Wojciech Bobowski

Wojciech Bobowski
Ilustracja
Wojciech Bobowski, grafika Antoniego Oleszczyńskiego
Data i miejsce urodzenia

ok. 1610
Bobowa

Data śmierci

1675

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

poezja, malarstwo, muzyka

Wojciech Bobowski (w piśmiennictwie także: Ali Bej Ali Ufki, Ali Ufki Bey, Santuri Albert Bobowski, Alberto Bobovio, Alberto Bobovio Leopolitano i Albertus Bobovius; ur. ok. 1610 w Bobowej, zm. 1675) – polski tłumacz dyplomatyczny w służbie sułtańskiej, muzyk, poeta i malarz.

Jego utwory muzyczne są postrzegane jako jedne z najważniejszych w muzyce osmańskiej XVII wieku.

Życie Wojciecha Bobowskiego

Urodził się ok. 1610 r. w mieście Bobowa w Małopolsce. Lata dziecięce spędził we Lwowie. Rozpoczął karierę jako organista w kościele. W czasie napadów Tatarów w 1638 r., jako 28-letni mężczyzna, znalazł się w niewoli osmańskiej. Został sprzedany na dwór sułtana Murada IV, gdzie przeszedł na islam i przyjął imię علي افقي – Alī Ufqī. Na dworze pracował jako tłumacz, skarbnik i muzyk w pałacu Topkapı. Miał zdolności lingwistyczne, poza polskim i tureckim znał 15 języków, w tym: arabski, francuski, niemiecki, włoski, grekę i łacinę.

Po 19 latach pobytu w pałacu Topkapı, w 1657 r., udał się do Egiptu, gdzie odzyskał wolność. Przez jakiś czas mieszkał w Egipcie. Jest również prawdopodobne, że wyjechał na pielgrzymkę do Mekki. Po odzyskaniu wolności stał się jednym z najważniejszych tłumaczy w Imperium Osmańskim. Rozpoczął karierę dyplomaty. Zasłynął jako osmański pierwszy z Polski dragoman (dyplomata pełniący funkcję tłumacza) sułtana Mehmeda IV, uzyskując drugą pozycję w państwie w tej kategorii dyplomatów. Powrócił do Polski na dwór królewski do króla Jana Kazimierza, którego spotkał we Lwowie.

Dokonywał przekładów na osmański ważnych dzieł piśmiennictwa europejskiego. Wojciech Bobowski zmarł w 1675 r.

Dzieła

Bobowski, lub Ufki, który był zafascynowany chrześcijaństwem, gdy poznał islam, stał się głęboko zainteresowany kwestiami religijnymi. Przetłumaczył Angielski Katechizm dla Ottomana na turecki, i napisał wyjaśnienie dla islamu w j. łacińskim, w celu zwiększenia wzajemnego porozumienia obu kultur.

W 1653 r. przetłumaczył na turecki Nowy Testament.

Jest autorem Gramatyki i słownika tureckiego, przekładów na turecki Biblii z ang. modlitewnika i autorem tłumaczeń prac Hugona Grotiusa, Jana Amosa Komeńskiego. Część jego prac znajduje się w Bibliothèque nationale w Paryżu.

Psałterz

Wychowywany w protestanckiej rodzinie, Bobowski został zaznajomiony z francuskim śpiewem psalmów. To doświadczenie wywarło duży wpływ na jego tłumaczenie czternastu tureckich psalmów.

Ten mały zbiór psalmów znany jest jako Mezmurlar, wydany został w 1665 r. Ali Ufki wykorzystał oryginalne melodie z Psałterza genewskiego, śpiewnika kalwińskiego. Zrytmizował za pomocą tureckiego modalnego systemu teksty tłumaczone na język turecki. Ze względu na pewne cechy francuskiej prozodii, melodie genewskie mają zazwyczaj asymetryczne metrum, co czyni je bardziej podobnymi do muzyki Bliskiego Wschodu, niż do muzyki europejskiej. Rytmiczna intensywność jest prawdopodobnie jedną z najważniejszych cech wspólnych, a charakter modalny ułatwia ich przekształcenie w tureckie rytmy. Można to zrobić tylko w świetle zmian w intonacji. W wersji Bobowskiego psalmy są stosunkowo proste, a słowa łatwe do zrozumienia, przy których muzyka staje się wydawać tylko tłem.

