Zaki al-Arsuzi

The philosopher Zaki al-Arsuzi.jpg

Zaki al-Arsuzi (ur. 1908 w Antiochii, zm. 2 lipca 1968 w Damaszku) – syryjski filozof, filolog i nauczyciel, ideolog arabskiego nacjonalizmu i panarabizmu, jeden z twórców partii Baas.

Życiorys

Wczesna działalność

Pochodził z zamożnej alawickiej rodziny z Antiochii. Ukończył studia filozoficzne na Sorbonie w 1931, po czym wrócił do rodzinnego miasta i podjął pracę w charakterze nauczyciela w szkole średniej[1]. W czasie pobytu we Francji stał się zagorzałym frankofilem, zafascynowanym francuską kulturą, zwłaszcza malarstwem i poezją. Po powrocie do Syrii starał się krzewić te zainteresowania, spotkał się jednak z negatywną reakcją francuskich władz mandatowych. Szczególnie nieprzychylnie odbierane było przekazywanie przez niego podczas szkolnych zajęć wiedzy o rewolucji francuskiej i jej ideach[2]. Doświadczenia te sprawiły, że al-Arsuzi zmienił stosunek do Francuzów i stał się zwolennikiem arabskiego nacjonalizmu[2].

Działacz ruchu arabskiego

W sierpniu 1933 razem z grupą ok. 50 sympatyków idei nacjonalizmu arabskiego utworzył w Karnail (na terenie obecnego Libanu) Ligę Akcji Narodowej, która postawiła sobie za cel zakończenie rządów Europejczyków na terytoriach zamieszkiwanych przez Arabów. Była to jedyna w ówczesnym mandacie Syrii i Libanu organizacja polityczna o programie panarabskim[1], w której nie dominowali przedstawiciele tradycyjnej elity (kupcy i posiadacze ziemscy)[3]. W Lidze Akcji Narodowej znaleźli się nauczyciele, prawnicy i urzędnicy, którzy odebrali wykształcenie w Europie lub w Stanach Zjednoczonych i byli zdecydowali zwalczać francuską obecność w Syrii. Zaki al-Arsuzi kierował antiocheńskim oddziałem organizacji przez siedem lat, jednak po 1935, gdy zmarł pierwszy przywódca Ligi Abd ar-Razzak ad-Dandaszi, grupa znacznie ograniczyła skalę swoich działań[1]. Jedynie w 1939 al-Arsuzi zorganizował w Antiochii marsze protestu przeciwko przekazaniu Turcji sandżaku Aleksandretty, na terenie którego znajdowało się miasto. Władze francuskie nie zareagowały na te protesty, zaś al-Arsuzi musiał uciekać z Antiochii[1]. Zamieszkał w Iraku, gdzie na nowo podjął pracę nauczyciela. Następnie wrócił do Damaszku i pracował jako nauczyciel filozofii w różnych szkołach średnich[1].

Ideolog baasizmu

W okresie pobytu w Damaszku al-Arsuzi zaczął publicznie prezentować program przekształcenia Republiki Syryjskiej w państwo socjalistyczne, świeckie i bezklasowe, zaś w dalszej perspektywie domagał się budowy jednego państwa wszystkich Arabów, w pełni niezależne od wpływów europejskich[1]. Z powodu głoszenia tych poglądów został pozbawiony prawa do pracy w szkole, a francuska policja kilkakrotnie zmuszała go do przeprowadzki[2]. Widząc brak szerokiego odzewu na głoszone hasła, w ostatnich latach II wojny światowej al-Arsuzi niemal całkowicie zarzucił agitację polityczną i podjął prywatne studia nad językiem arabskim, zwłaszcza nad zagadnieniami rdzeni i słowotwórstwa. Ich rezultaty opublikował w pracy Geniusz arabski w języku[2].

Podobne postulaty polityczne przedstawiali niezależnie od niego inni nauczyciele, Michel Aflak i Salah ad-Din al-Bitar, którym al-Arsuzi zarzucał następnie kradzież swojego programu politycznego[1]. Ostatecznie trzej ideolodzy doszli do porozumienia; al-Arsuzi brał udział w tworzeniu socjalistycznej i panarabskiej partii Baas, która kształtowała się w latach 40. XX wieku[4][5]. W kolejnej dekadzie al-Arsuzi i jego idee stawały się coraz bardziej popularne w kręgach młodej, coraz silniej lewicującej inteligencji syryjskiej oraz w armii[1]. Z czasem głoszona przez niego wersja baasizmu stała się znacznie radykalniejsza od tej przedstawianej przez Aflaka i al-Bitara. Al-Arsuzi nie godził się na żadne ustępstwa ani w zakresie polityki gospodarczej przyszłego państwa arabskiego, ani na częściową rezygnację z haseł jedności arabskiej[1].

Po zamachu stanu w Syrii w marcu 1963, przeprowadzonym przez grupę wojskowych związanych z partią Baas, głównym ideologiem nowego państwa został ogłoszony znacznie popularniejszy Aflak, przeciwko czemu al-Arsuzi nie oponował. De facto w nowej elicie władzy byli jednak ludzie, którzy hołdowali jego radykalnej wersji baasizmu, a nie złagodzonemu programowi Aflaka[1], m.in. Salah Dżadid i Hafiz al-Asad, który dołączył do partii Baas pod osobistym wpływem ucznia al-Arsuziego Wahiba al-Hamina[6]. Kiedy radykalne skrzydło partii dokonało w 1966 kolejnego przewrotu, Aflak musiał opuścić kraj, zaś al-Arsuziego ogłoszono prawdziwym twórcą baasizmu. Do śmierci w 1968 al-Arsuzi cieszył się szacunkiem całej syryjskiej elity rządzącej[1] i pobierał specjalną państwową emeryturę[7]. W 1971 Hafiz al-Asad ogłosił go jednym z największych Syryjczyków w historii[1].

Dorobek naukowy

Al-Arsuzi opublikował szereg prac o tematyce historycznej, filologicznej i politycznej, z których największe znaczenie miały Świat arabski i Nasze problemy narodowe wydane w 1958 w Damaszku[1].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m Moubayed S.: Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000. Cune Press, 2006, s. 142-144. ISBN 978-1-885942-41-8.
  2. ↑ a b c d Seale P.: Asad of Syria. The Struggle for the Middle East. Berkeley-Los Angeles: University of California Press, 1989, s. 27-28. ​ISBN 0-520-06667-7​.
  3. ↑ Fyderek Ł.: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 36. ISBN 978-83-7638-111-4.
  4. ↑ Landowski Z.: Islam. Nurty, odłamy, sekty. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 175. ISBN 978-83-05-13525-2.
  5. ↑ Fyderek Ł.: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 132. ISBN 978-83-7638-111-4.
  6. ↑ Seale P.: Asad of Syria. The Struggle for the Middle East. Berkeley-Los Angeles: University of California Press, 1989, s. 38-40. ​ISBN 0-520-06667-7​.
  7. ↑ Seale P.: Asad of Syria. The Struggle for the Middle East. Berkeley-Los Angeles: University of California Press, 1989, s. 89. ​ISBN 0-520-06667-7​.

Media użyte na tej stronie

The philosopher Zaki al-Arsuzi.jpg
The philosopher Zaki al-Arsuzi