Wieża Młyna Kieratowego w Braniewie

Wieża Młyna Kieratowego

Rossmühlenturm

nr rej. B/240 (555/97) z 14.12.1957[1]
Baszta – wygląd współczesny
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Braniewo
Adres	ul. bł. Reginy Protmann 1
Położenie na mapie Braniewa Wieża Młyna Kieratowego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wieża Młyna Kieratowego
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wieża Młyna Kieratowego
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Wieża Młyna Kieratowego
54°22′50,6″N 19°49′24,8″E/54,380722 19,823556

Wieża Młyna Kieratowego (niem. Rossmühlenturm, zwana później też: klasztorną, mniszą albo basztą) – XIV-wieczna baszta w południowo-zachodnim narożu dawnego Starego Miasta w Braniewie, stanowiąca element wewnętrznego muru obronnego.

Historia

Wieża Młyna Kieratowego w dolnym prawym rogu, na planie Paula Stertzella i Konrada Götke, 1635

Wieża Młyna Kieratowego, 1948 rok, w tle ruiny kościoła św. Katarzyny

Wieża od strony fosy miejskiej

Braniewo w średniowieczu otrzymało okazały ciąg murów obronnych. Z licznych średniowiecznych fortyfikacji miasta dochowały się do czasów współczesnych nieliczne fragmenty murów obronnych, brama wjazdowa do zamku biskupiego, Wieża Klesza, tuż obok niska baszta bezimienna, Baszta Prochowa oraz chyba najbardziej okazała i dość dobrze zachowana Wieża Młyna Kieratowego.

Wieża powstała na przełomie XIV i XV wieku i stanowiła ważny element południowej strony fortyfikacji miejskich, będąc najpotężniejszą budowlą obronną na terenie Starego Miasta. Pełniła jednocześnie funkcję stanowiska ogniowego – działobitni, z zadaniem osłony miasta od strony południowej. Od tej wież rozpoczynał się podwójny miejski mur obronny – wewnętrzny oraz późniejszy, zewnętrzny, wybudowany w 1434 roku^[2]. Po zewnętrznej strony baszty i muru zewnętrznego znajdowała się fosa utrzymana w starym zakolu rzeki Pasłęki.

Gdy w XVII wieku średniowieczne mury miejskie przestawały już pełnić funkcję obronną, postępowała ich stopniowa rozbiórka. Na początku XIX w. usunięto wszystkie bramy miejskie, a do 1843 rozebrano poszczególne odcinki murów i niektóre wieże. Pozostałe baszty i wieże adaptowano do pełnienia różnych funkcji, np. w Wieży Kleszej znajdowały się pomieszczenia służące pobliskiemu gimnazjum (zajmującego pomieszczenia dawnego kolegium jezuickiego), a następnie archiwum. Wieża Młyna Kieratowego pełniła zaś m.in. funkcje więzienne (po 1840), później została wydzierżawiona na spichlerz (magazyn), a w roku 1888 sprzedana za kwotę 3000 marek klasztorowi sióstr katarzynek w Braniewie^[3][4].

Nazewnictwo baszty

Na przestrzeni wieków baszta była różnie nazywana. Pierwsza nazwa Wieża Młyna Kieratowego (niem. Rossmühlenturm) związana była z przeznaczeniem budowli do mielenia zboża za po pomocą kieratu. Pomimo że od lat funkcjonowały w mieście już młyny wodne jak: młyn Arnolda w Wikielcu czy Wielki Młyn Miejski (Große Amtsmühle) w Nowym Mieście Braniewie, to taka konstrukcja gwarantowała podczas oblężeń miasta przetrwanie. Gdy w czasie oblegania miasta istniejące młyny wodne były niedostępne dla mieszkańców zamkniętych w murach miejskich, posiadanie młyna kieratowego pozwalało na zmielenie ziarna siłą mięśni zwierząt lub nawet ludzi, co uniezależniało miasto od świata zewnętrznego i świadczyło o dużej zapobiegliwości ówczesnych mieszkańców.

Wieża zwana była nadto Tymienicze, czyli ciemnica, od znajdującego się w niej więzienia. Gdy w 1450 roku osiedliły się w Braniewie beginki^[5], zajmując parcele i budując klasztor przy tejże wieży, nazywana była Wieżą Mniszek lub Klasztorną (Nonnenturm). Po II wojnie światowej otrzymała jeszcze jedną nazwę: Baszta Harcerska, gdyż była siedzibą Komendy Hufca ZHP. Współcześnie, jako że wieżę odzyskał Kościół katolicki, zwana jest krótko Basztą, co do 2021 potwierdzała tablica na murze: ul. Basztowa 1 (obecnie ul. bł. Reginy Protmann 1).

Architektura

Wieża z przylegającym do niej murem obronnym, pierwotnie wysokim na 6 metrów, co pozostawiło ślad na ścianie

Wieża Młyna Kieratowego zbudowana została w stylu gotyckim, z gotyckiej cegły pełnej. Obiekt wybudowano na planie podkowy – jej wnętrze jest kwadratem o boku 5,80 m, zakończonym z jednej strony, w kierunku fosy, półkolem, zwiększając średnicę do 7,00 m. Mur wewnętrzny baszty wystawał nieco poza linią muru miejskiego i stąd mniejsza jego grubość z tyłu wieży wynosząca zaledwie 0,5 m. Okna zakończone są łukami segmentowymi, a piwnica posiadała sklepienie łukowe. Wieża posiada 4 kondygnacje, ostatnia powstała najprawdopodobniej w latach 1505–1507, zbudowana została przez mistrza Hansa. Współcześnie jest to obiekt o wysokości 16,16 m od poziomu gruntu (strona północna), z czego kondygnacje ze stropami wysokości 12,70 m oraz dach 3,46 m^[2].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nieznane wydarzenia, Wojciech Jaroszek, Wieża Klesza, (17.11.2017)