Wybory parlamentarne w Wolnym Mieście Gdańsku w 1933 roku

Wolne Miasto Gdańsk Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Wolnego Miasta Gdańska Ustrój polityczny Ustrój polityczny Wolnego Miasta Gdańska Konstytucja Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska Władza ustawodawcza Parlament Władza wykonawcza Senat Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Najwyższy Finanse Bank von Danzig Samorząd terytorialny Podział administracyjny Wolnego Miasta Gdańska Wybory Wybory parlamentarne: 1935 Polityka zagraniczna Polityka zagraniczna Wikiprojekt Polityka

Budynek Volkstagu

Wybory parlamentarne w Wolnym Mieście Gdańsku w 1933 roku – zostały przeprowadzone 28 maja po tym, jak w marcu tego roku prezydent Senatu Ernst Ziehm przedwcześnie rozwiązał Senat Wolnego Miasta Gdańska. Były to piąte (przedostatnie) wybory parlamentarne do Volkstagu. Wybory wygrało NSDAP, zdobywając 38 z 72 mandatów (prawie 53%).

Tło wyborów

(c) Bundesarchiv, Bild 102-14649 / CC-BY-SA 3.0

Policja zatrzymuje osobę zakłócająca porządek w trakcie wyborów

Wybory w Wolnym Mieście Gdańsku odbyły się niecałe trzy miesiące po marcowych wyborach parlamentarnych w Niemczech, w których wygrało NSDAP, a kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler. Wybory, mimo zapewnień władz Wolnego Miasta Gdańsk o „zachowaniu warunków całkowitej wolności”, odbyły się w atmosferze nagonki na mniejszości narodowe − głównie Żydów^[1].

Już po wyborach parlamentarnych 1930 roku nazistowscy działacze, którzy stanowili drugą siłę w parlamencie, zaczęli przejmować coraz więcej stanowisk, przy czym coraz mocniej szykanowano komunistów, socjaldemokratów, Polaków i Żydów^[2]. Jednakże 2 października 1932 NSDAP przeszło do opozycji, co nie przeszkadzało w organizowaniu prywatnych wizyt niemieckich działaczy narodowosocjalistycznych. Ze względu na zagrożenie komunizmem działania te były tolerowane przez przedstawicieli władz Wolnego Miasta Gdańska^[1]. Jednocześnie dochodziło do akcji antyniemieckich, w tym zarówno propolskich jak i głoszących separacje od obu państw. Część mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska nie interesowała się polityką i nie opowiadała się po żadnej stronie, co powodowało wrogą reakcję wszystkich zaangażowanych stron, a szczególnie zwolenników integracji z Niemcami^[3].

Minister Spraw Zagranicznych Polski Józef Beck oświadczył, iż wybory to wewnętrzna sprawa Wolnego Miasta, więc rząd Polski nie będzie się w nie ingerował^[1]. Również nowy rząd w Berlinie uznał za ważniejsze wewnętrzne sprawy Niemiec, niż angażowanie się w wewnętrzne sprawy Gdańska^[3].

Termin wyborów

Wybory w 1933 roku odbyły się 28 maja, po przedwczesnym rozwiązaniu parlamentu^[4], choć zgodnie z konstytucją (Art 9.) miały być przeprowadzane co 4 lata, w którąś z listopadowych niedziel:

Należy zaznaczyć, że także do tej pory wybory odbywały się mniej więcej co 3 lata ze względu na małą stabilność władz.

Wyniki wyborów

Hermann Rauschning

Wybory wygrała NSDAP, która jako jedyne ugrupowanie^[a] zdobyło lepszy wynik wyborczy niż w 1930. Do Volkstagu weszli przedstawiciele 7 list, w tym dwóch z list polskich^[4]. NSDAP wygrało głównie w powiatach wiejskich, natomiast w samym Gdańsku preferencje wyborcze dla wszystkich gdańskich partii były podobne^[5].

Zestawienie wyników^[6]:

Sytuacja po wyborach

Prezydentem senatu został Hermann Rauschning (NSDAP). Rząd Wolnego Miasta Gdańsk okazał się znacznie mniej antypolski, niż zapowiadano. Dodatkowo stabilny rząd większościowy spowodował stabilizację wewnętrzną. Z drugiej strony nadal odbywały się akcje przeciwko mniejszościom narodowym, które jednak nie były organizowane przez działaczy NSDAP^[7]. W 1934 rozpoczął się jednak kryzys polityczny, który spowodował, iż Hermann Rausching 23 listopada 1934 roku podał się do dymisji i latem 1935 roku uciekł do Polski. Nowym prezydentem został mający poglądy nazistowskie i proniemieckie Arthur Greiser, co spowodowało antypolską politykę władz Wolnego Miasta Gdańska^[8].

Uwagi

Przypisy