Wojsko Księstwa Kurlandii i Semigalii

Księstwo Kurlandii i Semigalii w 1740

Wojsko Księstwa Kurlandii i Semigalii – siły zbrojne Księstwa Kurlandii i Semigalii 1562-1795, księstwa lennego Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze stolicą w Mitawie, powstałego po sekularyzowaniu inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego w 1561 roku.

Siły Kurlandii jako wojska lenne były integralną częścią wojska Rzeczypospolitej. W czasie pokoju nie liczyły więcej niż 400 zbrojnych.

Udział w wojnie o Inflanty

Bitwa pod Kircholmem 1605 (mal. Pieter Snayers)

W 1599 Szwecja zerwała personalną unię polsko-szwedzką, co było przyczynkiem do nowego konfliktu.

19 sierpnia 1600 w Rewlu i Narwie wylądowała silna armia szwedzka licząca 10 000 żołnierzy. Gdy dołączyła do niej szlachta estońska i chłopska piechota dymowa, siły szwedzkie osiągnęły stan 14 000 żołnierzy. Całością dowodził Karol Sudermański.

Dowodzący siłami polskimi w Inflantach wojewoda wendeński Jerzy Farensbach miał jedynie 2400 zaciężnych żołnierzy (w tym 800 husarii i 1000 piechoty). Posiłki kurlandzkie, kontyngenty miasta Rygi, pospolite ruszenie inflanckie i Tatarzy litewscy sprawili jednak, że siły Rzeczypospolitej osiągnęły stan 4500 żołnierzy.

Pod koniec września 1605 książę kurlandzki Fryderyk Kettler wystawił pod Kircholmem około 300 kurlandzkich rajtarów.

Rozejm w Mitawie z 1622 pozostawiał lenno kurlandzkie oraz południowo-wschodnie Inflanty z Dyneburgiem - Polsce. Tę część Inflant zaczęto później nazywać Inflantami Polskimi. Pozostałą część Inflant zatrzymała Szwecja.

Udział w wojnie ze Szwecją o ujście Wisły

W połowie kwietnia 1627 flota w składzie 9 okrętów pod dowództwem admirała Arenda Dickmanna wyszła w morze. Krążyła od brzegów Kurlandii do Kołobrzegu, chwytała statki dostarczające Szwedom zaopatrzenie. Przez parę tygodni panowała na tej części Bałtyku.

Kurlandzkie okręty wzięły udział w bitwie morskiej pod Oliwą 28 listopada 1627.

Jakub Kettler

Czasy świetności za Jakuba Kettlera

Za panowania księcia Jakuba Kettlera, czyli w najlepszym okresie istnienia wojska, siły kurlandzkie liczyły od 1000 do 1200 żołnierzy i około 60 okrętów.

Kettler nie ukrywał swoich ambicji kolonialnych. W latach 1639-1693 do Kurlandii należała część Tobago i część terenów współczesnej Gambii. Również tam powstały forty kurlandzkiego wojska.

Udział w III wojnie polsko-tureckiej

W 1683 wybuchła wojna polsko-turecka. Wojsko Kurlandii i Semigalii jako wojsko lenne wsparło pozostałe oddziały wojska Rzeczypospolitej.

W 1685 książę kurlandzki Fryderyk Kazimierz Kettler wziął osobiście udział w kampanii bukowińskiej przeciwko Imperium Osmańskiemu.

Powstanie kurlandzkie w 1794

Lipawa (zdjęcie współczesne)

Zamek krzyżacki w Windawie

Powstanie kościuszkowskie objęło Kurlandię z chwilą, gdy liczący około 1500 żołnierzy i 2 działa oddział generała majora powiatu telszewskiego A. Wojtkiewicza, będący częścią działającej na pograniczu Żmudzi i Kurlandii dywizji generała lejtnanta Tomasza Wawrzeckiego, zajął bez walki Lipawę, rozbrajając mały garnizon kurlandzki. Wybuch powstania na terenie Kurlandii doprowadził do przerwania połączenia lądowego między Prusami a Rosją.

Uroczyste ogłoszenie aktu powstania Księstwa Kurlandzkiego nastąpiło 28 czerwca. Generałem majorem księstwa wybrany został Henryk Mirbach, który natychmiast przystąpił do tworzenia lokalnych oddziałów. Głoszone przez powstańców hasła wolności i równości przyciągnęły do powstania miejscowych mieszczan i chłopów. Jedynie kurlandzka szlachta, w większości mająca niemieckie pochodzenie, odnosiła się do powstańców z wrogością.