W 2005 r. King’s Singers wraz z Sarband wydała płytę zatytułowaną Sacred Bridges, która zawiera nagrania z Psalmów 5, 6, 9 i pochodzące od 'Ali Ufki’s psalter. W 2010 r. ukazał się album One God: Psalms and Hymns from Orient & Occident, gdzie znalazł się Psalm 1, 2, 5 i 10 autorstwa Ali Ufki i Claude’a Goudimela. Wykonawcy to Ahmet Özhan, Robert Crowe, zespoły L’Arte del Mondo i Pera Ensemble z Istambułu.

Osiągnięcia muzyczne

Ocenienie jego osiągnięć było możliwe dzięki odnalezieniu dwóch rękopisów antologii, znanych jako Mecmûa-i Sâz ü Söz („utwory wokalne i instrumentalne”). Te antologie zawierały zarówno sakralne, jak i świeckie części, wokalnej i instrumentalnej muzyki, tak i również tradycyjne Pieśni Tureckie. Przetrwały tylko dwie kopie rękopisu: w British Library i Bibliothèque Nationale. Do czasów nowożytnych przetrwało kilkaset klasycznych tureckich pieśni i utworów instrumentalnych i to w pierwotnej formie, nad którymi zachodni muzycy mogą pracować nad turecką muzyką.

Wojciech Bobowski położył prawdziwe zasługi na polu muzykologii. Niemiecki naukowiec Kurt Reinhard dowodzi, że Bobowski pozostawił zapisane europejską nutacją osmańskie pieśni i utwory instrumentalne. Są to najstarsze dokumenty dotyczące osmańskiej muzyki i z tego powodu, ich wartość jest nieoceniona. Rękopis zawiera także podobno ciekawe wzmianki o życiu muzycznym na sułtańskim dworze.

W ocenie współczesnego tureckiego naukowca Cema Behara „odnoszące się do muzyki dzieła nawróconego na islam Polaka Wojciecha Bobowskiego (są najważniejszymi źródłami tureckiej klasycznej muzyki XVI i XVII w.)”.

Malarstwo Bobowskiego

Bobowski był też malarzem. Orientalista szwedzki C. Jacobowski przypisuje mu autorstwo trzech albumów miniatur znajdujących się w zbiorach europejskich. Pierwszy przywieziony z Turcji w r. 1658 przez ambasadora Ralamba znajduje się w Królewskiej Bibliotece w Sztokholmie, drugi – w zbiorze Lippenheidskim w Berlinie, trzeci zaś w Münsterze jest własnością orientalisty Fr. Taeschnera. Miniatury te „przedstawiają typy z sułtańskiego dworu, sceny z życia na tym dworze i tureckiej stolicy, szczegóły dotyczące ubiorów i uzbrojenia żołnierzy i dworzan, chorążych i śpiewaków, konie, wielbłądy itp.”.

Jeden z albumów został wydany przez Taeschnera.

Inne dzieła Bobowskiego

Przetłumaczył dzieła Hugo Grotiusa i Jana Amosa Komenskego na język turecki.

Napisany po włosku jego opis pałacu Topkapı w 1686 r. został przetłumaczony na język francuski przez ambasadora Francji P. Girardina.

U schyłku XX w. w opracowaniu A. Berthier i S. Yerasimos jako Relation du Sérail du Grand Seigneur wydany został we Francji co najmniej dwukrotnie (1999, 2000). Pozycja ta w tłumaczeniu na język turecki ukazała się również w Turcji.

Bobowski stał się prekursorem badań religioznawczo-etnologicznych. Angielski uczony Hyde, nie tylko wiele miejsca poświęcił mu w wydanej w 1691 r. broszurze o religii i zwyczajach Turków, ale także dołączył do niej cztery napisane po łacinie rozprawki Bobowskiego z tego zakresu.

Bibliografia

  • Nowa Encyklopedia PWN, Warszawa 1995 r. T-1, s. 496.
  • Franz Babinger, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1936, t. 2, s. 156–157.
  • Łątka J.S., „Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji”, Kraków 2005, s. 50–51.
  • H. Neudecker, Wojciech Bobowski i jego gramatyki tureckie (1666), 1996.
  • F. Siarczyński, Wiadomość o Woyciechu Jaxie z Bobowej…, „Czasopisma Naukowego Księgozbioru Ossolińskich”, 1/1, Lwów 1828.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie