytomska
Bootleg mining biedaszyb Welnowiec.jpg
The shaft drilling by unemployed, bootleg mining in Wełnowiec, Poland.
Wełnowiec-Józefowiec 094.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego
Wełnowiec-Józefowiec 224.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Skwer Walentego Fojkisa. Pomnik
Wełnowiec-Józefowiec II (20).jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Ulica Józefowska
Wełnowiec-Józefowiec II (11).jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Skwer Ks. Bolesława Kałuży. City by bike
Wełnowiec-Józefowiec 116.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego. DL Center Point III
Katowice - Murapol Śląskie Ogrody (1).jpg
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Murapol Śląskie Ogrody
Katowice - kolonia Alfred (16).jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Lasek Alfreda
FASING Group HQ in Katowice.jpg
Autor: FASING Group, Licencja: CC BY-SA 4.0
The photo shows the main building of the FASING Group, one of the world's key producers of industrial chains
Wełnowiec-Józefowiec 118.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego. DL Center Point III
Katowice - Bytkowska Park (7).jpg
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Bytkowska Park
Katowice - huta Hohenlohe (Welnowiec).jpg
Huta Hohenlohe na Wełnowcu. Litografia Ernesta Knippla (połowa XIX wieku)
Zinc smelter Hohenlohe foundry.jpg
The zinc foundry in zinc-works Hohenlohe in Wełnowiec (Katowice, Poland).
Katowice - ulica Słoneczna (róg Iłłakowiczówny).jpg
Budynek na rogu ulic Kazimiery Iłłakowiczówny i Słonecznej w Katowicach
Welnowiec zinc smelter Hohenlohe.jpg
Huta cynku Zakładów Hohenlohego w Wełnowcu.
Wełnowiec-Józefowiec 077.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego. Torowisko tramwajowe
Katowice - kolonia Alfred (12).jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Plac Alfreda. Kolonia Alfreda
Wełnowiec-Józefowiec 120.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Wełnowiec-Józefowiec. Aleja Korfantego
Katowice - Ul. Józefowska 119 (Szpital).jpg
Autor: Lestath (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Szpital im S. Leszczyńskiego Zespół nr 2 przy ul. Józefowskiej 119 w Katowicach.