Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)

województwo pomorskie
województwo
1919-1939
Herb
Herb
Państwo

 II Rzeczpospolita

Data powstania

12 sierpnia 1919

Siedziba wojewody i sejmiku

Toruń

Wojewoda

Władysław Raczkiewicz

Powierzchnia

(1931) 16 407 km²
(1939) 25 683[1] km²

Populacja (1931)
• liczba ludności


1 080 138[2]

• gęstość

65,8 os./km²

Tablice rejestracyjne

PM

Adres Urzędu Wojewódzkiego:
Fosa Staromiejska 31-33
Toruń
Podział administracyjny
Plan województwa pomorskiego
Liczba powiatów miejskich

5

Liczba powiatów ziemskich

23

Liczba gmin miejskich

64

Liczba gmin wiejskich

234

Położenie na mapie II Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Portal Polska
Województwo pomorskie w szczegółowych danych statystycznych spisu powszechnego z 30.IX.1921 i spisu powszechnego z 9. XII. 1931 r.
Województwo pomorskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1921
Skorowidz miejscowości 1921 – szczegółowe dane GUS spisu powszechnego 1921 – województwo pomorskie
Województwo pomorskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1931
Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu – widok współczesny
Rezydencja wojewodów pomorskich w latach 1925-1939 (W czasie wizyt w Toruniu w 1927 i 1930 roku mieszkał tu prezydent II RP Ignacy Mościcki)[3]. Obecnie siedziba Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Województwo pomorskiewojewództwo II Rzeczypospolitej istniejące w latach 1919–1939 ze stolicą w Toruniu.

Historia

Województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu powstało 12 sierpnia 1919 roku z części terenów dawnego zaboru pruskiego (Prusy Zachodnie) na podstawie przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 roku o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej[4]. Jednak dopiero w styczniu 1920 roku po wkroczeniu na Pomorze wojsk generała Hallera mogła tam się zorganizować polska administracja. Zamieszkane było w większości przez Polaków, w tym Kaszubów, dość liczną społeczność stanowili jednak Niemcy (szczególnie na terenach pogranicznych). Niemcy nigdy nie pogodziły się z utratą „polskiego korytarza” i aż do 1933 roku dążyły do jego pokojowej aneksji.

1 kwietnia 1938 roku dokonano zmian granic województwa. Z województwa poznańskiego przyłączono powiaty: wyrzyski, szubiński, bydgoski, inowrocławski, a także Chełmce i Kruszwicę z powiatu mogileńskiego[5]. Z województwa warszawskiego przyłączono powiaty: nieszawski, rypiński, lipnowski i włocławski. Powiat działdowski został przyłączony do województwa warszawskiego. Zmiana ta miała na celu zatarcie granic rozbiorowych, ale przyniosła też nowe problemy, ponieważ w granicach województwa pomorskiego znalazła się Bydgoszcz, która stając się największym miastem w województwie, zaczęła aspirować do roli jej stolicy. Od tego momentu na oznaczenie województwa używano także nazwy Wielkie Pomorze. W 1939 roku województwo, wbrew prawu międzynarodowemu, zostało włączone do III Rzeszy, tworząc wraz z terytorium dawnego Wolnego Miasta Gdańska Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Obszar powiatów szubińskiego, inowrocławskiego, nieszawskiego i włocławskiego włączono z kolei do Okręgu Rzeszy Kraj Warty. Na terenie województwa działały organizacje państwa podziemnego Grunwald (organizacja konspiracyjna)[6]. W 1945 roku z terenu dawnego województwa wydzielono północną część, która po połączeniu z obszarami włączonymi do Polski w 1945 roku utworzyła województwo gdańskie. Pozostała część, ze stolicą w Bydgoszczy, zachowała nazwę „województwo pomorskie” do 1950 roku, kiedy to wprowadzono nazwę „województwo bydgoskie”.

