Wierzba

Wierzba
	; Wierzba iwa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	wierzbowate
Rodzaj	wierzba
	Nazwa systematyczna
	Salix L.; Sp.Pl.2. 1015. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Salix alba L.

Morfologia organów

Pokrój

Liście

Kwiaty, owoce

Wierzba purpurowa – kwiaty męskie (kotki)

Wierzba zielna – owoce

Salix sitchensis – kwiaty żeńskie

Wierzba płożąca – kwiaty męskie (kotki)

Wierzba (Salix L.) – rodzaj drzew, krzewów lub płożących krzewinek z rodziny wierzbowatych (Salicaceae Mirb.). Obejmuje około 450^[4]–470^[5] gatunków, tworzących bardzo liczne mieszańce^[4]. Rośliny te rosną na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy^[6], przy czym bardzo nieliczne tylko w Afryce i Ameryce Południowej^[4]. W strefie międzyzwrotnikowej wierzby rosną tylko na obszarach górskich^[5]. Zasięg większości gatunków obejmuje strefę umiarkowaną na półkuli północnej (wierzba arktyczna S. arctica należy do kilku roślin najdalej na północ sięgających – do 83° N). Największe zróżnicowanie gatunkowe jest w Azji (tylko w Chinach rośnie 257 gatunków). W Europie występują 64 gatunki^[4], z czego w Polsce dziko rośnie około 26 gatunków (ich liczba jest różna, zależnie od ujęcia taksonomicznego mieszańców)^[7].

Rośliny te rosną często nad wodami i w miejscach wilgotnych^[8]. Kwiaty są owadopylne, rzadziej wiatropylne u gatunków alpejskich i arktycznych. Nasiona o krótkotrwałej zdolności do kiełkowania są pokryte włoskami i rozsiewane są przez wiatr^[8]. Wiele gatunków jest uprawianych, głównie jako rośliny ozdobne (np. wierzby o płaczącym pokroju), ale także dla produkcji biomasy, drewna, węgla drzewnego. Pędy wierzb wykorzystywane są w plecionkarstwie^[8].

Morfologia

Pokrój: Drzewa, krzewy i krzewinki o zazwyczaj sezonowym ulistnieniu (nieliczne gatunki zimozielone^[9]). Pędy o rozgałęzieniach sympodialnych^[10] (brak pąka szczytowego^[9]), wzniesione do góry, ale u części krzewów i krzewinek także podnoszące się i płożące^[9]. Największe drzewa przekraczają 30 m wysokości, a pędy najniższych roślin nie wznoszą się wyżej niż na kilka cm (np. wierzby zielnej S. herbacea)^[8], należą tu także rośliny poduszkowe^[9].
Liście: Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe^[8]. Przylistki zwykle niewielkie, wolne, trwałe lub szybko odpadające, lepiej rozwinięte na silniej rosnących pędach^[9]. Liście zwykle krótkoogonkowe (ogonki często z gruczołkami^[10]), pojedyncze, o blaszce różnego kształtu, często wąskiej i długiej^[9], całobrzegie lub rozmaicie ząbkowane, karbowane lub piłkowane, w tym gruczołowato^[10].
Kwiaty: Zazwyczaj dwupienne, bez okwiatu, osadzone w kątach przysadek i zebrane w kotki (bazie). Kwiatostany zwykle sterczące, rzadziej rozpościerające się, bardzo rzadko zwisające^[9]. Kwiaty męskie składają się z dwóch lub większej liczby pręcików o nitkach wolnych lub częściowo zrastających się. Kwiaty żeńskie z dwukomorową zalążnią i pojedynczą szyjką słupka zredukowaną lub wydłużoną, czasem rozwidloną na szczycie, z pojedynczym lub dwoma znamionami, całobrzegimi lub klapowanymi^[9].
Owoce: Dwukomorowe torebki otwierające się dwiema klapami. Zawierają nasiona zwykle zielone lub szarozielone, pokryte okazałymi zwykle włoskami^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj siostrzany dla topoli (Populus) w obrębie plemienia Saliceae w rodzinie wierzbowate (Salicaceae), wchodzącej w skład obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales)^[2].

