Wojna domowa w Kostaryce

Wojna domowa w Kostaryce

Pomnik ofiar wojny domowej w dystrykcie Santa María de Dota
Czas	12 marca – 24 kwietnia 1948
Miejsce	Kostaryka
Przyczyna	unieważnienie wyborów
Wynik	zwycięstwo rebeliantów
Strony konfliktu
Armia Wyzwolenia Narodowego Utaliści Wsparcie:  Gwatemala  Stany Zjednoczone rząd Kostaryki Kalderoniści Partia Awangardy Ludowej Wsparcie:  Nikaragua
Dowódcy
José Figueres Ferrer Frank Marshall Jiménez Otilio Ulate Blanco Teodoro Picado Michalski Rafael Ángel Calderón Guardia Manuel Mora Anastasio Somoza
brak współrzędnych

Wojna domowa w Kostaryce – konflikt zbrojny pomiędzy rządem Kostaryki a rebeliantami pod wodzą Joségo Figueresa Ferrery, który rozpoczął się 12 marca 1948 roku.

Tło konfliktu

Kostaryka do lat czterdziestych XX wieku

Kostaryka wyróżniała się znacznie pod względem politycznym na tle pozostałych republik Ameryki Centralnej. Od 1882 roku – z krótką przerwą w latach 1917–1919 – władza była przejmowana w sposób pokojowy, na drodze demokratycznych wyborów (choć czasami kontrkandydaci byli zmuszani do ustąpienia w drugiej turze). Spokój polityczny, połączony z licznymi postępowymi reformami wprowadzanymi przez kolejnych prezydentów, zaowocował korzystną sytuacją gospodarczą państwa na tle regionu. Większe problemy ekonomiczne pojawiły się dopiero w następstwie wielkiego kryzysu, pod ich wpływem doszło do rozbicia tradycyjnego podziału politycznego na liberałów i konserwatystów. Z jednej strony wzmocniły się tendencje rasistowskie, a z drugiej rósł w siłę komunistyczny ruch związkowy pod wodzą Manuela Mory. Wybrany w 1936 roku na prezydenta Leon Cortés Castro był jawnym zwolennikiem faszyzmu^[1][2][3][4].

Rządy Rafaela Guardii i Teodora Michalskiego

Teodoro Picado Michalski, prezydent Kostaryki przed konfliktem

W 1940 roku prezydenturę objął Rafael Ángel Calderón Guardia z Partii Republikańsko-Narodowej. Skupiał on w swoich rękach coraz większą władzę, mając zagwarantowane wsparcie komunistów (od czerwca 1943 roku Awangarda Ludowa) i episkopatu. Jednocześnie prezydent przeprowadzał liczne reformy socjalne, takie jak wprowadzenie płacy minimalnej, program ubezpieczeń społecznych czy kodeks pracy gwarantujący ochronę interesów robotników. Koszt tych reform był jednak niebagatelny: w 1943 roku, podczas gdy sąsiednie republiki notowały nadwyżki, Kostaryka posiadała 42 procentowy deficyt budżetowy. Zarówno jego sojusz z Manuelem Morą, jak i wprowadzane przez niego reformy spowodowały, że Guardia postrzegany był przez państwa regionu jak i przez część własnych mieszkańców jako komunista^[5][6][7].

Zgodnie z konstytucją Guardia nie mógł kandydować w wyborach 1944 roku, wystawił więc wskazanego mu przez komunistów Teodora Picado Michalskiego, który bez problemów został wybrany. Michalski kontynuował politykę Guardii, rozluźnił jednak nieco ograniczenia nałożone na działaczy opozycyjnych^[8].

