X-SAMPA

X-SAMPA (ang. Extended Speech Assessment Methods Phonetic Alphabet) – alfabet fonetyczny stworzony w 1995 roku przez londyńskiego profesora Johna C. Wellsa. W przeciwieństwie do IPA jest on całkowicie kompatybilny z ASCII, co ułatwia pisanie na typowej klawiaturze komputera osobistego.

Prekursorem X-SAMPA była SAMPA, w której symbole miały różne znaczenie w zależności od języka.

Symbole

Małe litery

X-SAMPA	Opis	Przykłady
`a`	samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona	polskie dama [`"dama`], hiszpańskie padre [`"paD4e`]
`b`	spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna	polskie brat [`brat`], francuskie bon [`bO~`]
`b_<`	spółgłoska iniektywna dwuwargowa dźwięczna	sindhi ɓarʊ [`b_<arU`]
`c`	spółgłoska zwarta podniebienna bezdźwięczna	węgierskie latyak [`"lAcAk`]
`d`	spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna	polskie dom [`dOm`], francuskie doigt [`dwa`]
d`	spółgłoska zwarta z retrofleksją dźwięczna	szwedzkie hord [hu:d`]
`d_<`	spółgłoska iniektywna dziąsłowa dźwięczna	sindhi ɗarʊ [`d_<arU`]
`e`	samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona	polskie wieś [`v_jes\`]
`f`	spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna	angielskie five [`faIv`], polskie fan [`fan`]
`g`	spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna	polskie grób [`grup`], francuskie longue [`lO~g`]
`g_<`	spółgłoska iniektywna miękkopodniebienna dźwięczna	sindhi ɠəro [`g_<@ro`]
`h`	spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna	angielskie house [`haUs`]
`h\`	spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna	czeskie hrad [`h\rat`]
`i`	samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona	polskie wino [`vinO`], hiszpańskie si [`si`]
`j`	spółgłoska półotwarta podniebienna	angielskie yes [`jEs`], polskie ja [`ja`]
`j\`	spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna	nowogreckie γειά [`j\a`]
`k`	spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna	polskie kot [`"kOt`], hiszpańskie carro [`"kar:o`]
`l`	spółgłoska boczna dziąsłowa	angielskie lay [`leI`], polskie lód [`lut`]
l`	spółgłoska boczna półotwarta z retrofleksją	szwedzkie sorl [so:l`]
`l\`	spółgłoska boczna uderzeniowa dziąsłowa	japońskie ramen [`l\ameN`]
`m`	spółgłoska nosowa dwuwargowa	polskie mysz [`m1S`]
`n`	spółgłoska nosowa dziąsłowa	polskie nos [`nOs`]
n`	spółgłoska nosowa z retrofleksją	szwedzkie hörn [h2:n`]
`o`	samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona	francuskie gros [`gRo`]
`p`	spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna	polskie pan [`"pan`]
`p\`	spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna	japońskie fuku [`p\M_0kM`]
`q`	spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna	arabskie qasbah [`"qAs_?ba`]
`r`	spółgłoska drżąca dziąsłowa	polskie rower [`"rOvEr`], hiszpańskie rey [`rej`]
r`	spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją	hindi baṛā [b@r`A:]
`r\`	spółgłoska półotwarta dziąsłowa	angielskie (brytyjskie) red [`r\Ed`]
r\`	spółgłoska półotwarta z retrofleksją	angielskie (amerykańskie) red [r\`Ed]
`s`	spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna	angielskie seem [`si:m`], polskie sesja [`"sEsja`]
s`	spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna	szwedzkie mars [mas`]
`s\`	spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna	polskie świerszcz [`s\v'erStS`]
`t`	spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna	angielskie stew [`stu:`], polskie tuja [`"tuja`]
t`	spółgłoska zwarta z retrofleksją bezdźwięczna	szwedzkie mört [m2t`]
`u`	samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona	polskie suka [`"suka`]
`v`	spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna	polskie walka [`"valka`],
`v\` (lub `P`)	spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa	niderlandzkie west [`v\Est`]/[`PEst`]
`w`	spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna	angielskie west [`wEst`], polskie auto [`"awtO`]
`x`	spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna	polskie loch [`lOx`]
`x\`	spółgłoska szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna	szwedzkie sjal [`x\A:l`]
`y`	samogłoska przymknięta przednia zaokrąglona	francuskie tu [`ty`] niemieckie über [`"y:b6`]
`z`	spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna	polskie zoo [`zO:`], francuskie azote [`a"zOt`]
z`	spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna	mandaryńskie rang [z`aN]
`z\`	spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna	polskie źrebak [`"z\rEbak`]