Podział na powiaty

Powiaty ziemskie
Powiaty miejskie

Gospodarka

Według danych pochodzących z Wielkiej ilustrowanej encyklopedji powszechnej „Gutenberga” z 1934 roku na 1 km² mieszkało na Pomorzu 57,1 mieszkańców, na ludność w miastach przypadało 25% ogółu ludności. Z ogólnej powierzchni 1 mln 587 tys. ha: grunty orne zajmowały 56,1%, łąki 6,1%, pastwiska 3,2%, sady i ogrody 0,9%, lasy 22,8%, a nieużytki 10,9%. W gospodarstwach rolnych przeważała własność średnia i wielka. Gospodarstwa małe (2-5 ha) zajmowały 3%, średnie (5-20 ha) 20,7%, wielkie (od 20 ha) 74,7% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Chów i hodowla bydła odgrywała małą rolę. Koni było w 1929 roku na obszarze województwa 158 444 sztuk, bydła 395 210 sztuk, a owiec i kóz 205 740 sztuk.

Rolnictwem i pokrewnymi zajęciami zajmowało się 61,9% ogółu mieszkańców, przemysłem 13,5%, handlem 3,6%, komunikacją 5,8% inne zajęcia 4,6%. Znaczną rolę odgrywało rybołówstwo, zwłaszcza morskie. Tym ostatnim zajmowało się w 1929 roku 1370 osób na 1031 łodziach co dało 27 829 kwintali ryb (głównie flądry i szproty).

Administracja

Jedyne województwo (obok województwa poznańskiego), w którym istniał samorząd stopnia wojewódzkiego. Działał on na podstawie przepisów popruskich. Organami tego samorządu były: sejmik wojewódzki, wydział wojewódzki oraz starosta krajowy.

Główne urzędy i instytucje znajdowały się w Toruniu w mniejszym stopniu w Grudziądzu, Gdyni oraz Bydgoszczy. Najważniejsze to:

Przykłady

Oświata

Analfabetów było (w 1921) zaledwie 5,2% ludności. W roku szkolnym 1929/30 było na Pomorzu 1384 szkół powszechnych z 3222 nauczycielami 132 114 uczniów, z których 127 869 uczęszczało do szkół polskich, a 4245 do szkół niemieckich. Szkół średnich było 32, 8 seminariów nauczycielskich, a szkół zawodowych 23. Czasopism ukazywało się (1929 rok) 108, w tym 95 polskich i 13 niemieckich. Dzienników było 13 (w tym 7 w Toruniu), najważniejsze to Słowo Pomorskie, Dzień Pomorza, Głos Robotnika.

Najważniejsze Szkoły Zawodowe na Pomorzu:

Przykłady

Ludność

Ludność województwa w 1921 roku wynosiła 935.643 osób[10].

Podział ludności ze względu na narodowość[10]:

Podział ludności ze względu na wyznanie[10]:

Wojewodowie

WojewodowieOkres urzędowania
Stefan Łaszewski15 października 1919 – 21 lipca 1920
Jan Brejski27 lipca 1920 – 16 maja 1924
Stanisław Wachowiak22 maja 1924 – 12 października 1926
Kazimierz Młodzianowski12 października 1926 – 4 lipca 1928
Mieczysław Seydlitz16 lipca 1928 – 28 lipca 1928 (p.o.)
Wiktor Lamot28 lipca 1928 – 18 listopada 1931 (p.o. do 12 lipca 1929)
Stefan Kirtiklis18 listopada 1931 – 16 lipca 1936
Władysław Raczkiewicz17 lipca 1936 – 5 września 1939[11]
Wicewojewodowie
WicewojewodowieOkres urzędowania
Mieczysław Seydlitzsierpień 1926 - wrzesień 1934

