Zamek Królewski w Nowym Sączu

Zamek Królewski w Nowym Sączu

nr rej. NoS-2-Ke-36 z 20.10.1936[1]
Zamek sądecki w okresie międzywojennym
Państwo	Polska
Miejscowość	Nowy Sącz
Położenie na mapie Nowego Sącza Zamek Królewski w Nowym Sączu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek Królewski w Nowym Sączu
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek Królewski w Nowym Sączu
49°37′44″N 20°41′21″E/49,628889 20,689167

Zamek Królewski w Nowym Sączu – budowla wzniesiona przez króla Kazimierza Wielkiego w latach 1350–1360 na skarpie w obrębie fortyfikacji miejskich Nowego Sącza, w widłach dwóch rzek: Dunajca i Kamienicy. W przeszłości zamek posiadał dwie baszty narożne, wieżę, budynek mieszkalny i przedzamcze. Do dzisiaj zachowały się resztki murów obwodowych oraz zrekonstruowana Baszta Kowalska. Obecnie na terenie ruin zamku znajduje się park miejski.

Zamek królewski (Sądecz Nowy) położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego^[2].

Historia

Ruiny zamku sądeckiego, 1899 r.

Baszta Kowalska – stan obecny

Zamek wzniesiono w XIV w. w północno-zachodnim narożniku miasta, włączając go w system obronny murów miejskich. Od miasta oddzielony był fosą i prawdopodobnie murem z bramą. W czasach tych był siedzibą kasztelanii, urzędu grodzkiego i starosty grodowego.

Gościem zamku w 1370 r. był Ludwik Węgierski, podążający do Krakowa, aby zostać królem Polski. Jesienią 1384 r. Nowy Sącz gościł pretendentkę do tronu – przyszłą królową Jadwigę Andegaweńską, która to 16 października tego samego roku w Krakowie zostanie koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski^[3]. Częstym gościem na zamku był król Władysław Jagiełło. W kwietniu 1410 r. odbyły się tu narady króla z wielkim księciem litewskim Witoldem przed wojną z zakonem krzyżackim^[4]. W kolejnych wiekach zamek rzadziej gościł polskich monarchów i był głównie siedzibą starosty.

Zniszczenia dokonane w czasie potopu szwedzkiego, pożary i konsekwencje kryzysu gospodarczego w XVII w. spowodowały, iż zamek zaczął chylić się ku ruinie. W 1768 r. wybuchł kolejny pożar, wywołany przemarszem konfederatów barskich i ich nieostrożnością, który zniszczył zamek.

W czasach zaborów władze austriackie, które przejęły majątki królewskie, częściowo odremontowały zamek, aby wykorzystać go na biura policji. W sierpniu 1813 r. potężna powódź podmyła zamkową skarpę, w wyniku czego do Dunajca osunęło się zachodnie skrzydło zamku. Pozostałą część zaadaptowano w 1838 na koszary i magazyny wojskowe, a w 1846 r. przekształcono na więzienie. W 1848 r. rząd sprzedał zamek miastu, które z powodu braku pieniędzy na remont wynajęło go wojsku austriackiemu z przeznaczeniem na magazyny mundurów i broni.

Do częściowej odbudowy ruin zamku z restauracją baszty doszło w 1905 r. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości prowadzone były dalsze prace konserwatorskie zakończone w 1938 r. otwarciem w murach zamku Muzeum Ziemi Sądeckiej.

W czasie okupacji Niemcy zamienili zamek w koszary i skład amunicji. W 1945 r. kilku żołnierzy Batalionów Chłopskich pod dowództwem Tadeusza Dymela wysadzilło niemiecki skład amunicji zmagazynowanej na zamku, na skutek czego zabytek ten uległ prawie całkowitemu zniszczeniu^[5].

W latach 50. odrestaurowano renesansową Basztę Kowalską oraz fragment murów obwodowych z attykami.

Zamek w Nowym Sączu jest tematem jednego z rysunków Macieja Bogusza Stęczyńskiego^[6].

Zamek królewski w Nowym Sączu z mostu heleńskiego – okres zimowy.

Legenda

Legenda związana z zamkiem dotyczy źródełka, które wypływało u podnóża Baszty Kowalskiej. Woda z niego nigdy nie zamarzała i miała siarkowy posmak. W jego pobliżu straż na zamku pełnili młodzi i odważni rycerze. Co jakiś czas jednak któryś z nich znikał bez wieści. W końcu znalazł się śmiałek, który uzbrojony w halabardę, święconą kredę i różaniec stanął nieopodal źródełka. Kredą zakreślił wokół siebie krąg i czekał, co się wydarzy. Po północy usłyszał piękne śpiewy, muzykę i wyłaniające się ze źródełka nimfy, które zapraszały go do tańca. Zrozumiał, że to one były przyczyną zguby rycerzy i nie wychodząc z poświęconego kręgu rzucił do źródełka różaniec. Woda zasyczała, a nimfy przemieniły się w obrzydliwe czarownice i odleciały w noc. Niestety po źródełku nie ma dziś śladu, zostało podobno zasypane podczas wybuchu w 1945 r.

Zobacz też

• Zamek królewski. W: Jan Sygański: Nowy Sącz jego dzieje i pamiątki dziejowe. Nowy Sącz: 1892.
• Zamek królewski i starostwo grodowe. W: Jan Sygański: Historya Nowego Sącza. Lwów: 1901–1902.
• Zamki nad Dunajcem

Przypisy

Bibliografia

• Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984
• Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan, Leksykon zamków w Polsce, Arkady, Warszawa 2004
• Kornecki Marian, Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa”, Kraków 1966
• Marszałek Juliusz, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
• Moskal Krzysztof, Zamki w dziejach Polski i Słowacji między Wisłą a Hornadem, tom 1 i 2, Wydawnictwo Fundacja, Nowy Sącz 2004
• Nowy Sącz: przewodnik po zabytkach, pod red. Ireny Styczyńskiej, Anny Totoń i Wiesława Piprka, Koło Przewodników Oddziału PTTK „Beskid” w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2004 (wyd. 4 popr. i uzup.)
• Saysse-Tobiczyk, Kazimierz, Dunajec – rzeka Tatr i Pienin, Sport i Turystyka, Warszawa 1966

Linki zewnętrzne

• Łukasz Połomski: Zamek Królewski w Nowym Sączu. Czasy świetności. twojsacz.pl, 2019-01-13. [dostęp 2019-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-16)].
• Łukasz Połomski: Zamek Królewski w Nowym Sączu (część 2). Czasy upadku. twojsacz.pl, 2019-01-17. [zarchiwizowane z tego adresu].
• Strona poświęcona koncepcji przywrócenia do istnienia Zamku Królewskiego w Nowym Sączu. [dostęp 2019-10-21].