Zamek Szaryski

zamek Szaryski

Zamek Szaryski, widok od strony północno-zachodniej
Państwo	Słowacja
Miejscowość	Veľký Šariš
Typ budynku	zamek królewski od XIV wieku
Rozpoczęcie budowy	XIII wiek
Ważniejsze przebudowy	XVI wiek
Zniszczono	XVII
Położenie na mapie kraju preszowskiego Ruiny zamku Szaryskiego
Położenie na mapie Słowacji Ruiny zamku Szaryskiego
49°03′07,99″N 21°10′33,90″E/49,052219 21,176083

Zamek Szaryski^[1] (słow. Šarišský hrad, węg. Sáros Vár) – ruiny dużego (4,5 ha) zamku, zaliczanego do największych na Słowacji. Wejście w obręb murów prowadziło przez barbakan z podwójną bramą, do której dostępu bronił most zwodzony przerzucony nad wciąż widoczną fosą.

Położenie

Ruiny rozciągają się na wierzchołku wyraźnego wzniesienia (Šarišský vrch) 570 m n.p.m., wznoszącego się nad miasteczkiem Veľký Šariš, 8 km na północny zachód od miasta Prešov we wschodniej Słowacji. W średniowieczu zamek miał strategiczne położenie, gdyż można było z niego kontrolować szlaki wiodące z południa Węgier do Polski i z zachodu przez Spisz i Szarysz na Ruś.

Historia

Zaros Superioris Hungariae Civitas według Georga Hoefnagela w 1617

Wokół wzgórza znaleziono liczne ślady osadnictwa wczesnosłowiańskiego, co poświadczają również nazwy okolicznych wzgórz Stráž, Lysá Stráž czy Hradová hora i odnajdywane tam pozostałości ziemnych umocnień. Prawdopodobnie pierwotnie szczyt wzgórza stanowiły właśnie umocnienia ziemno-kamienne, które okazały się niewystarczające podczas najazdów tatarskich na Węgry w połowie XIII w. Po tych wydarzeniach przystąpiono do budowy murowanego zamku.

W dokumencie wydanym przez króla Belę IV w 1262 roku po raz pierwszy wspomina się zamek jako castrum Sarus, należał on wtedy do domeny królewskiej. Od ostatniego z Arpadów Andrzeja III zamek otrzymał palatyn Amadej Aba i prawdopodobnie stał się on jego główną siedzibą.

Podczas konfliktu synów Aby: Jana, Mikołaja, Dawida i Władysława^[2] z królem Karolem Robertem (będącego pokłosiem wcześniejszego buntu samego Amadeja i układania się przez niego z Máté Csákiem) zamek był oblegany przez wojska królewskie. Pomimo kilkutygodniowego oblężenia załoga broniąca zamku nie poddała się a działania wojenne zakończyła dopiero bitwa pod Rozhanovcami koło Koszyc 15 czerwca 1312 roku, w wyniku której wojska królewskie rozbiły buntowników. Po przegranej bitwie załoga zamku poddała się bez walki. Zamek powrócił w ręce królewskich kasztelanów i żupanów szaryskich, a w roku 1436 otrzymał go możny ród węgierski Perényich.

Gdy po śmierci Zygmunta Luksemburskiego na Węgrzech wybuchły walki o sukcesję, Elżbietę Luksemburską wspierał w walce z Władysławem Warneńczykiem czeski kondotier Jan Jiskra, który w marcu 1441 roku opanował zamek i usadził w nim swojego dowódcę Matěja z Kněžic. Matěj z Kněžic pozostawał lojalny do czasu osłabienia pozycji Jiskry i wkrótce przystał do bratrzyków (bratříci – słowaccy husyci, zorganizowani na wzór braci czeskich^[3]). W 1461 roku wojsko pod dowództwem Stefana Zápolyi po oblężeniu zdobyło zamek, a król Maciej Korwin odzyskaną warownię zwrócił w ręce Perényich.

W roku 1526 podczas bitwy pod Mohaczem zginął król Ludwik II Jagiellończyk, a rodzina Perényi poparła Jana Zapolyę do tronu węgierskiego. W wyniku konfliktu w 1537 roku zamek będący we władaniu Piotra Perényiego został zdobyty przez wojska Ferdynanda Habsburga, który nowym jego właścicielem ustanowił swojego doradcę i dyplomatę Jerzego Wernhera. W tym też czasie zamek uzyskał najpełniejszą formę jako wieloczłonowa forteca z licznymi basztami, bastejami i bastionem w miejscu XIV-wiecznej bramy, chociaż rozbudowę rozpoczął jeszcze Piotr Perényi. Nowy pierścień murów postawiono wtedy na wałach dawnego słowiańskiego grodziska.

W roku 1642 (lub 1620) zamek przejęła rodzina Rakoczych, ale w 1660 roku zamek został mocno uszkodzony po wybuchu prochowni. W 1687 roku warownię ostatecznie opuszczono, wcześniej częściowo wysadzając i podpalając.

Zarówno na zamku jak i w nieopodal leżącym Wielkim Szaryszu piwo warzono już w średniowieczu. W szaryskich zapiskach cechowych z 1506 roku można znaleźć specjalny przywilej dla piwowarów. Miejscowe piwo warzono z użyciem chmielu rosnącego pod samym zamkiem^[4]. Do tradycji tych współcześnie nawiązuje Browar Szarysz (sł. Pivovar Šariš, będący częścią Pivovary Topvar) znany m.in. z piwa Smädný mních, odnoszącego się do trunku warzonego na Zamku Szaryskim przez mnichów^[5].

Galeria

• 

  Fragment ruin z widokiem na miejscowość Medzany

• 

  Resztki donżonu

• 

  Tablice informacyjne przy drodze prowadzącej do ruin

• 
• 

  Pozostałość baszty

• 
• 

  Jedna z bram

Przypisy

Bibliografia

• Agnieszka i Robert Sypek, Zamki i obiekty warowne Słowacji wschodniej, Warszawa, ISBN 83-7020-332-9.
• ArkadiuszA. Wasielewski ArkadiuszA., Zamki i zamczyska Słowacji, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2008, ISBN 978-83-89188-72-4, OCLC 836171809 .