Wykaz gatunków

Gatunki flory Polski^[11]

wierzba alpejska, w. Jacquina (Salix alpina Scop., syn. S. jacquini Host.)
wierzba amerykanka (Salix eriocephala Michx.) – antropofit zadomowiony
wierzba biała (Salix alba L.)
wierzba borówkolistna (Salix myrtilloides L.)
wierzba czarniawa, w. czerniejąca (Salix myrsinifolia Salisb., syn. S. nigricans Sm.)
wierzba długokończysta (Salix ×dasyclados Willd)^[11], mieszaniec wierzby iwy (S. caprea), szarej (S. cinerea) i wiciowej (S. viminalis)^[7]
wierzba dwubarwna (Salix bicolor L., syn. S. phylicifolia L.)
wierzba gęstolistna (Salix cordata Michx.)
wierzba iwa (Salix caprea L.)
wierzba krucha^[11] (Salix × fragilis L.), mieszaniec wierzby białej (S. alba L.) i S. euxina I.V.Belyaeva^[12]^[13]^[14]
wierzba lapońska (Salix lapponum L., syn. S. marrubifolia Tausch ex Andersson)
wierzba ostrolistna (Salix acutifolia Willd., syn. S. daphnoides Vill.) – antropofit zadomowiony
wierzba oszczepowata (Salix hastata L.)
wierzba pięciopręcikowa, w. laurowa (Salix pentandra L.)
wierzba płożąca (Salix repens L.)
wierzba purpurowa, wiklina (Salix purpurea L.)
wierzba siwa (Salix eleagnos Scop., synonimy: S. incana Schrank, S. elaeagnos Scop.)
wierzba szara, łoza (Salix cinerea L.)
wierzba szwajcarska (Salix helvetica Vill.)
wierzba śląska (Salix silesiaca Willd.)
wierzba śniada (Salix starkeana Willd, syn. S. livida Wahlenb.)
wierzba trójpręcikowa, w. migdałowa (Salix triandra L., syn. S. amygdalina L.)
wierzba uszata (Salix aurita L.)
wierzba wawrzynkowa (Salix daphnoides Vill.)
wierzba wiciowa, witwa (Salix viminalis L.)
wierzba wykrojona, w. Kitaibela (Salix retusa L., syn. S. kitaibeliana Willd.)
wierzba wyniosła (Salix ×rubens Schrank)^[11], mieszaniec wierzby białej (S. alba) i kruchej (S. × fragilis)^[7]
wierzba zielna, w. nibyzielna (Salix herbacea L.)
wierzba żyłkowana (Salix reticulata L.)

Inne gatunki i mieszańce uprawiane w Polsce^[15]

wierzba babilońska (Salix babylonica L., syn. S. elegantissima K. Koch)
wierzba mandżurska (Salix matsudana Koidz.)
wierzba sachalińska (Salix udensis)
wierzba Smitha (Salix ×smithniana)^[15], mieszaniec wierzby iwy (S. caprea) i wiciowej (S. viminalis)^[16]
wierzba zwarta (Salix integra Thunb.)
wierzba zwisająca (Salix ×pendulina Wender)^[15], mieszaniec wierzby babilońskiej (S. babylonica) 'Babylon' i kruchej (S. × fragilis^[12]^[13]^[14])^[17]
wierzba żałobna (Salix ×sepulcralis Simonk.), mieszaniec wierzby babilońskiej (S. babylonica) i białej (S. alba)^[7], np. wierzba żałobna 'Chrysocoma' (Salix × sepulcralis 'Chrysocoma') i S. × sepulcralis 'Salamonii'^[18].

Zastosowanie

Rośliny ozdobne – za szczególnie dekoracyjne uznawane są te o okazałych, puszystych kwiatostanach (wykorzystywane jako palmy wielkanocne podczas Niedzieli Palmowej, efektownie przebarwiających się pędach w okresie bezlistnym i pędach zwisających – wierzby o płaczącym pokroju^[8].
Rośliny miododajne – kwiaty męskie i żeńskie wierzb zawierają po dwa miodniki i cenione są przez pszczelarzy ze względu na dużą wydajność miodową i dostarczanie pożytku w okresie wczesnowiosennym. W warunkach Europy Środkowej szczególnie ceniona jest wierzba iwa S. caprea i jej mieszańce uważana za najlepsze na tym obszarze drzewo miododajne. Wydajność miodowa z 1 ha wierzb wynosi około 35 kg^[19].
Roślina lecznicza – kora wierzby zawiera salicynę, z której uzyskano kwas acetylosalicylowy^[8].
Szybko rosnące gatunki wierzby znajdują zastosowanie jako naturalny materiał opałowy.
Od dawna długie młode gałązki wierzby znajdują zastosowanie w wikliniarstwie. Szczególnie cenione są pędy wierzby wiciowej S. viminalis^[8].
Wierzba ma wszechstronne zastosowanie w gospodarce, gdyż drzewa te dają dziesięciokrotnie szybszy przyrost masy drzewnej z ha niż sosna i świerk, a ich drewno ma podobne właściwości jak drewno topól.
Wierzby sadzi się jako rośliny pionierskie przy zagospodarowaniu nieużytków i w celu zapobieżenia erozji gleb. Wykorzystywana jest także w zadrzewieniach krajobrazu otwartego, w parkach i osiedlach mieszkaniowych^[20].

