Zabłędza

Zabłędza

wieś
Zabytkowy cmentarz wojenny nr 174
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Tuchów
Wysokość	275 m n.p.m.
Liczba ludności	833[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-170[2]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0834580
Położenie na mapie gminy Tuchów Zabłędza
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zabłędza
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zabłędza
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Zabłędza
49°55′41″N 21°01′54″E/49,928056 21,031667
Strona internetowa

Zabłędza – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tuchów.

Wieś leży na Pogórzu Karpackim, w części zwanej Ciężkowicko-Rożnowską, w odległości 14 km na południowy wschód od Tarnowa, po prawej stronie rzeki Białej^[3]. Przez środek wsi przebiega droga wojewódzka nr 977 (Tarnów – Gorlice – Konieczna). Powierzchnia wsi wynosi 480 ha (w tym grunty leśne 30 ha, użytki rolne 396 ha).

Przynależność administracyjna

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Toponimia

Nazwa wsi wzięła się zapewne od słowa zabłądzić^[4]. Przed lokacją porastały ją gęste lasy. Prowadziła tędy droga z tarnowskiego zamku do miasteczka Tuchów i dalej na Węgry. Był tu lesisty, górski teren pomiędzy dwoma zaludnionymi i rolniczymi obszarami Tarnowa i Tuchowa.

Podobnie sąsiednia wieś Trzemesna wywodzi swą nazwę od staropolskiego trzemcha oznaczającego w języku staropolskim: bezdroże, kąty, zarośla. Były to więc bezdroża i tereny gdzie łatwo było pomylić drogę.

Wg legendy z XIX w. początki Zabłędzy sięgają 1260 i drugiego najazdu mongolskiego na Polskę. Wtedy to uciekająca ludność zabłądziła w te okolice i schroniła się w miejscowych lasach, a po najeździe pozostała zakładając osadę. Tezę tę ma potwierdzać patronat św. Michała Archanioła nad kościołem miejscowej parafii w Piotrkowicach, "jako obrońcy od Mongołów" tak podaje w 1882 ks. Wojciech z Chłopic^[5].

Historia

Po raz pierwszy wieś ta poświadczona jest w 1449^[8]. W 1470 Jan z Baranowa oddał Mikołajowi Nanajce z Wielogłowów herbu Starykoń m.in. wsie Piotrkowice, Zabłędzę, Karwodrzę w zamian za Drzykową^[8].

W 1536 właścicielem wsi był Zygmunt Wielogłowski. W tym czasie wieś miała 14 kmieci i karczmę^[9].

Do 1545 właścicielem wsi był Stanisław Wielogłowski^[10]. Po jego śmierci dobra te przypadły Katarzynie Broniowskiej^[10].

W 1581 majątek przeszedł na własność Stanisława Broniowskiego^[9].

W XVII w. Piotr Broniowski miejscowy dziedzic i zarazem kolator kościoła parafialnego w Piotrkowicach, za namową żony^[11] przeszedł na kalwinizm. Po zawarciu małżeństwa Piotr i Barbara z Bidzińskich zamieszkali w Zabłędzy. Zamieszkał tutaj również znany kalwin Stanisław Chrząstowski (zm. 1675) z rodziną. Wraz z nimi zjawił się też w tej wsi Szymon Aquila (Akwila) ze starego rodu ministrowskiego Orliczów. Zajmował się odprawianiem pogrzebów, wygłaszaniem kazań we dworze dla Chrząstowskich i ich domowników, a także dla słuchaczy z całej okolicy. W 1671 wyrokiem Trybunału w Lublinie Broniowski został skazany na banicję i konfiskatę majątku (na pobożne cele i ozdoby kościoła parafialnego w Piotrkowicach). Akwila uciekł przed wyrokiem, prawdopodobnie do Gdańska. Piotr Broniowski w roku 1672 uroczyście powrócił do Kościoła katolickiego, a syna Jana obiecał oddać do szkoły katolickiej. Mimo klątw rzucanych przez biskupa krakowskiego, przy kalwinizmie wytrwała Barbara a po śmierci męża, syna oddała na naukę do szkoły protestanckiej^[4][8].

Czasy rozbiorowe

W 1827 właścicielem wsi był Benedykt Trembecki^[12], w 1842 Aleksander Trembecki^[13], a w 1845 Józef Trembecki^[14]. W 1846 dziedzicem Zabłędzy był wachmistrz pułku ułanów Franciszek Trembecki^[15].

Ogłoszenie o sprzedaży wsi Zabłędza (powiat Tuchów) z 1863 r.

W 1845^[16] Leon i Ewelina Dzwonkowscy nabyli Zabłędzę od Józefa Trembeckiego^[17]. W 1848 Leon przewodniczył Radzie Narodowej w Tarnowie^[4].

W czasie rzezi galicyjskiej 24 lutego 1846 chłopi z Zabłędzy aresztowali i zawieźli do Tarnowa Jana Wąsika z Kielanowic, którego podejrzewali, że "jest polskim szpiegiem i jeździ w interesie panów na przeszpiegi"^[18].

Wg spisu z 1857 Zabłędza liczyła 462 mieszkańców^[5].

W 1863 właścicielami wsi byli Ewa i Apolinar Dzwonkowscy^[19].

W 1866 w wykazie dóbr tabularnych obok Zabłędzy podano nazwisko Leib Menderer^[20].

W 1877 kasa pożyczkowa gminna dysponowała kapitałem 371 zł na pożyczki i zapomogi^[21], a w 1896 już 1290 zł 95 ct^[22].

