Zagorzałek

Zagorzałek
	; Zagorzałek późny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	zagorzałek
	Nazwa systematyczna
	Odontites Ludw.; Inst. Reg. Veg., ed. 2: 120 (1757)
	Typ nomenklatoryczny
	Odontites vulgaris Moench
Synonimy
	Bartsiella Bolliger; Bornmuellerantha Rothm.; Dispermotheca Beauverd; Macrosyringion Rothm.; Orthantha A.Kern.; Orthanthella Rauschert;
	Bartsiella Bolliger; Bornmuellerantha Rothm.; Dispermotheca Beauverd; Macrosyringion Rothm.; Orthantha A.Kern.; Orthanthella Rauschert;
	Homonimy
	Odontites Spreng. = Bupleurum L.

Zagorzałek (Odontites Ludw.) – rodzaj roślin z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Obejmuje 36 gatunków^[3]. Rośliny te występują od Madery i północno-zachodniej Afryki, poprzez całą Europę po zachodnie Himalaje, środkowe i północne Chiny oraz wschodnią Syberię^[3]. W Europie rośnie 14 gatunków^[6], spośród których trzy występują w Polsce: zagorzałek nadbrzeżny O. litoralis, zagorzałek późny O. vulgaris, zagorzałek wiosenny O. verna i zagorzałek żółty O. luteus^[7]. Są to jednoroczne półpasożyty^[8].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne^[9], jednoroczne^[8]^[10].
Liście: Naprzeciwległe^[9], całobrzegie lub ząbkowane^[10].
Kwiaty: Zebrane w jednostronne grona w górnych częściach pędów, przy czym z kątów przysadek wyrastają pojedynczo^[8]. Przysadki są mniejsze od liści^[9]. Kielich nie jest rozdęty^[10], ma kształt rurkowaty lub dzwonkowaty^[8], składa się z czterech działek^[10]^[9]. Korona żółta, różowopurpurowa lub rzadziej biała, dwuwargowa, z otwartą gardzielą^[10]. Dolna warga trójłatkowa, z bocznymi łatkami całobrzegimi i środkową wyciętą. Górna warga lekko łukowato wygięta, niepodzielona lub słabo wycięta^[9]. Pręciki cztery, dwusilne. Pylniki ustawione prostopadle do osi rurki korony, na dolnych końcach z krótkimi, ostrymi dzióbkami. Słupek z szyjką zakończoną główkowatym znamieniem^[9].
Owoce: Jajowate, dwukomorowe torebki^[8]. Nasiona liczne, podługowate, podłużnie bruzdowane, czasem oskrzydlone^[9]^[8], ale bez ciałek tłuszczowych^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny zarazowatych Orobanchaceae, w której obrębie klasyfikowany jest do plemienia Rhinantheae Lamarck & de Candolle^[2]. W tradycyjnych ujęciach systematycznych z XX wieku rodzaj ten zwykle zaliczany był do szeroko wówczas ujmowanej rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae. W niektórych ujęciach zagorzałek żółty wyodrębniany jest do rodzaju Orthanta jako O. lutea^[7].

Wykaz gatunków^[3]

Odontites alshehbazianus (Dönmez & Mutlu) A.Fleischm. & Heubl
Odontites aucheri Boiss.
Odontites bocconei (Guss.) Walp.
Odontites bolligeri E.Rico, L.Delgado & Herrero
Odontites cebennensis H.J.Coste & Soulié
Odontites citrinus Bolliger
Odontites corsicus G.Don
Odontites discolor Pomel
Odontites foliosus Pérez Lara
Odontites glutinosus (M.Bieb.) Benth.
Odontites granatensis Boiss.
Odontites hispidulus (Boiss.) Bolliger
Odontites hollianus (Lowe) Benth.
Odontites jaubertianus (Boreau) D.Dietr. ex Walp.
Odontites kaliformis (Pourr. ex Willd.) Pau
Odontites lanceolatus (Gaudin) Rchb.
Odontites lapiei Batt.
Odontites linkii Heldr. & Sartori ex Boiss.
Odontites litoralis (Fr.) Fr. – zagorzałek nadbrzeżny
Odontites longiflorus (Vahl) Webb
Odontites luteus (L.) Clairv. – zagorzałek żółty
Odontites maroccanus Bolliger
Odontites powellii Maire
Odontites pseudogranatensis Quézel
Odontites purpureus (Desf.) G.Don
Odontites rameauanus Emb.
Odontites recordonii Burnat & Barbey
Odontites rigidifolius (Biv. ex Spreng.) Benth.
Odontites × sennenii Rouy
Odontites sillettii Brullo, V.Tomas. & Wagens.
Odontites triboutii Gren. & Paill.
Odontites valentinus M.B.Crespo & Mateo
Odontites vernus (Bellardi) Dumort. – zagorzałek wiosenny
Odontites violaceus Pomel
Odontites viscosus (L.) Clairv.
Odontites vulcanicus Bolliger
Odontites vulgaris Moench – zagorzałek późny

Zagrożenia

Ocenie stanu zagrożenia na czerwonej liście gatunków zagrożonych IUCN poddano trzy gatunki z tego rodzaju. W skali globalnej gatunkiem krytycznie zagrożonym jest Odontites granatensis, a gatunkiem zagrożonym – Odontites hispidulus. W przypadku Odontites hollianus status zagrożenia nie został ustalony z powodu braku dostatecznie dokładnych danych^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Odontites Ludw.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-25].
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
↑ Odontites Spreng.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-25].
↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 641. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 121, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1963, s. 353-354.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Odontites Ludwig. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 655. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).
↑ Odontites. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1 [on-line]. IUCN. [dostęp 2022-11-26].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[powo-3] Odontites Ludw.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-25].

[A-4] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].

[5] Odontites Spreng.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-25].

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 641. ISBN 978-1-107-11502-6.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 121, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[bogu-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1963, s. 353-354.

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Odontites Ludwig. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-25].

[stace-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 655. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).

[11] Odontites. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1 [on-line]. IUCN. [dostęp 2022-11-26].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Zagorzałek

Spis treści

Morfologia

Systematyka

Zagrożenia

Przypisy

Media użyte na tej stronie