Zamek Ujazdowski w Warszawie

Zamek Ujazdowski w Warszawie
Symbol zabytku nr rej. 168/1 z 1 lipca 1965
Ilustracja
Zamek Ujazdowski, fasada wschodnia
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa, Śródmieście

Adres

ul. Jazdów 2
00-467 Warszawa

Typ budynku

zamek rezydencyjny

Styl architektoniczny

barokowo-klasycystyczny

Architekt

Matteo Castelli
Stanisław Zawadzki

Rozpoczęcie budowy

1548 (budowla drewniana)

Ukończenie budowy

1624, 1766, 1784, 1954, 1974

Ważniejsze przebudowy

1624, 1766, 1784, 1974

Zniszczono

1944, 1954

Odbudowano

1973–1974

Pierwszy właściciel

Zygmunt III Waza

Kolejni właściciele

(...)
1776 – Stanisław August Poniatowski

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Zamek Ujazdowski w Warszawie”
Ziemia52°13′10″N 21°01′50″E/52,219444 21,030556
Strona internetowa
Kanał Piaseczyński i Zamek Ujazdowski w 1919
Marmurowy lew z Zamku Ujazdowskiego w pałac w Drottningholm

Zamek Ujazdowski w Warszawiezamek królewski w Warszawie, znajdujący się w dzielnicy Śródmieście, na Ujazdowie. Siedziba Centrum Sztuki Współczesnej.

Poniżej skarpy, na wschód od zamku, znajduje się park Agrykola, a w stronę Wisły ciągnie się Kanał Piaseczyński. Zarówno Zamek Ujazdowski, jak i Kanał Piaseczyński wchodzą w skład większego założenia urbanistycznego: Osi Stanisławowskiej.

Historia

Okres przed rokiem 1809

Zamek Ujazdowski stoi na miejscu XI-wiecznej osady Jazdów, która została zniszczona 23 czerwca 1262 r. przez najazd Litwinów pod wodzą Ostafija Konstantynowicza. Następnie, w 1281 r., książę Bolesław II najechał gród należący do jego brata, Konrada II oraz „zabrał towaru mnogo i ludzi złupił”. Świadczy to o tym, że już wtedy rezydencja miała bogate wyposażenie, a w jego najbliższym sąsiedztwie mieszkało wielu ludzi.

W 1516 r. w Jazdowie zamieszkała księżna mazowiecka Anna Radziwiłłówna z synami Stanisławem i Januszem.

W 1548 r. na teren Ujazdowa wprowadziła się królowa Bona Sforza, która wzniosła tu obszerny, drewniany dwór i zabudowania gospodarskie. Dwór ten mieścił się około 120 metrów w kierunku północnym od dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego, którego budowę w 1624 r. rozpoczął Zygmunt III Waza[1]. Był to wczesnobarokowy pałac (nazywany potem Zamkiem Ujazdowskim) zbudowany na podstawie projektu Matteo Castellego lub Konstantego Tencallę. Była to wtedy piętrowa budowla z wewnętrznym dziedzińcem, dwoma skrzydłami, krużgankami i sześciobocznymi, dwupiętrowymi wieżami w narożnikach.

Miejsce było skrupulatnie wybrane. Zamek stanął nad brzegiem wysuniętego ku wschodowi tarasu skarpy, idealnie na osi załamanego pod kątem biegu Wisły. Tym sposobem rezydencja monarchy stawała się miejscem, skąd rozpościerał się na wschód widok nieporównywalny, a zarazem punktem orientacyjnym dla zbliżających się do Warszawy statków rzecznych[2].

Przybyszów w pierwszej kolejności witała prywatna siedziba króla. Dopiero za zakrętem Wisły pojawiła się sylwetka Zamku Warszawskiego.

Zgodnie z opisem Adama Jarzębskiego w jego dziele „Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy” z 1643 r., wejście do zamku zdobiły cztery marmurowe lwy: I lwy cztery generalne, Między nimi, naturalne, Właśnie żywe wyrobione, A z marmuru są zrobione; Nie odlewane to rzeczy, Mistrzowską robotą grzeczy (2273–2278)[3].

