Wiaczesław Mienżynski

Borys Sawinkow (z lewej) na procesie pokazowym w Moskwie sierpień 1924. Z prawej, pod ścianą siedzi Wiaczesław Mienżynski, szef OGPU. Sądowi przewodniczy Wasilij Ulrich.
Wiaczesław Mienżyński 1933 – ostatnie znane zdjęcie

Wiaczesław (Wiesław) Rudolfowicz Mienżynski (Menżyński[1], ros. Вячеслав Рудольфович Менжинский, ur. 31 sierpnia 1874 w Petersburgu, zm. 10 maja 1934 w Gorkach pod Moskwą) – wysoki funkcjonariusz sowieckiej policji politycznej i bezpieczeństwa, zastępca szefa CzeKa Feliksa Dzierżyńskiego, szef Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego OGPU w latach 1926–1934. Z pochodzenia Polak[1][2].

Urodzony 19 sierpnia 1874 roku w Petersburgu, ze strony ojca w rodzinie szlacheckiej polskiego pochodzenia, wyznania katolickiego[2][3][4][5], a ze strony matki (Maria Szakiejewa, córka inspektora Szkoły Kawaleryjskich Junkrów) – pochodzenia rosyjskiego. Jego ojciec Rudolf Menżyński (ur. 1838, zm. po 1914) był wykładowcą historii m.in. w elitarnym petersburskim Korpusie Paziów, miał, prócz Wiesława, jeszcze czwórkę dzieci: Aleksandra, Annę, Ludmiłę i Wierę (dwie ostatnie były również związane z ruchem rewolucyjnym)[2][3][4][5].

Według historyka Pawła Wieczorkiewicza był Żydem[6][7], chociaż przez samych Rosjan traktowany był jako Polak, gdyż posługiwał się na co dzień językiem polskim, podobnie jak inni Żydzi z Kongresówki[7].

Wiaczesław ukończył prawo na Uniwersytecie Petersburskim. W ruchu rewolucyjnym od 1895 roku, Od 1902 członek SDPRR, po rewolucji 1905 roku udał się na emigrację (1907-1917). Znany był ze swych zdolności lingwistycznych (władał 12 językami, w tym chińskim i japońskim). Brał udział w rewolucji październikowej w Piotrogrodzie.

Po zwycięstwie bolszewików był najpierw zastępcą, a następnie krótko ludowym komisarzem finansów w 1918 roku (nie potrafił uporać się z zadaniami, a jego jedyną kwalifikacją była krótkotrwała praca w banku Crédit Lyonnais w czasie pobytu we Francji). Został konsulem w Berlinie, przeniesiony do WCzeKa (Czeka) w 1919 roku. Od 1923 był pierwszym zastępcą szefa OGPU Feliksa Dzierżyńskiego, a po jego śmierci w 1926 roku objął kierownictwo. Jego kandydaturę na to stanowisko wysunął, jeszcze za życia, sam Dzierżyński[8].

Potrafił czasem sprzeciwić się Stalinowi, m.in. w sprawie szachtyńskiej (18 maja – 15 sierpnia 1928).

Mienżyński często chorował (na zwyrodnienie kręgosłupa) i większość czasu spędzał w odosobnieniu, jednak kierownictwo tajnej policji sprawował aż do swej śmierci. Zmarł prawdopodobnie na atak serca, niemniej jego śmierć została w czasie III procesu moskiewskiego (1938) przypisana Gienrichowi Jagodzie, pierwszemu zastępcy Mienżynskiego w OGPU i następcy w sprawowaniu funkcji po jego śmierci. Wersję o otruciu Mienżynskiego przez Jagodę podtrzymywał po latach wieloletni funkcjonariusz policji politycznej i wywiadu zagranicznego ZSRR Paweł Sudopłatow.

Przypisy

  1. a b Menżyński Wiesław, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-11-15].
  2. a b c Irena Wodzianowska: Menżyński Rudolf. polskaipetersburg.pl. [dostęp 2016-11-15]. (pol.).
  3. a b Leonid Mleczin: Ojcowie terroru. T. 1. Warszawa: 2003, s. 77. ISBN 83-89187-31-0.
  4. a b Borys Łewycki: Terror i rewolucja. Warszawa: 2004, s. 70. ISBN 83-88736-55-8.
  5. a b Encyklopedia Rewolucji Październikowej. Red. nauk. Ludwik Bazylow, Jan Sobczak. Warszawa: 1977, s. 245-246.
  6. Ludwik Bazylow, Paweł Wieczorkiewicz: Historia Rosji. T. 2. Wrocław: Ossolineum, 2005, s. 417. ISBN 83-04-04641-5.
  7. a b Krwawy Feliks. Seria: Za Obce Pieniadze (film dokum.). TVP Historia. 2008
  8. Sylwia Frołow, Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 273

Bibliografia

  • Miloš Mikeln, Stalin; Tytuł oryginału słoweńskiego: Staljin, življenjska pot samodrżca; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1990, ISBN 83-11-07757-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Boris Savinkov in the court Oct 1926.jpg
Boris Savinkov one of the leader of SR Combat Organization in the court. He was tried by The Military Collegium of the Supreme Tribunal of the Soviet Union. The judge on the process was Vasiliy Ulrikh. Behind him near the door is Vyacheslav Menzhinsky Deputy Chairman of the OGPU, who played the leading role in counterintelligence operation Trust. Context: OGPU created the fake anti-Bolshevik resistance organization and lured Boris Savinkov and Sidney Reilly (Ace of Spies) to USSR, where they were captured. Savinkov was tried and sentenced to death but the Presidium of VTsIK converted the sentence to 10 years imprisonment. He died in prison: committed suicide or was killed by OGPU in May 1925. Reilly was executed in a forest near Moscow in November 1925. He had been sentenced to death by Revolutionary Tribunal in 1918.