Podczas burzy 11 lipca 1896 wybuchł pożar. Spaliło się gumno i część spichlerza. Dwór i pozostałe budynki należące do Monderera ocalały. Pożar gasiły dwa oddziały straży z Tuchowa a właściciel sąsiedniej Karwodrzy – Karol Jan Berké, przybył na miejsce "ze swoją sikawką". Miejscowa ludność została zmuszona do pomocy przez żandarmerię, ponieważ zgodnie z przesądem uznawała, "że ognia od pioruna powstałego gasić nie wypada"^[23].

W październiku 1899 połowę majątku zabłędzkiego należącego do Dawida Pelikanta wystawiono na licytację^[24].

Kolejnym właścicielem Zabłędzy był tarnowski kupiec Markus Dinteniass, który odsprzedał ten majątek za 421 000 koron Bankowi Parcelacyjnemu we Lwowie^[25]. Z początku parcelacja szła dobrze. "Później nastąpił zastój, bo wszędzie był zastój", a bank trafił przed sąd m.in. za fałszowanie weksli^[25].

Pochodzący z Zabłędzy Fryderyk Eichhorn otrzymał w 1903 stopień doktora praw na Uniwersytecie Jagiellońskim^[26].

W lecie 1905 wybuchł kolejny pożar a straty oszacowano na 16 000 koron^[27].

W 1911 powiat tarnowski przeznaczył 26 300 koron na budowę drogi gminnej I klasy Skrzyszów – Zabłędza^[28].

W 1917 Bolesław Kropaczek tak opisywał te okolice:

*Menilit to odmiana opalu zanieczyszczona tlenkami żelaza^[30].

II RP

Jak podaje Jan Bigo w "Najnowszym skorowidzu wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi (...)" na rok 1918 majątek w Zabłędzy należał do Banku Parcelacyjnego we Lwowie^[31] (od 1910 w likwidacji^[32]).

W 1927 otwarto we wsi bibliotekę wiejską^[33].

Księga adresowa Polski z 1928 podaje, że we wsi było 588 mieszkańców. Właścicielem majątku był Franciszek Michałek, kowalem F. Wojtarowicz, krawcem J. Słowik, szewcem Jan Kras. Młyn prowadził wówczas Stanisław Kuhla, a wyroby tytoniowe sprzedawał Karwat^[34].

W latach 30. XX w. wójtem Zabłędzy był Józef Czapla^[4].

W 1937 we wsi, na terenie należącym do Michałka i Berkeli^[35] odkryto "pokłady rudy żelaznej (...) takiej właśnie, jaką sprowadza się (...) ze Szwecji"^[36]. Odkrycia dokonał górnik ze Śląska, bawiący na urlopie u krewnych. Rudy posiadały czystość 40–60%^[37]. Jesienią tego samego roku w Zabłędzy gościła delegacja ministerialna z Warszawy na czele z ministrem Antonim Romanem^[38].

II wojna światowa

8 września 1939 od strony Tuchowa wkroczyły wojska niemieckie. Podczas nalotów od pocisków spłonęły 3 domy. Oprócz narzuconych kontyngentów, część mieszkańców została wywieziona na roboty przymusowe do III Rzeszy i tam zginęła, kilka osób zginęło w obozach hitlerowskich a Stanisław Łabędź (porucznik Wojska Polskiego) w 1939 dostał się do niewoli rosyjskiej i został rozstrzelany w Katyniu. Tadeusz Czapla i Stanisław Dusza byli członkami Armii Krajowej. Pod koniec wojny mieszkańcy Zabłędzy zostali zmuszeni przy kopania okopów i rowów przeciwpancernych. 18 stycznia 1945 wieś została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej, wtedy też wysadzono mostek na potoku między Zabłędzą a Tuchowem^[39].

PRL

W styczniu 1948 w nagrodę za 100% realizację podatku gruntowego wieś została zelektryfikowana^[40].

Na początku lat sześćdziesiątych XX w. we wsi przeprowadzono meliorację pól^[4].

We wrześniu 1985 spłonął budynek inwentarski Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Spłonęło 70 prosiąt, 80 świń, 20 ton zboża, ciągnik z przyczepą. Straty oszacowano na 5 mln zł^[41].

Współcześnie

W wyniku intensywnych opadów w maju i czerwcu 2010 we wsi uaktywniły się osuwiska niszcząc budynki, drogi, pola, słupy elektryczne. Najbardziej ucierpiały przysiółki: Podlesie i Góry^[42].

Szkoła w Zabłędzy

Pierwsze wzmianki o nauczaniu w Zabłędzy pochodzą z 1912. Przed II wojną światową istniała w Zabłędzy Publiczna Szkoła Powszechna 4-klasowa. Nową szkołę budowano w latach 1953–1957^[39].

Dwór w Zabłędzy

We wsi znajduje się dwór pochodzący z połowy XIX w., częściowo przebudowany w początku XX w. Murowany, parterowy, prostokątny, podpiwniczony, dwutraktowy z nowszą częścią od południa. Dach dwuspadowy, naczółkowy. Wraz z gospodarstwem był własnością Michałków i Romanów. Po II wojnie światowej, niezgodnie z ustawą, przystąpiono do parcelacji dworu i gospodarstwa. Właścicielami byli kolejno: Gminna Spółdzielnia w Tuchowie, stadnina koni w Chyszowie, Spółdzielnia "Winnica". Obecnie własność prywatna. Obiekt zniszczony i zaniedbany, wymagający remontu^[4].

Cmentarz wojenny

• Cmentarz wojenny w Zabłędzy
• 

Związani

Józef Halagarda (zm. 1918) – żołnierz Legionów Polskich^[43]

Przypisy