Opozycja

Jedną z głównych postaci opozycji antyrządowej był José „Pepe” Figueres Ferrer. Wyedukowany na Massachusetts Institute of Technology, wdrażał na swojej farmie socjalistyczne porządki. Swój stosunek do rządu miał okazję wyrazić w lipcu 1942 roku. W wyniku przeprowadzonego 2 lipca ataku niemieckiego okrętu podwodnego na statek United Fruit Company przeładowywany w Puerto Limón zginęło wielu załogantów. Przywódca komunistów Manuel Mora wykorzystał uroczystości żałobne w celu podżegania do ataku na zamieszkałych w Kostaryce obywateli państw Osi. Figueres zaatakował Calderóna i Morę na antenie radia. Jeszcze w czasie audycji został on aresztowany, a następnie deportowany. Okres wygania spędził w Meksyku, gdzie nawiązał wiele znajomości z przedstawicielami lewicowo-demokratycznych prądów z innych państw Ameryki Łacińskiej^[9]. Za prezydentury Picado Michalskiego powrócił do Kostaryki, by w 1945 roku utworzyć Partię Socjaldemokratyczną. Blisko współpracował z liderem opozycji Leónem Castro, a gdy w marcu 1946 roku były prezydent umarł, przejął po nim schedę. Figueres zamierzał doprowadzić do zbrojnego przejęcia władzy przy współdziałaniu opozycjonistów z Nikaragui. Plan ten nie powiódł się. Figueres przyłapany próbie zakupu broni w Meksyku stracił w lutym 1947 roku poparcie większości ugrupowań opozycyjnych^[8].

Opozycyjną postawę przyjmowali poza socjaldemokratami również oligarchowie i przedstawiciele klasy średniej, którzy odczuwali koszty rządowych reform. Część z nich skupiła się w Partii Związku Narodowego. Jej liderem był wydawca Diario de Costa Rica^[7], Otilio Ulate Blanco. Został on wspólnym kandydatem opozycji w wyborach 1948 roku^[10].

Strajk generalny i wybory 1948 roku

Przełomowym punktem w polityce wewnętrznej Kostaryki były zamieszki w Cartago 20 lipca 1947 roku. Odbywająca się w mieście demonstracja została brutalnie spacyfikowana przez policję – zginęły dwie osoby, a kilkanaście odniosło obrażenia. W kilka dni po tym wydarzeniu został ogłoszony strajk generalny, którego żądania zostały zaakceptowane przez prezydenta. Jedna z obietnic Picado Michalskiego dotyczyła wyborów, które miały odbyć się 8 lutego 1948 roku. O stanowisko ze strony prezydenta ubiegał się ponownie Rafael Calderón Guardia, zaś jego kontrkandydatem był Otillio Ulate Blanco. Już w czasie głosowania pojawiały się informacje o licznych nieprawidłowościach. Podliczenie głosów zajęło komitetowi wyborczemu trzy tygodnie, a gdy podał do wiadomości zwycięstwo opozycjonisty, Kongres, 1 marca, anulował elekcję^[11]. Ulate Blanco został aresztowany, a władze ogłosiły zwycięstwo Calderóna Guardii^[7][12].

Przebieg

Zryw opozycji

José Figueres Ferrer opuścił swoją farmę i rozpoczął akcję zbrojną 12 marca 1948 roku, wyzwalając kraj w imieniu założonej przez siebie Junty Założycielskiej Drugiej Republiki(hiszp.) (hiszp. Junta Fundadora de la Segunda República). Przed atakiem na stolicę zdobył 1 kwietnia Cartgo^[a], pod murami San José stanął zaś 12 kwietnia. Rozpoczęły się negocjacje dotyczące zaprzestania walk, ale gdy 15 kwietnia Picado Michalski i Calderón Guardia chcieli przyjąć warunki „Pepe” Figueresa, zostali zatrzymani i aresztowani przez Manuela Morę. Szturm na stolice rozpoczął się 16 kwietnia i trwał do 24 dnia tego miesiąca, kiedy to rebelianci zajęli miasto^[13]. Inna wersja wydarzeń nie wspomina o areszcie domowym, ale o ucieczce Picado Michalskiego i Calderóna Guardii do Meksyku^[14] lub Nikaragui^[7][b] 19 kwietnia, co miało zakończyć walki (choć i w tym przypadku wejście do stolicy datowane jest na 24 kwietnia)^[14].

