Zakaz handlu w niedziele i święta

Zakaz handlu w niedziele i święta – przepis, stosowany w niektórych krajach, zakazujący otwierania placówek handlowych w niedziele i święta. Obowiązuje m.in. w Niemczech (także w innych krajach niemieckojęzycznych – Austrii, Szwajcarii), gdzie nazywany jest Sonntagsruhe. W Polsce od 2018 obowiązuje zakaz handlu w niektóre niedziele, od 2020 zakaz obejmuje prawie wszystkie niedziele (z wyjątkiem: ostatniej niedzieli stycznia, ostatniej niedzieli kwietnia, ostatniej niedzieli czerwca, ostatniej niedzieli sierpnia, jednej niedzieli bezpośrednio przed pierwszym dniem świąt Wielkanocy, dwóch niedziel bezpośrednio przed pierwszym dniem świąt Bożego Narodzenia).

Geneza

W Niemczech zakaz handlu w niedziele i święta jest częścią ogólniejszej grupy przepisów zwanych Ladenschlussgesetz (w wolnym tłumaczeniu „ustawą o zamykaniu sklepów”; czasem nazywa się je Ladenöffnungsgesetz – „ustawą o otwieraniu sklepów”), szczegółowo określających terminy, w jakich dozwolony jest handel w poszczególnych krajach związkowych.

W krajach, gdzie obowiązuje zakaz handlu w niedziele, od zasady tej stosowane są liczne wyjątki pozwalające na sprzedaż określonych grup towarów (np. nabiał i pieczywo, słodycze, paliwa) w określonych miejscach (np. miejsca imprez masowych, piekarnie, stacje benzynowe) lub w określony sposób (np. sprzedaż z automatów).

Od lat trwała dyskusja nad zliberalizowaniem zasad Ladenschlussgesetz i Sonntagsruhe, szczególnie nasilona po zjednoczeniu Niemiec, kiedy mieszkańcy wschodnich landów, nieprzyzwyczajeni do sklepów zamkniętych w niedziele, wymuszali odstępowanie od tych przepisów.

Protesty pracowników przeciwko zakazowi handlu

We Francji zatrudnieni stoją często po stronie pracodawców, bo niedzielne zamknięcie tylko 14 sklepów Castoramy i Leroy Merlin odbiłoby się na zarobkach 7 tys. osób (według przedstawicieli sieci). Dodatkowo co piąty pracownik to uczeń pracujący tylko w weekendy. Strajki i protesty pracowników przeciwko zakazowi handlu wynikają m.in. z wyroku sądu, gdzie konkurencja (sama dostała zakaz pracy, a zamknięcie sklepów w Paryżu kosztowało ją 15-20 proc. rocznych zysków) oczekiwała tego samego wobec innych.

W samej Francji wolna od pracy niedziela jest chroniona od 1906 r. poza wyjątkami od reguły: m.in. sprzedawcami żywności, handlarzami ryb, piekarzami (tylko do pierwszej po południu) czy kwiaciarkami. Centroprawicowy rząd Nicolasa Sarkozy’ego w 2009 r. złagodził prawo. Od tego czasu merowie i burmistrzowie mają prawo do wyznaczenia stref niedzielnego handlu (np. w miejscach popularnych wśród turystów czy strefach handlowych). Pracownikom zagwarantowano podwójne wynagrodzenie za pracę w niedzielę lub prawo do odmowy jej wykonania.

Sytuacja w Polsce

Zakaz handlu w niektóre święta

W Polsce niektóre koła polityczne przychylały się ku projektowi wprowadzenia zakazu handlu w niedziele. Argumenty za wprowadzeniem tego zakazu najczęściej opierają się na optyce prorodzinnej i prochrześcijańskiej, podają także przykłady z krajów sąsiednich, m.in. niemieckiej Sonntagsruhe. Argumenty wytaczane przeciw wprowadzeniu zakazu wskazują m.in. na niebezpieczeństwo wzrostu bezrobocia, spadku popytu, a także na te kraje, w których przepisy państwowe nie ingerują w wolność handlu. W rezultacie wielomiesięcznej dyskusji publicznej w roku 2007 uchwalona została ustawa^[1] zakazująca handlu w niektóre święta, ale nie w niedziele^[2]. Ustawa weszła w życie 26 października 2007, a pierwszym dniem objętym zakazem był dzień Wszystkich Świętych 1 listopada 2007.

Ustawa zakazuje pracy osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy we wszelkich placówkach handlowych, bez żadnych wyjątków. Za placówki handlowe Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej uważa wszelkie instytucje i zakłady, których działalność główna polega na kupowaniu towarów w celu ich dalszej odsprzedaży, w tym sklepy, apteki, stacje benzynowe, składy węgla i materiałów budowlanych, a także handel za pomocą internetu. Potem jednak uznano, że apteki i stacje benzynowe jako instytucje wyższej użyteczności publicznej są spod zakazu wyjęte^[3].

Handel (według interpretacji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej) może też być prowadzony przez właścicieli jednoosobowych firm, osoby zatrudnione na umowy cywilnoprawne (jak umowa zlecenia), a także franczyzobiorców oraz zatrudnionych na podstawie umowy agencyjnej. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wydało w tej sprawie komunikat o treści:

Zakaz obejmował w Polsce następujące dni ustawowo wolne od pracy (brzmienie za ustawą o dniach wolnych od pracy^[5]):

• 1 stycznia – Nowy Rok,
• 6 stycznia – Uroczystości Objawienia Pańskiego (pot. nazwa Święto Trzech Króli),
• Wielkanoc (święto ruchome^[6]; dwa dni),
• 1 maja – Święto Państwowe (Święto Pracy),
• 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• „pierwszy dzień Zielonych Świątek” (Zesłanie Ducha Świętego; święto ruchome^[6]),
• „dzień Bożego Ciała” (Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa; święto ruchome^[6]),
• 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
• 1 listopada – Wszystkich Świętych,
• 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 grudnia i 26 grudnia – Boże Narodzenie.

Zakaz handlu w niedziele

W 2014 roku Sejm odrzucił obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy wprowadzający zakaz pracy w placówkach handlowych w niedzielę^[7].

W 2017 roku Sejm przyjął ustawę ograniczającą handel w niedzielę, której projekt był inicjatywą obywatelską Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej (m.in. NSZZ "Solidarność")^[8][9]. Od 1 marca do 31 grudnia 2018 roku handel był dozwolony jedynie w pierwszą i ostatnią niedzielę miesiąca^[10], a także dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą^[11]. W 2019 roku – jedynie w ostatnią niedzielę miesiąca^[12], a także dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą. Od 2020 roku dopuszcza się handel w ostatnią niedzielę w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu, dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą. Od zakazu handlu w niedziele przewidziano ponad 30 wyjątków^[13]. W 2020 r. zakaz nie obowiązywał 6 grudnia^[14].

W dniu 18 października 2021 r., Prezydent RP podpisał Ustawę z dnia 14 października o zmianie ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Na mocy tej ustawy, od 1 lutego 2022 r. wprowadzone zostało dalsze zaostrzenie zakazu handlu w niedzielę poprzez wprowadzenie do ustawy definicji "przeważającej działalności"^[15].

Kalendarz niedziel objętych i nieobjętych zakazem w 2022 r.^[16]:

Zobacz też

• dni wolne od pracy

Przypisy