Wiktor Żytłowski

Wiktor Żytłowski, ps. Bertyński (ur. 1900 w Żytomierzu[1], zm. 3 listopada 1937 w Kommunarce) – komunista, zastępca członka Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski (1930-35), członek KC KPP (1935-37), pracownik aparatu Komitetu Wykonawczego Kominternu, funkcjonariusz Wydziału Specjalnego (kontrwywiadowczego) OGPU/NKWD[2][3][4].

Życiorys

Pochodził z rodziny żydowskiej, uzyskał średnie wykształcenie. Członek KPRP od 1920, jeden z przywódców organizacji partyjnej w Łodzi i członek komitetu okręgowego partii. W latach 1921-24 więziony. Od 1924 w ZSRR. Członek WKP(b). Pracownik Komitetu Wykonawczego Kominternu. Funkcjonariusz Wydziału Specjalnego OGPU w Moskwie, w latach 1926-28 zastępca szefa wydziału OGPU. Po przejęciu na VI plenum KC KPP (18-25 czerwca 1929, Berlin) władzy w partii przez frakcję „mniejszości” z Julianem Leszczyńskim-Leńskim na czele Żytłowski został mianowany na sekretarza utworzonej wówczas Komisji Bezpieczeństwa przy Biurze Politycznym KC KPP. Komisja zajmować się miała „walką z prowokacją w partii”. Na V zjeździe KPP (16—29 sierpnia 1930 Peterhof k. Leningradu) wybrany do KC KPP jako zastępca członka KC, od 1935 członek KC. Członek Sekretariatu Krajo­wego KC KPP. Delegat na III, IV i V Kongres Kominternu.

Jako pierwszy, już w 1930 wysuwał tezy o „piłsudczykowskiej prowokacji” w KPP. Wyłożył je obszerniej w 1934 w broszurze U źródeł peowiackiej prowokacji w KPP[5].

W okresie "wielkiej czystki" 15 maja 1937 aresztowany przez NKWD. 1 listopada 1937 zatwierdzony przez Stalina i Mołotowa do rozstrzelania na liście obok 143 innych[6]. 3 listopada 1937 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z zarzutu o udział w terrorystyczno-dywersyjnej organizacji szpiegowskiej. Rozstrzelany tego samego dnia w miejscu egzekucji Kommunarka pod Moskwą, pochowany anonimowo.

Zrehabilitowany 9 maja 1956 postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR.

Przypisy

  1. jako miejsce urodzenia podawana jest również Warszawa
  2. Piotr Gontarczyk, Przyczynek do badań elit komunistycznych czasów PRL. Uwagi na marginesie biografii Romana Zambrowskiego, Dzieje Najnowsze, 02.2016 s.177.
  3. Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909-1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce Warszawa 2014, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, s. 107.
  4. Ludwik Hass, Trockizm w Polsce (do 1945 r.) [w:] Oblicza lewicy. Losy idei i ludzi, Warszawa 1992, s. 185−241. wersja elektroniczna
  5. Wiktor Żytłowski, związany z NKWD, już w 1929 r. stworzył Komisję Bezpieczeństwa przy Biurze Politycznym KC KPP, która miała zajmować się "walką z prowokacją" w partii, czyli była w pewnym sensie prefiguracją komisji o identycznej nazwie utworzonej 20 lat później w Warszawie. O ile wiem, to on właśnie pierwszy wysuwał zarzuty o "piłsudczykowskiej prowokacji", i to już w 1930 r. Wskazywał też konkretne nazwiska i NKWD szło tym tropem, aresztując takich działaczy jak Tadeusz Żarski, Jerzy Czeszejko-Sochacki, Wojewódzki. Żytłowski ideologicznie „uogólnił” swoje tezy w osobnej broszurze wydanej w 1934 r. ("U źródeł prowokacji peowiackiej"). Nie uchroniło go to przed aresztowaniem przez NKWD i kulą w tył głowy. Andrzej Paczkowski, Barbara Polak, Robert Spałek; Komuniści przeciw komunistom Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, nr 01-02/2005,Warszawa 2005, s. 11.wersja elektroniczna
  6. Сталинские расстрельные списки. [dostęp 2017-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-03)].

Bibliografia, linki