Zamek Dybów

Zamek Dybowski
Symbol zabytku nr rej. A/919 z 13 lutego 1934
Ilustracja
Południowa brama wjazdowa.
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Adres

ul. Dybowska 10-12

Typ budynku

zamek

Fundator

Władysław Jagiełło

Rozpoczęcie budowy

ok. 1423

Ukończenie budowy

połowa XV wieku

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek Dybowski”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°00′04,136″N 18°35′59,852″E/53,001149 18,599959
Strona internetowa
Zamek dybowski na fotografii lotniczej

Zamek Dybowski – zamek na terenie Torunia, w średniowieczu naprzeciw Torunia na lewym, południowym brzegu Wisły na terytorium Królestwa Polskiego.

Lokalizacja

Zamek znajduje się w lewobrzeżnej części miasta, w dzielnicy Piaski, przy ul. Dybowskiej 10-12. Wejście na teren kompleksu znajduje się przy ulicy Dybowskiej (okolice mostu drogowego im. Józefa Piłsudskiego).

Historia

Zbudowany przez Władysława Jagiełłę w latach 1424–1428. Z czasem przy zamku powstała konkurująca z krzyżackim Toruniem osada, którą nazwano Nieszawą. W 1431 roku wojska Torunia i Krzyżaków zdobyły zamek i spaliły Nieszawę, jednakże wkrótce Krzyżacy zamek odrestaurowali i osadzili w nim swoją załogę. Po czterech latach po pokoju w Brześciu Kujawskim zamek wraz z lewym brzegiem Wisły wrócił do Polski.

W 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk wydał tutaj statuty nieszawskie. Od 1456 roku zamek w Dybowie był siedzibą starostów królewskich. Zamek należący do starostwa dybowskiego położony był w końcu XVI wieku w powiecie inowrocławskim województwa inowrocławskiego[1]. Znajdowała się tam też komora celna, co spowodowało częściowe przekształcenie założenia zamkowego na cele gospodarcze. Położona obok zamku Nieszawa była niewygodnym konkurentem w handlu dla Torunia, więc na skutek żądania mieszczan toruńskich w roku 1460 przeniesiono mieszkańców Nieszawy o 30 km w górę Wisły, gdzie powstało miasto Nieszawa, zwane wówczas Nową Nieszawą. W zamku dybowskim gościli królowie polscy odwiedzający Toruń i Prusy Królewskie.

Podczas wojen szwedzko-polskich zamek został spalony przez Szwedów w 1656 roku. W 1703 roku, podczas oblężenia Torunia przez Szwedów, z zamku ostrzeliwano miasto, dlatego też wojska polskie stacjonujące w mieście ostrzelały zamek, przez co zniszczono jego część mieszkalną od strony rzeki. W XVIII wieku zamek był własnością rodu Dębskich, natomiast po rozbiorach otworzono w nim gorzelnię. W roku 1813 czterdziestu Francuzów pod dowództwem porucznika Savary wytrzymało w zamku trzymiesięczne oblężenie Rosjan, kapitulując dopiero wraz z Toruniem. W 1848 roku w murach przebito nowe, widoczne do dzisiaj strzelnice. Zamek przetrwał do dzisiaj w postaci ruiny, zachowały się imponujące mury obwodowe, 2-kondygnacyjna wieża bramna i obwarowania. Badania wykopaliskowe na zamku prowadzono w latach 1998–2000.

Architektura

Najstarszą częścią zamku był prostokątny dom zamkowy zlokalizowany od strony Wisły, który miał trzy piętra oraz piwnice i był przykryty dachem dwuspadowym ze szczytami przy krótszych bokach. Dom miał wymiary 46 na 15 metrów i posiadał zdobione wnętrza w reprezentacyjnej części na 1 piętrze. Z domu zamkowego w kierunku rzeki prowadził ukośny ganek do nieistniejącej obecnie wieży latrynowej.

Do domu zamkowego przylegały mury obronne zwieńczone pierwotnie blankami otaczające dziedziniec o wymiarach 52 × 28 metrów, na których narożach wybudowano w połowie XV wieku okrągłe wieżyczki, umożliwiając prowadzenie ostrzału z broni palnej. Od strony południowej znajdowała się czworokątna trzypiętrowa wieża bramna z przedbramiem.

Na obrazie z XVIII wieku oraz na rysunku Gwidde’go z 1697 roku widać, że zamek posiadał też trzecią okrągłą dużą wieżę. Nie ma po niej obecnie śladu. Była ona zlokalizowana od strony rzeki po przeciwnej stronie do wieży latrynowej. Całość zamku otaczała nawodniona fosa.

Badania i konserwacja

Pierwsze prace o charakterze porządkowym były prowadzone na zamku w 1935 roku, gdy wyznaczono do pilnowania zamku dozorcę. W 1936 roku przeprowadzono w niewielkim zakresie prace konserwatorskie. W 1959 roku toruński PKZ przeprowadził inwentaryzację zamku. W latach 1969–1972 częściowo zrekonstruowano południową bramę wjazdową i zabezpieczono korony murów. Badania archeologiczne na zamku rozpoczęto 22 czerwca 1998 roku pod kierunkiem Lidii Grzeszkiewicz-Kotlewskiej na zlecenie Zarządu Miasta Torunia i prowadzono je przez kolejne letnie sezony do 2001 roku.

Galeria

Zamek Dybów


Zobacz też

Przypisy

  1. Atlas Historyczny Polski. Kujawy i ziemia dobrzyńska w drugiej połowie XVI wieku, część II komentarz, indeksy, Warszawa 2021, s. 149.

Bibliografia

  • Sławińska M., Zamek dybowski w Toruniu, [w:] Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziełom sztuki Pomorza, Toruń 1966.
  • Grzeszkiewicz-Kotlewska Lidia, Zamek Dybowski – archeologia, historia, przyszłość, Wyd. TNT, Toruń 1999.
  • Rzeczkowska-Sławińska M., Sławinski I., Zamek dybowski w świetle źródeł historycznych, architektonicznych i ikonograficznych, [w:] Zamek dybowski archeologia, historia, przyszłość, Toruń, 1999, s. 17–60.
  • Jóźwiak Sławomir, Trupinda Janusz, Zamek w Nowej Nieszawie (Dybowie) w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, Rocznik Toruński, Tom 42, 2015, s. 171-184, ISSN 0557-2177

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Toruń location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa miasta Toruń, Polska
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda ruiny.svg
Symbol ruin do legendy mapy
Torun Zamek Dybowski2.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Torun zamek Dybow brama.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Toruń, zamek Dybów
602983 Toruń zamek-gdanisko 05.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Toruń, gdanisko „Dansker” (wieża ustępowa z gankiem), kon. XIII
Torun Zamek Dybowski3.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Torun Zamek Dybowski1.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Torun Dybow dziedziniec.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Toruń, Zamek Dybowski, dziedziniec
Torun zamek Dybow 3.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY 3.0
Toruń, Poland, Dybów castle
Toruń-Zamek Dybów aerial photo.jpg
Zamek Dybowski w Toruniu (dawniej "Nieszawa"), na którym nadano przywileje "złotej wolności szlacheckiej"