Przypisy

  1. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, s. 32, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
  2. Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 1.
  3. Toruń, Przewodnik po Toruniu, Zwiedzanie Torunia z przewodnikiem, Przewodnicy miejscy Toruń przewodnik miejski Informacja turystyczna, Zabytki Torunia i kujawsko-pomorskiego, Muzea, Atrakcje turystyczne, Historia, Pierniki toruńskie, Twierdza Toru, www.turystyka.torun.pl [dostęp 2016-06-17].
  4. Dz.U. z 1919 r. nr 64, poz. 385.
  5. Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350.
  6. Polska Podziemna na Pomorzu w latach 1939-1945. polnord-oskar.tgw.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]..
  7. Nowości – Z pomorskim rolnictwem – przed wojną i po wojnie.
  8. Słowo Pomorskie 21 listopada 1934 rok. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa..
  9. Kalendarz Pomorski na rok 1928.
  10. a b c Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XI – Województwo Pomorskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
  11. Znamy i szanujemy bydgoskie miejsca pamięci narodowej. Serwis uczniów Zespołu Szkół Elektronicznych w Bydgoszczy. zse.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-24)]..

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
II RP.svg
Autor: vector version Bastianow (Bastian), Licencja: CC BY-SA 2.5
Podział administracyjny II Rzeczypospolitej
Poland Voivodeships adminstrative division 1930 Pomeranian Voivodeship.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Krzysztof (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
POL województwo pomorskie II RP COA.svg

Herb województwa pomorskiego II Rzeczypospolitej

Uwaga ta grafika jest wzorowana na projektowanym herbie województwa z 1928 r. Ostateczne projekty autorstwa Zygmunta Lorenca zostały opracowane w 1929 r. Jeśli masz do nich dostęp bardzo proszę o kontakt Poznaniak
Torun koszary raclawickie 01.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 3.0
Toruń, dawny budynek Koszar Racławickich (ob. Hotel Bulwar) na Bulwarze Filadelfijskim.
WSD torun.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
WSD torun
UMK - Wydział Fizyki.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
UMK - Wydział Fizyki
Torun przychodnia Uniwersytecka 17 (01).jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Toruń, przychodnia przy ul. Uniwersyteckiej 17.
Pomnik Stefana Łaszewskiego w Toruniu.jpg
Autor: Grzegorznadolski, Licencja: CC0
Pomnik Stefana Łaszewskiego w Toruniu, napis na pomniku: Pierwszemu wojewodzie pomorskiemu w odrodzonej Polsce - Stefanowi Łaszewskiemu - wdzięczne Pomorze
Budynek WFOŚiGW w Toruniu1.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek WFOŚiGW w Toruniu1
Urząd marszałkowski w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
urząd marszałkowski w Toruniu
Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu2.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu2
Wydział Matematyki i Informatyki UMK.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wydział Matematyki i Informatyki UMK
Torun-dyr-lasow-caly.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY 3.0
Toruń Bydgoskie Przedmieście, ul. Mickiewicza 9 - budynek Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych
Województwo pomorskie pomeranian voivodeship in 1930 with names.png
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Krzysztof (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
based on II RP adm.png
Budynek Przychodni Chorób Zakaźnych i Pasożytniczych w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek Przychodni Chorób Zakaźnych i Pasożytniczych w Toruniu
Park wojewodów pomorskich w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Park wojewodów pomorskich w Toruniu
Pomnik Władysława Raczkiewicza w Toruniu.jpg
Autor: Grzegorznadolski, Licencja: CC0
Pomnik Władysława Raczkiewicza w Toruniu - przed Urzędem Marszałkowskim

inskrypcja:

WŁADYSŁAW RACZKIEWICZ/ PREZYDENT RP NA UCHODŹSTWIE/ 1939-1947 MARSZAŁEK SENATU/ 1930-1935/ WOJEWODA POMORSKI/ 1936-1939
Akademia Morska w Gdyni.jpg
Autor: Grzegorz C.Skwarliński, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Budynek główny Akademii Morskiej (dawniej Wyższej Szkoły Morskiej) przy ul. Morskiej 83.