Wojna domowa w Peru

Wojna domowa w Peru
Aktywność Świetlistego Szlaku według lat
Czas	17 maja 1980 – 22 czerwca 2002 (wciąż trwają sporadyczne walki)
Terytorium	Peru
Przyczyna	działalność zbrojnych grup antyrządowych
Wynik	rozbicie ruchu partyzanckiego
Strony konfliktu
Peru Wsparcie:  Stany Zjednoczone[1] Świetlisty Szlak Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru
Dowódcy
Fernando Belaúnde Terry Alberto Fujimori Abimael Guzmán  Florindo Flores  Víctor Polay Nestor Cerpa Cartolini †

Wojna domowa w Peru – konflikt wewnętrzny toczony pomiędzy rządem Peru a lewicowymi radykałami z ugrupowań Świetlisty Szlak (aktywny militarnie od 1980 roku) i Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru (od 1986 roku). Obecnie ugrupowania rebeliantów mają marginalne znaczenie.

Świetlisty Szlak i Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru zwalczały się wzajemnie w militarny sposób^[2].

Działalność Świetlistego Szlaku

Świetlisty Szlak (hiszp. Sendero Luminoso) jest zmilitaryzowaną partią maoistowską. Członkowie ruchu określani są mianem „senderystów”^[3][4]. W 1980 roku lider grupy Abimael Guzmán zdecydował o rozpoczęciu antyrządowego powstania^[5]. Sygnałem do rozpoczęcia rebelii był atak na lokal wyborczy w Chuschi w dniu wyborów 17 maja 1980 roku^[5]. Sendero Luminoso początkowo grupował od 200 do 300 partyzantów^[6], którzy wsławili się egzekucjami na właścicielach ziemskich^[6]. Do końca 1981 roku liczba ataków zorganizowanych przez maoistów przekroczyła tysiąc^[1]. Cała broń, amunicja i materiały wybuchowe były przejmowane z rąk służb bezpieczeństwa^[6]. Świetlisty Szlak często atakował także obozy górnicze i grabił place budowlane, skąd partyzanci kradli dynamit^[6] – ulubioną bronią powstańców była maraka, czyli laska dynamitu wystrzeliwana z procy^[6]. Kampanii militarnej towarzyszyły akty terroryzmu. Bojownicy za pomocą bomb niszczyli budynki publiczne, koszary wojsk, komisariaty policji, linie kolejowe, mosty, sieci energetyczne, biura partii politycznych i związków zawodowych, banki, hotele, sklepy, ambasady i kościoły, centralne telefoniczne, stacje telewizyjne oraz obiekty należące do kapitału zagranicznego (głównie amerykańskiego)^[6][7].

W 1982 roku rewolucjoniści kontrolowali już niemal całe trzy południowe departamenty^[1]. Ciesząc się dużym poparciem w Ayacucho, oddziały buntowników w marcu 1982 roku przeprowadziły atak na miasto^[6]. Rebeliantom udało się zająć miejscowe więzienie, skąd wypuszczonych zostało 297 skazańców (zarówno więźniów politycznych i kryminalnych)^[6].

Rebelianci, prezentując się jako reprezentacja rdzennej ludności zdołali zdobyć poparcie niektórych plemion^[8]. Świetlisty Szlak skorzystał z fali nienawiści, którą rdzenna ludność kierowała wobec rządu^[8]. Z upływem lat indiańskie poparcie dla rebelii wygasło, spowodowane było to coraz większym nakręceniem spirali maoistowskiej przemocy i przymusowym poborem do partyzantki^[8].

Na zajętych regionach powstancy tworzyli „komitety ludowe”. Stały one niejako na czele lokalnych społeczności. Każdym z komitetów kierowało pięciu „komisarzy politycznych“^[8]. Komisarze polityczni korzystali z pracy komisarzy odpowiedzialnych za kierowanie organizacją i produkcją^[8]. Kilka komitetów ludowych wchodziło w skład bazy, podległej kolumnie głównej, składającej się z 7 do 11 członków^[8]. Na terenach kontrolowanych przez komitety ludowe mieszkańców obowiązywał surowo przestrzegany ład moralny. Rewolucjoniści zakazali organizowania imprez, karali chłostą zdradzających małżonków i alkoholików, golili głowy prostytutkom, zabijali homoseksualistów i organizowali przymusowe prace^[8]. Tereny wiejskie siłowo izolowane były przy tym od miast^[8][1]. Z drugiej strony komitety zaangażowały się w walkę z analfabetyzmem, oferowały pomoc medyczną oraz pomagały w pracach rolniczych^[1]. Ponadto partyzanci pomagali rolnikom niszcząc bandy złodziei bydła^[8].