Wielkie litery

X-SAMPA	Opis	Przykłady
`A`	samogłoska otwarta tylna niezaokrąglona	angielskie father [`"fA:D@`(`r\`)]
`B`	spółgłoska szczelinowa dwuwargowa dźwięczna	hiszpańskie lavar [`la"Ba4`]
`B\`	spółgłoska drżąca dwuwargowa
`C`	spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna	niemieckie ich [`IC`], polskie [`CistOrja`]
`D`	spółgłoska szczelinowa międzyzębowa dźwięczna	angielskie then [`DEn`]
`E`	samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona	polskie sen [`sEn`], angielskie met [`mEt`]
`F`	spółgłoska nosowa wargowo-zębowa	angielskie emphasis [`"EFf@sIs`]
`G`	spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna	nowogreckie γωνία [`Go"nia`], polskie niechby [`JEGb1`]
`G\`	spółgłoska zwarta języczkowa dźwięczna	eskimoskie nirivvik [`niG\ivvik`]
`G\_<`	spółgłoska iniektywna języczkowa dźwięczna	mam ʛa [`G\_<a`]
`H`	spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna	francuskie huit [`Hi`]
`H\`	spółgłoska szczelinowa nagłośniowa bezdźwięczna
`I`	samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana niezaokrąglona	angielskie kit [`kIt`]
`I\`	samogłoska prawie przymknięta centralna niezaokrąglona	walijskie ysgrifenidd [`@sgri"venI\D`]
`J`	spółgłoska nosowa podniebienna	hiszpańskie año [`"aJo`], polskie koń [`kOJ`]
`J\`	spółgłoska zwarta podniebienna dźwięczna	węgierskie egy [`EJ\`]
`J\_<`	spółgłoska iniektywna podniebienna dźwięczna	sindhi ʄ a r o [`J\_<aro`]
`K`	spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna	walijskie llaw [`KaU`]
`K\`	spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna
`L`	spółgłoska boczna półotwarta podniebienna	włoskie famiglia [`fa"miLa`], hiszpańskie (kastylijskie) llamar [`La"mar`],
`L\`	spółgłoska boczna półotwarta miękkopodniebienna
`M`	samogłoska przymknięta tylna niezaokrąglona	tureckie kırk [`kM4k`]
`M\`	spółgłoska półotwarta miękkopodniebienna	hiszpańskie fuego [`"fweM\o`]
`N`	spółgłoska nosowa miękkopodniebienna	angielskie thing [`TIN`], polskie ręka [`rENka`]
`N\`	spółgłoska nosowa języczkowa	japońskie san [`saN\`]
`O`	samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona	polskie noc [`nOts`]
`O\`	mlask dwuwargowy
`P` (lub `v\`)	spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa	niderlandzkie west [`PEst`] / [`v\Est`],
`Q`	samogłoska otwarta tylna zaokrąglona	angielskie (brytyjskie) lot [`lQt`]
`R`	spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna	francuskie roi [`Rwa`]
`R\`	spółgłoska drżąca języczkowa	„arystokratyczne” lub „paryskie” r
`S`	spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna	polskie szop [`SOp`]
`T`	spółgłoska szczelinowa międzyzębowa bezdźwięczna	angielskie thin [`TIn`]
`U`	samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona	angielskie foot [`fUt`]
`U\`	samogłoska prawie przymknięta centralna zaokrąglona
`V`	samogłoska półotwarta tylna niezaokrąglona	angielskie strut [`str\Vt`]
`W`	spółgłoska szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna	angielskie (szkockie) when [`WEn`]
`X`	spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna	nuxálk kaxims [`kaXims`]
`X\`	spółgłoska szczelinowa gardłowa bezdźwięczna	arabskie <ح>ha’ [`X\A:`]
`Y`	samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana zaokrąglona	niemieckie hübsch [`hYpS`]
`Z`	spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna	polskie żaba [`"Zaba`]