Zamek został splądrowany w czasie potopu szwedzkiego[4]. Legenda głosi, że Carl Gustaf Wrangel kazał zbudować w Szwecji zamek zwany Skokloster na wzór Zamku Ujazdowskiego w Warszawie. W Skokloster przechowywanych jest wiele dzieł sztuki, które zostały zrabowane w Europie podczas XVII-wiecznych kampanii wojennych wojsk szwedzkich – znaczna część eksponatów pochodzi z terenów Rzeczypospolitej z tamtego okresu[5].

W drugiej połowie XVII wieku właścicielem pałacu stał się Stanisław Herakliusz Lubomirski, który kazał przebudować wnętrza. W 1717 r. na polecenie króla Augusta II Mocnego zbudowano pod pałacem Kanał Piaseczyński o długości 820 m. W 1766 r. pałac kupił król Stanisław August Poniatowski, który go znacznie przebudował. W 1784 r. przekazał pałac na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej, dlatego pałac znowu przebudowano, tym razem w stylu klasycystycznym.

21 maja 1784 r. król Stanisław August odstąpił Zamek Ujazdowski na cele wojskowe miastu Starej Warszawy.

Szpital Ujazdowski

Od 1809 r. w Zamku znajdował się szpital wojskowy. W 1920 r. Szpital Ujazdowski, na terenie od ul. Agrykola do ul. Górnośląskiej, miał kilka pawilonów, w których mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny.

W czasie II wojny światowej, a szczególnie podczas powstania warszawskiego, do szpitala napływało tylu rannych żołnierzy, że brakowało lekarzy i łóżek. Z tego powodu wielu z nich umierało. Ciała powstańców chowano na cmentarzu Obrońców Warszawy nieopodal Szpitala (na tyłach Parku Ujazdowskiego). Większość budynków została zniszczona w 1944 r.

Okres po II wojnie światowej

W roku 1950 szczątki ok. 600 żołnierzy, pochowanych na cmentarzu Obrońców Warszawy, zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach.

W 1954 r. marszałek Rokossowski zadecydował o rozebraniu murów zamku. Po niedługim czasie z budowli zostały tylko piwnice, na których miał stanąć Teatr Domu Ludowego Wojska Polskiego i Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu, ale ten projekt nie wszedł w życie. W latach 60. część pozostałych po zamku pawilonów przeznaczono na magazyny.

W 1962 roku przeprowadzono konserwację reliktów przyziemia i piwnic[6]. W 1975 roku rozpoczęła się odbudowa zamku według projektu Piotra Biegańskiego[6].

Od 1985 roku w zamku mieści się Centrum Sztuki Współczesnej.

Zobacz też

Przypisy

  1. Marek Kwiatkowski: Wielka Księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 13–16. ISBN 83-7255-684-9.
  2. Marek Kwiatkowski: Wielka Księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 13. ISBN 83-7255-684-9.
  3. Marcin Latka, Marmurowe lwy z Zamku Ujazdowskiego, 2018-09-08 [dostęp 2018-09-08].
  4. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 62.
  5. Marcin Jamkowski. Rozbójnik Europy i jego zamek. „Newsweek”, 17 września 2018, s. 76.
  6. a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1004. ISBN 83-01-08836-2.

Bibliografia

  • Karol Mórawski i Wiesław Głębocki: Bedeker Warszawski. Roman Szałas (rysunki w tekście), Krystyna Töpfer (opracowanie graficzne). ISKRY, 1996.
  • Małgorzata Baranowska: Warszawa. Miesiące, lata, wieki. Andrzej Adamus i Jan Stolarczyk(projekt serii), Ryszard Puchała i Jan Stolarczyk (opracowanie graficzne serii). Wydawnictwo Dolnośląskie, 1996.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Zamek Ujazdowski w Warszawie 2017b.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Zamek Ujazdowski w Warszawie
Legenda dwor.svg
Symbol dworu do legendy mapy
Drottningholm Lejon entre 01.JPG
Autor: Boberger. Photo: Bengt Oberger, Licencja: CC BY-SA 3.0
Marble lion at the entrance of Drottningholm Castle, unknown origin
Zamek Ujazdowski 1919.jpg
Kanał Piaseczyński i Zamek Ujazdowski
Ujazdów Castle plan.JPG
Plan piano nobile Zamku Ujazdowskiego w Warszawie.