W 1983 roku powstańcy nawiązali współpracę z handlarzami narkotyków z regionu Huánuco^[8]. Co więcej, w zamian za ochronę, partyzanci wymuszali haracz od handlarzy narkotyków z kontrolowanej przez senderystów Doliny Górnej Huallag^[7].

W latach 1983–1984 powstanie przybrało ofensywny charakter^[8]. W kwietniu 1983 roku 50-osobowy oddział Ludowej Armii Partyzanckiej wkroczył do Luconamanca. Partyzanci zamordowali tam 67 osób uznanych przez nich za zdrajców^[8][2]. W listopadzie 1983 roku rebelianci zabili burmistrza miejscowości Cerro de Pesco^[2]. Burmistrzowie i inni lokalni politycy ze strachu przed maoistami masowo składali dymisje, a duchowni uciekali z terenów zagrożone przez rebeliantów^[2][7]. Jak podaje „Czarna księga komunizmu” w samym 1984 roku senderyści przeprowadzili ponad 2600 akcji – zginęło w nich 400 funkcjonariuszy państwowych^[2].

Także armia rządowa odpowiedzialna była za akty przemocy i zbrodnie^[2]. Kiedy w czerwcu 1986 roku senderyści wywołali bunty w trzech zakładach karnych w stolicy, wojsko zabiło ponad 200 więźniów^[2].

W 1984 roku w dziesięciu prowincjach (na 146 ogółem) wprowadzony został stan wyjątkowy^[2]. Ofiarami wojska Peru padali często przypadkowi mieszkańcy wsi. Według profesor Leonor Sagermann Bustinza, dla służb bezpieczeństwa prawie każdy chłop był terrorystą^[1]. Represyjna działalność rządu jedynie popchnęła niezdecydowanych chłopów w stronę rebeliantów^[2].

W 1985 roku Sendero Luminoso utworzył nowy front partyzancki w regionie Puno. Dzielność buntowników rozszerzyła się na regiony La Libertad, Huanuco i La Mar oraz Górną Amazonię^[2]. W miejscowościach Arequipa i Cuzco rebelianci zniszczyli elektrownie^[2]. W tym samym roku Świetlisty Szlak przyjął politykę mającą zastraszyć rządzący Amerykański Rewolucyjny Sojusz Ludowy. W przeciągu roku zamordowanych i brutalnie okaleczonych zostało siedmiu aprystów (podobnych tortur uświadczyć mogli tylko donosiciele)^[2].

Porażkę rebeliantów przyśpieszył wybór Alberto Fujimori na prezydenta. Fujimori rozpętał terror rządowy; senderyści i podejrzewani o ich wspieranie byli zatrzymywani, torturowani i zabijani. Kampania przeciwko partyzantom była coraz skuteczniejsza dzięki szkoleniom CIA i amerykańskim dostawom sprzętu wojskowego^[1].

Na początku lat 90. rząd zmienił taktykę walki z powstańcami^[2], wieśniacy przestali być uważani przez armię za wrogów^[2]. Na pomoc rządowi przyszły w tym momencie tzw. Rondas Campesinas, czyli chłopskie oddziały samoobrony^[1]. Opozycja narastała także wewnątrz Świetlistego Szlaku^[2]. W partii doszło do próby rozłamu, buntownicy zostali jednak szybko spacyfikowani i straceni^[2].

Plakat propagandowy Świetlistego Szlaku pochodzący z 1985 roku

Będący w odwrocie maoiści zabijali wieśniaków sprzeciwiających się rebelii i domniemanych kolaborantów rządu^[1]. Świetlisty Szlak utworzył ponadto w Amazonii obozy pracy przeznaczone dla zdrajców „sił ludowych”^[2].