Inne symbole

X-SAMPA	IPA	Opis	Przykłady
`.`		granica sylaby
`"`		akcent
`%`		akcent poboczny
`'` (lub `_j`)		palatalizacja
`:`		samogłoska długa
`:\`		samogłoska półdługa	w języku estońskim kontrastuje zarówno z krótką jak i długą
`-`		separator
`@`		szwa	angielskie arena [`@"r\i:n@`]
`@\`		samogłoska półprzymknięta centralna niezaokrąglona	paicĩ k ɘ̄ɾ ɘ̄ [k@\_M4@\_M]
`{`		samogłoska prawie otwarta przednia niezaokrąglona	angielskie trap [`tr\{p`]
`}`		samogłoska przymknięta centralna zaokrąglona	szwedzkie sju [`x\}:`]; angielskie (Estuary English i australijskie) boot [`b}:t`]
`1`		samogłoska przymknięta centralna niezaokrąglona	polskie ryba [`”r1ba`]
`2`		samogłoska półprzymknięta przednia zaokrąglona	francuskie deux [`d2`]
`3`		samogłoska półotwarta centralna niezaokrąglona	angielskie (brytyjskie) nurse [`n3:s`]
`3\`		samogłoska półotwarta centralna zaokrąglona	irlandzkie tomhail [`t3\:l_j`]
`4`		spółgłoska uderzeniowa dziąsłowa	hiszpańskie pero [`"pe4o`], angielskie (amerykańskie) better ["bE4@`]
`5`		spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana	polskie (sceniczne) łapa [`"5apa`]
`6`		samogłoska prawie otwarta centralna	niemieckie besser [`"bEs6`], angielskie (australijskie) mud [`m6d`]
`7`		samogłoska półprzymknięta tylna niezaokrąglona	estońskie kõik [`k7ik`]
`8`		samogłoska półprzymknięta centralna zaokrąglona	szwedzkie buss [`b8s`]
`9`		samogłoska półotwarta przednia zaokrąglona	francuskie neuf [`n9f`], duńskie drømme [`dR9m@`]
`&`		samogłoska otwarta przednia zaokrąglona
`?`		zwarcie krtaniowe	angielskie (cockney) bottle [`"bQ?l`]
`?\`		spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna	arabskie ع (`ayn) [`?\Ajn`]
`*`		łącznik
`/`		nieokreślona samogłoska
`<\`		spółgłoska szczelinowa nagłośniowa dźwięczna
`<...>`	&n b s p ;	notacja niesegmentalna
`>\`		spółgłoska zwarta nagłośniowa
`^`		upstep
`!`		downstep
`!\`		mlask zadziąsłowy
`\|`		poboczna grupa intonacyjna
`\|\`		mlask zębowy
`\|\|`		główna grupa intonacyjna
`\|\\|\`		mlask boczny dziąsłowy
`=\`		mlask podniebienny
`-\`		znak łączący

Znaki diakrytyczne

X-SAMPA	IPA	Opis
`_"`		centralizacja
`_+`		przesunięcie języka do przodu
`_-`		przesunięcie języka do tyłu
`_/`		ton wznoszący
`_0`		bezdźwięczność
`_<`		spółgłoska iniektywna
`=` (lub `_=`)		spółgłoska zgłoskotwórcza
`_>`		spółgłoska ejektywna
`_?\`		faryngalizacja
`_\`		ton opadający
`_^`		samogłoska niezgłoskotwórcza
`_}`		spółgłoska zwarta bez plozji
`		retrofleksja, na przykład t` = ʈ ; po samogłosce – rotacyzacja
`~` (lub `_~`)		nazalizacja
`_A`		uniesiona nasada języka
`_a`		spółgłoska apikalna
`_B`		szczególnie niski ton
`_B_L`		ton niski wznoszący
`_c`		mniejsze zaokrąglenie warg
`_d`		spółgłoska zębowa
`_e`		welaryzacja lub faryngalizacja
`<F>`		opadająca intonacja w zdaniu
`_F`		ton opadający
`_G`		welaryzacja
`_H`		ton wysoki
`_H_T`		ton wysoki wznoszący
`_h`		przydech
`_j` (lub `'`)		palatalizacja
`_k`		creaky voice
`_L`		ton niski
`_l`		plozja boczna
`_M`		ton średni
`_m`		spółgłoska laminalna
`_N`		spółgłoska językowo-wargowa
`_n`		plozja nosowa
`_O`		większe zaokrąglenie warg
`_o`		obniżenie języka
`_q`		cofnięta nasada języka
`<R>`		wznosząca intonacja w zdaniu
`_R`		ton wznoszący
`_R_F`		ton opadająco-wznoszący
`_r`		uniesienie języka
`_T`		szczególnie wysoki ton
`_t`		dysząca dźwięczność
`_v`		dźwięczność
`_w`		labializacja
`_X`		szczególnie krótka samogłoska
`_x`		zbliżenie do szwy