Zaniepokojony rozszerzeniem się powstania na obszar Kurlandii rosyjski generał Siergiej Golicyn wysłał z Bowska do Lipawy oddział w sile 1100 żołnierzy i 8 dział dowodzony przez podpułkownika F. Kozlainowa, do którego niebawem dołączył oddział kurlandzki w sile 200 żołnierzy i 2 dział. Nie czujący się na siłach powstańcy w nocy na 11 lipca opuścili Lipawę i wycofali się w kierunku Dorbian. Kozlainow 12 lipca zajął opuszczone miasto i nałożył na nie kontrybucję.

Na początku sierpnia przybył do Dorbian Wawrzecki, przyprowadzając ze sobą znaczne posiłki liczące około 3000 żołnierzy i 8 sierpnia po krótkiej walce odzyskał Lipawę. Pozostawił w mieście garnizon i ruszył w pościg za cofającymi się siłami Kozlainowa, które uchodziły w kierunku Mitawy. Wkrótce po wycofaniu się Rosjan powstańcy opanowali całą zachodnią część Kurlandii do rzeki Windawy. Jeden z powstańczych oddziałów opanował dobra książęce Alszwangen (Alsunga) i zajął leżące nad Bałtykiem portowe miasto Windawę.

Kres kurlandzkiemu powstaniu położyła kapitulacja Wilna (Insurekcja wileńska), do której doszło 12 sierpnia. Wawrzecki zmuszony został do ewakuacji swych sił z Lipawy i w sierpniu wycofał się na Żmudź.

Zobacz też

• Wojny inflanckie

Bibliografia

• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
• Konstanty Górski, Wojna Rzeczypospolitej ze Szwecją od 1626 do 1629, "Biblioteka Warszawska", 1888.
• Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985, ​ISBN 83-06-01093-0​.
• Siły zbrojne księstwa Kurlandii i Semigalii na przełomie XVI i XVII wieku

Wojsko I Rzeczypospolitej Okresy 1454–1576 1576–1648 1648–1699 1700–1764 1764–1788 1788–1792 Struktury w 1626 w 1633 w 1683 w 1792 w 1794 w Kurlandii i Semigalii Rodzaje wojsk pospolite ruszenie gwardia koronna wojsko kwarciane wojsko suplementowe wojsko komputowe wojsko ordynackie wojska prywatne poczty pańskie Kozacy zaporoscy Formacje wojskowe Jazda chorągwie kopijnicze chorągwie strzelcze racowie husaria jazda tatarska jazda wołoska jazda kozacka petyhorcy pancerni jazda lekka rajtaria arkebuzeria lisowczycy Kawaleria Narodowa Piechota piechota węgierska piechota niemiecka piechota dymowa piechota łanowa piechota wybraniecka dragonia Kozacy rejestrowi Konfederacje żołnierskie Związek Pobożny Związek Święcony Związek Braterski konfederacja szczebrzeszyńska konfederacja gołąbska konfederacja barska konfederacja targowicka Rokosze wojna kokosza rokosz Zebrzydowskiego rokosz Lubomirskiego rokosz łowicki Hetmani hetman wielki koronny hetman wielki litewski hetman polny koronny hetman polny litewski hetman nadworny hetman inflancki hetman wojsk zaciężnych hetman kozacki regimentarz Terminy wojskowe zaciąg bębnowy zaciąg towarzyski autorament pocztowy towarzysz porcja oberszter list przypowiedni Większe oddziały w XVII wieku Dywizja Stefana Czarnieckiego Dywizja Jerzego Sebastiana Lubomirskiego Dywizja Karola Łużeckiego Dywizja Stanisława Rewery Potockiego Korpus posiłkowy Hieronima Augustyna Lubomirskiego Armia koronna w XVIII wieku Komisja Wojskowa Korpus Inżynierów Korpus Pontonierów Koronnych Dywizje Wołyńsko-Podolska Bracławsko-Kijowska Wielkopolska Małopolska Brygady KN 1 (Łuby) 2 (Biernackiego) 3 (Golejewskiego) 4 (Potockiego) 5 (Lubowidzkiego) 6 (Jerlicza) 7 (Dzierżka) 8 (Wielhorskiego) Armia litewska w XVIII wieku Komisja Wojskowa Korpus Inżynierów Dywizje 1 2 3 Brygady KN 1 (Husarska, Kowieńska) 2 (Petyhorska, Pińska) 3 Insurekcja kościuszkowska Najwyższy Naczelnik insurekcja warszawska, wileńska, wielkopolska Dywizje Najwyższego Naczelnika J. Zajączka S. Mokronowskiego K. Sierakowskiego Nadnarwiańska A. Ponińskiego J. H. Dąbrowskiego Główna Litewska F. Sapiehy R. Giedroycia