Jeszcze w 1991 roku partyzanci stanowili dominującą siłę polityczną na około 40% powierzchni kraju, a 55% ludności znajdowało się na terenach objętych stanem wyjątkowym^[7].

16 lipca 1992 roku rebelianci przeprowadzili atak z użyciem samochodu pułapki w ekskluzywnej dzielnicy Limy Miraflores. W eksplozji zginęło 25 osób, a rannych zostało kilkadziesiąt. Zamach był najbardziej krwawym atakiem Świetlistego Szlaku^[9].

12 i 13 września 1992 roku Guzmán i jego zastępczyni Elena Iparraguire zostali schwytani przez policję^[10]. 2 marca 1993 roku w ręce policji wpadła Margot „Edith“ Dominguez, koordynująca akcje wojskowe partii^[10]. Guzmán wezwał do złożenia broni a rząd ogłosił amnestię dla senderystów. Większość powstańców złożyła broń i oddała się w ręce służb, lecz niektórzy postanowili kontynuować walkę^[1].

Po uwięzieniu Abimaela Guzmána władzę nad powstańcami objął Oscar Ramirez Duran^[7], który został schwytany w 1999 roku^[9]. Kolejnym przywódcą senderystów został ukrywający się pod pseudonimem „towarzysz Artemio“ (właściwie Florindo Flores)^[1]. Pod jego dowództwem ruch nie odbudował dawnej potęgi, przetrzebieni przez rząd senderyści zdołali jednak przeprowadzać kolejne ataki partyzanckie i terrorystyczne^[1]. W lutym 2012 roku Florindo Flores został ujęty przez armię w następstwie potyczki^[1]. Floresa zastąpił Victor Quispe znany jako „towarzysz Jose“^[9]. Odtąd partia pozostaje w rozbiciu i dzieli się na zwalczające się wzajemnie frakcje^[7]. Świetlisty Szlak zdaje się coraz bardziej przypominać organizację handlarzy narkotyków^[11].

W 2016 roku liczbę partyzantów Świetlistego Szlaku szacowano na 300 osób^[12] (w latach świetności liczył ich 20 tysięcy^[1]).

Działalność Ruchu Rewolucyjnego im. Tupaca Amaru

Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru (hiszp. Movimiento Revolucionario Tupac Amaru) jest zbrojnym ugrupowaniem o charakterze marksistowsko-leninowskim^[13]. Organizacja narodziła się w Peru w 1983 lub 1984 roku^[14][15]. Do pierwszych akcji militarnych Tupamaros doszło w 1986 roku^[15]. W lutym 1987 roku bojownicy zajęli siedem stacji radiowych w Limie. Tam odczytali manifest programowy ruchu^[15]. W latach 80. i 90. ugrupowanie prowadziło z rządem walki partyzanckie, porywało polityków i przeprowadzało zamachy bombowe^[14][15].

W 1989 roku siły rządowe schwytały przywódcę ugrupowania Víctora „Comandante Rolando“ Polaya. Działacz zbiegł z więzienia i został ponownie ujęty w 1992 roku. Kolejnym dowódcą grupy został Nestor Cerpa Cartolini ukrywający się pod pseudonimem „Comandante Evaristo”)^[15], przewodził on ruchowi do 1997 roku. Cartolini był dowódcą bojówki, która w grudniu 1996 roku zaatakowała i zajęła ambasadę Japonii w Limie^[15]. Komandosi peruwiańscy w nocy z 23 na 24 kwietnia 1997 roku odbili ambasadę, w akcji zginęli wszyscy bojownicy^[15]. Od tego czasu ruch nie podjął się większych akcji militarnych^[14].

W XXI wieku Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru ma marginalne znaczenie, zdegenerowany do organizacji przestępczej powiązanej z handlem narkotykami^[15].

Liczba ofiar konfliktu

W wojnie zginęło ogółem około 70 tysięcy osób^[1].

Przypisy

Bibliografia

• pod redakcją Włodzimierza Bernackiego i Adama Walaszka: Amerykomania: Księga jubileuszowa prof. dr hab. Andrzeja Mani. Tom 2. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012. ISBN 978-83-233-3142-1.
• Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartošek, Jean-Louis Margolin: Czarna księga komunizmu. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 978-83-7180-326-0.