Stare wierzby akwarela namalowana przez Henryka Grombeckiego około 1923 roku w okolicach Warszawy

Udział w kulturze

Wierzba (rodzaj) wymieniona jest w kilku księgach Biblii: Kpł 23,40, Iz 15,7. Hi 40,22, Am 6,14. W Ziemi Świętej występują dwa gatunki wierzb: wierzba ostrolistna i wierzba biała, opisy dotyczą więc jednej z nich lub obydwu. Ponadto w Biblii często wierzba mylona jest lub nie odróżniana od topoli eufrackiej^[21].
W Talmudzie wierzba jest jednym z czterech gatunków roślin, z których gałązek Żydzi tworzą bukiet lulaw noszony podczas święta Sukkot^[21].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-10] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-12-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 818-819. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b Salix L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-20].
↑ Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 160. ISBN 978-83-7073-643-9.
↑ ^a ^b ^c ^d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 138. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Salix Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-20].
↑ ^a ^b ^c George W. Argus: Salix L.. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-20].
↑ ^a ^b ^c ^d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
↑ ^a ^b Irina V. Belyaeva. Nomenclature of Salix fragilis L. and a new species, S. euxina (Salicaceae). „Taxon”. 58 (4), s. 1344–1348, 2009. DOI: 10.1002/tax.584021. (ang.).
↑ ^a ^b Yulia A. Kuzovkina, Irina V. Belyaeva. Name change alert: Salix × fragilis L. }url=. „Fact Sheet”. 2, July 2018. University of Connecticut (UCONN), College of Agriculture, Health and Natural Resources, CT, USA; Royal Botanic Gardens, Kew, Richmond, UK. (ang.).
↑ ^a ^b S. × fragilis. W: Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 348. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Rutkowski Lucjan. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 2013. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Wyd. IV, 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 108-110. ISBN 978-83-01-15-369-4.
↑ Owen Johnson, David More: Drzewa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2009, 2011, s. 166, 168, 170, seria: Przewodnik Collinsa. ISBN 978-83-7073-643-9.
↑ MieczysławM. Lipiński MieczysławM., Pożytki pszczele : zapylanie i miododajność roślin, wyd. 4 popr. i uzup. przez Z. Kołtowskiego i M. Pogorzelca, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, s. 111-112, ISBN 978-83-09-99024-6, OCLC 750949607 .
↑ Marek Żukow-Karczewski, Wierzba - drzewo najmniej cenione, "AURA", nr 3/1994 r.
↑ ^a ^b ZofiaZ. Włodarczyk ZofiaZ., Rośliny biblijne. Leksykon., „Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN”, Kraków 2011, ISBN 978-83-89648-98-3 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-10] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-12-10]. (ang.).

[mabb-4] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 818-819. ISBN 978-1-107-11502-6.

[powo-5] Salix L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-20].

[drzewa-6] Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 160. ISBN 978-83-7073-643-9.

[checklist2002-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[philips-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 138. ISBN 0-333-73003-8.

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Salix Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-20].

[america-10] George W. Argus: Salix L.. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-20].

[checklist1997-11] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.

[Belyaeva09-12] Irina V. Belyaeva. Nomenclature of Salix fragilis L. and a new species, S. euxina (Salicaceae). „Taxon”. 58 (4), s. 1344–1348, 2009. DOI: 10.1002/tax.584021. (ang.).

[Kuzovkina18-13] Yulia A. Kuzovkina, Irina V. Belyaeva. Name change alert: Salix × fragilis L. }url=. „Fact Sheet”. 2, July 2018. University of Connecticut (UCONN), College of Agriculture, Health and Natural Resources, CT, USA; Royal Botanic Gardens, Kew, Richmond, UK. (ang.).

[Stace19-14] S. × fragilis. W: Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 348. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).

[Rut06-15] Rutkowski Lucjan. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8

[Rut13-16] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 2013. ISBN 978-83-01-14342-8.

[Seneta12-17] Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Wyd. IV, 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 108-110. ISBN 978-83-01-15-369-4.

[COLLINS09-18] Owen Johnson, David More: Drzewa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2009, 2011, s. 166, 168, 170, seria: Przewodnik Collinsa. ISBN 978-83-7073-643-9.

[19] MieczysławM. Lipiński MieczysławM., Pożytki pszczele : zapylanie i miododajność roślin, wyd. 4 popr. i uzup. przez Z. Kołtowskiego i M. Pogorzelca, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, s. 111-112, ISBN 978-83-09-99024-6, OCLC 750949607 .

[20] Marek Żukow-Karczewski, Wierzba - drzewo najmniej cenione, "AURA", nr 3/1994 r.

[biblijne-21] ZofiaZ. Włodarczyk ZofiaZ., Rośliny biblijne. Leksykon., „Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN”, Kraków 2011, ISBN 978-83-89648-98-3 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne