Zamek Pieskowa Skała

Zamek Pieskowa Skała

nr rej. A-478 z 25.04.1983[1]
© Scotch Mist / Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0
Państwo	Polska
Miejscowość	Sułoszowa
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	gotyk, renesans, barok
Właściciel	Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki
Położenie na mapie gminy Sułoszowa Zamek Pieskowa Skała
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek Pieskowa Skała
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek Pieskowa Skała
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Zamek Pieskowa Skała
50°14′39,17″N 19°46′48,13″E/50,244214 19,780036
Strona internetowa

Przemarsz oddziału Aleksandra Krukowieckiego Brzezińskiego przez Pieskową Skałę w sierpniu 1863 r.

Zamek Pieskowa Skała – zamek na terenie wsi Sułoszowa, w granicach jednego z trzech jej sołectw, położony w Dolinie Prądnika nieopodal Krakowa, na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego.

Historia zamku

Zamek po raz pierwszy wzmiankowany jest jako Peskenstein w dokumencie wydanym w 1315 r. przez Władysława Łokietka. W pierwszej połowie XIV w. Kazimierz III Wielki wybudował w tym miejscu zamek, element łańcucha obronnych Orlich Gniazd, składający się z dwóch części: górnej i dolnej. Górna, niezachowana, wzniesiona była na niedostępnej skale zwanej „Dorotką”.

W latach 1377–1608 zamek był siedzibą rodu Szafrańców, którego znanym przedstawicielem był wojewoda krakowski Piotr Szafraniec. Niektórzy późniejsi przedstawiciele rodu trudnili się zbójectwem i wykorzystywali zamek jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających biegnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze Śląskiem. W 1484 r. Krzysztof Szafraniec, prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na Wawelu.

W latach 1542–1580 gotycki zamek przekształcono w renesansową rezydencję. W XVII w., za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system fortyfikacji bastionowych. W czasie potopu szwedzkiego (1655 r.) zamek został zniszczony, zaś w 1718 r. uległ pożarowi. Odbudowano go jako siedzibę rodu Wielopolskich w 1768 r. W 1787 r. gościł króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W wyniku kolejnego pożaru (1850 r.) zniszczeniu uległa najstarsza jego część – wysoki zamek.

W Królestwie Polskim istniała gmina Pieskowa Skała.

W 1842 r. Pieskową Skałę kupił od rodziny Wielopolskich hrabia Jan Mieroszewski.

W czasie powstania styczniowego 4 i 5 marca 1863 r. w Pieskowej Skale i pobliskiej Skale miały miejsce dwie bitwy powstańców pod dowództwem Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi. Podczas tych walk śmierć poniósł walczący po stronie Polaków ukraiński rewolucjonista, pułkownik armii rosyjskiej Andrij Potebnia. Obroną samego zamku dowodził Aleksander Zdanowicz. Po wycofaniu się powstańców, zamek zajęli i zrabowali Rosjanie.

W latach 80. XIX w., kolejny z Mieroszewskich – Sobiesław prowadził w zamku prace remontowe, wzbogacając go o elementy neogotyckie. Znany z hulaszczego trybu życia hrabia Krzysztof Mieroszewski – syn Sobiesława roztrwonił rodzinny majątek, sprzedając między innymi zamek. Wkrótce nowy właściciel, Michał Wilczyński, odsprzedał zamek dr. Serafinowi Chmurskiemu, który zbudował u jego stóp wille, starając się nadać Pieskowej Skale charakter letniskowy. W 1902 r. z powodu zadłużenia majątku Serafina Chmurskiego, ostatniego prywatnego właściciela Pieskowej Skały, zamek trafił na licytację.

Adolf Dygasiński zwrócił się na łamach „Kuriera Warszawskiego” z apelem o ratowanie zamku, perły polskiego renesansu, jedynego na szlaku Orlich Gniazd, który przetrwał w dobrym stanie. Dzięki tej inicjatywie powstało „Towarzystwo Akcyjne Pieskowa Skała”, które wykupiło zamek za kwotę 60 tysięcy rubli.

W okresie II wojny światowej w zamku mieścił się sierociniec dla polskich dzieci z Wołynia, ocalałych z ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów.

Po II wojnie światowej zamek w Pieskowej Skale przejął Skarb państwa, po generalnej renowacji w latach 1950–1963 stał się Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Obecnie znajduje się w nim stała ekspozycja „Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do połowy XIX wieku”. Zamek pojawia się w filmach: zobacz Pieskowa Skała w filmach.

W kryptach zamku znajdują się cztery manierystyczne sarkofagi Sieniawskich z XVII w. z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej, dzieło wrocławskiego rzeźbiarza Jana Pfistera. Pierwotnie znajdowały się w jednym z najwspanialszych polskich mauzoleów rodowych w kaplicy zamkowej w Brzeżanach na Podolu. Kościół i kaplica w zamku brzeżańskim po 1945 r. zostały doszczętnie zdewastowane. Sarkofagi te szczęśliwie zostały wcześniej wywiezione do Krakowa podczas wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku.

Do zamku przylega park krajobrazowy. W pobliżu stoi wapienna skała zwana Maczugą Herkulesa, Czarcią Skałą lub Sokolicą.

U podnóża wzgórza, na którym wznosi się zamek, znajduje się kompleks pięciu stawów przepływowych założony w XVI wieku. Hodowano w nich karpie, szczupaki i karasie, a w późniejszym czasie pstrągi tęczowe. W 1993 r. zaprzestano hodowli. Obecnie są ostoją płazów na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego (traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, ropucha szara, ropucha zielona, żaba trawna, rzekotka drzewna, kumak nizinny). Płazy odbywają w nich gody, migrując z zimowisk niekiedy oddalonych nawet o 3 km. W czasie tych migracji szlak godowej wędrówki płazów jest zabezpieczany przez wolontariuszy i pracowników parku, którzy przenoszą zwierzęta przez biegnącą obok drogę^[2].

Pieskowa Skała w filmach

Zamek w Pieskowej Skale został wykorzystany w takich filmach jak:

• Zacne grzechy (1963), reż. Mieczysław Waśkowski
• Stawka większa niż życie (1968), odc. 16 – Akcja „Liść Dębu”, reż. Janusz Morgenstern
• Podróż za jeden uśmiech (1971), odc. 7 – Pożegnanie z Dudusiem, reż. Stanisław Jędryka
• Janosik (1974), reż. Jerzy Passendorfer
• Pierścień i róża (1986), reż. Jerzy Gruza
• Ogniem i mieczem (1999), reż. Jerzy Hoffman
• Szkoła żon (teatr telewizji) (2008), reż. Jerzy Stuhr
• Reich (2001), reż. Władysław Pasikowski
• The Amazing Race (serial), (2006)
• Nie kłam kochanie (2008), reż. Piotr Wereśniak

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 5 marca 1971 r. znaczek pocztowy przedstawiający Zamek Pieskowa Skała o nominale 4 zł, w serii Zamki polskie. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.^[3]

Numizmatyka

W 1997 roku wydano dwie monety okolicznościowe z wizerunkiem zamku. Monety te miały nominały 2 zł i 20 zł (monetę o nominale 2 złote wyemitowano w nakładzie 315 000 sztuk, zaś monetę o nominale 20 złotych wyemitowano w nakładzie 15 000 sztuk)^[4]. Monety te wchodzą w skład serii monet Zamki i pałace w Polsce^[5].

Galeria

• 

  Zamek od strony Maczugi Herkulesa.

• 

  Dziedziniec zamkowy z basztą

• 

  Dziedziniec zamkowy

• 

  © Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

  Krużganki

• 

  Zamek od strony doliny

• 

  Zamek

• 

  Mury. W tle częściowo zasłonięta Maczuga Herkulesa

• 

  Ogród zamkowy

• 

  Brama zimą

• 

  Zamek nad Doliną Prądnika

• 

  Maczuga Herkulesa i zamek jesienią

Zobacz też

• Prądnik
• Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
• Pieśń o Krzysztofie Szafrańcu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Zamku w Pieskowej Skale
• Muzeum na zamku w Pieskowej Skale
• Pieskowa Skała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 107 .
• Opis Zamku w Pieskowej Skale – portal www.poJurze.pl
• Galeria zdjęć Zamku w Pieskowej Skale – portal www.poJurze.pl
• Pieskowa Skała – zdjęcia, opis, informacje na temat obiektu – krakowskieokolice.pl
• Archiwalne widoki i publikacje o zamku w bibliotece Polona