W walkach wzięli również udział przerzuceni z Gwatemali drogą morską członkowie Legionu Karaibskiego, którzy zajęli miasto Limón. Figueres Ferrer otrzymać miał militarne i finansowe wsparcie od rządów Gwatemali i Stanów Zjednoczonych^[15].

W wyniku walk życie postradało 2000 osób^[14].

Reformy Junty i kontratak

Po zwycięstwie w wojnie domowej José Figueres Ferrer długo stał na czele Partii Wyzwolenia Narodowego (PLN)

W celu umocnienia dokonań rebelii Junta Założycielska Drugiej Republiki, oficjalnie powołana 8 maja 1948 roku, rozpoczęła wdrażanie reform i represjonowanie popleczników dawnego reżimu. Wprowadzono miesięczny stan wyjątkowy i – pod pozorem przeciwdziałania przewrotowi – aresztowano 220 ludzi lewicy. Partia Awangardy Ludowej i niektóre inne ugrupowania lewicowe zostały zdelegalizowane w lipcu^[16].

Rebeliancka Armia Wyzwolenia Narodowego została rozwiązana 1 grudnia. Krok ten zachęcił Calderóna i Michalskiego do próby odzyskania władzy. Uzbrojony przez Antonia Somozę oddział kilkuset ochotników przekroczył granicę nikaraguańsko-kostarykańską 12 grudnia 1948 roku. Brak poparcia w społeczeństwie, jak i ponowna mobilizacja armii kostarykańskiej zniweczyły te plany i atak zatrzymał się już na terytoriach przygranicznych^[16][7].

Następstwa

Jeszcze 8 grudnia 1948 roku przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego. Zakończyły się one zdecydowanym zwycięstwem stronników Otilio Ulate Blanco, którzy zdobyli 33 mandaty, przy 4 mandatach zdobytych przez popleczników Ferrara i 8 przez zwolenników innych partii. Obradujące w takim składzie Zgromadzenie odrzuciło projekt konstytucji przygotowany przez Figueresa Ferrera, aczkolwiek wiele z jego propozycji znalazło się w ostatecznym kształcie dokumentu. Ten uchwalony został w sierpniu 1949 roku^[17][18].

Reformy przeprowadzane przez Juntę kontynuowały socjalny kierunek rządów Calderóna Guardii i Picado Michalskiego, opierać się miały na demokratycznych założeniach. Upaństwowiono banki i przedsiębiorstwa energetyczne, podatek od dochodów ustalono na 10 procent, zaś w cenie dóbr luksusowych podatki stanowiły połowę. Ważnym postulatem „Pepe” Figueresa uwzględnionym w konstytucji była likwidacja armii. Zaniepokojeni tą perspektywą oficerowie zbuntowali się jeszcze 2 kwietnia 1949 roku, jednak ich zbrojny protest nie spotkał się z poparciem społeczeństwa i musieli oni ustąpić^[17].

Figueres Ferrer przekazał 8 listopada 1949 roku władzę w ręce wybranego w 1948 roku Otilio Ulate Blanco. Ten w czasie swojej prezydentury musiał się jeszcze zmagać ze stronnikami Calderóna Guardii, którzy dokonali wiosną 1951 roku serii ataków bombowych. W wyborach 1953 roku zdecydowaną przewagę osiągnął Figueres Ferrer. Po wojnie domowej powróciła tradycja zmiany władzy w sposób pokojowy i konstytucyjny^[19].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Artur Gruszczak: Ameryka Środkowa. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2007, seria: Historia Państw Świata w XX Wieku. ISBN 978-83-7436-132-3. ISSN 1734-7939. (pol.).
• Thomas L. Pearcy: The History of Central America. Nowy Jork: Palgravre Macmillan, 2006, seria: Palgrave Essential Histories. ISBN 978-1-4039-6256-0. (ang.).
• Robert Mroziewicz: Ameryka Centralna. W: Dzieje Ameryki Łacińskiej. T. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979. (pol.).
• Robert Mroziewicz: Ameryka Centralna. W: Dzieje Ameryki Łacińskiej. T. 3. Warszawa: Książka i Wiedza, 1983. (pol.).