Zamek w Czorsztynie

Zamek w Czorsztynie

nr rej. A-24 z 17.04.1968
Zamek w Czorsztynie
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Czorsztyn
Typ budynku	Zamek
Styl architektoniczny	Gotyk
Ukończenie budowy	XIV w.
Ważniejsze przebudowy	1629–1643
Zniszczono	1734–1735, 1790
Plan budynku
Położenie na mapie gminy Czorsztyn Zamek w Czorsztynie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek w Czorsztynie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek w Czorsztynie
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Zamek w Czorsztynie
49°26′05,88″N 20°18′47,53″E/49,434967 20,313203

Zamek w Czorsztynie (niem. Sub-Arx Oberschloss, Arx Czorstein, Burg Zornstein) – ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, położone na wzgórzu nad Dunajcem (obecnie nad Jeziorem Czorsztyńskim) w granicach Pienińskiego Parku Narodowego.

Zamek królewski położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należał do tenuty czorsztyńskiej^[1].

Historia

Według tradycji przekazanej przez Długosza właścicielem zamku w Czorsztynie w roku 1246 był Piotr Wydżga herbu Janina^[2], szlachcic ziemi krakowskiej, następnie krzyżowiec, był on również właścicielem zamku Rytra, Łącka oraz zamku Lemiasz, zmarł w Prusach.

Współcześni historycy nie potwierdzają powyższego przekazu Długosza, ani też wersji o ukrywaniu się Bolesława Wstydliwego podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku, natomiast wiążą początki zamku z działalnością św. Kingi jako Pani Sądeckiej, identyfikując zamek z warownią o nazwie Wronin^[3], wymienioną w dokumencie z 1320 roku. Odpowiada to datowaniu przez archeologów resztek drewnianych budowli i wału ziemnego położonego u północnego podnóża zamku z najstarszej warstwy na 3. ćwierć XIII w.^[4] W kolejnej fazie datowanej na przełom XIII i XIV w. wzniesiono cylindryczną wieżę w typie stołpu, podobną do wież zamków w Rytrze i Czchowie. Fundamenty tej wieży odnalezione zostały w czasie prac archeologicznych. Przyjmuje się, że nieco później powstał kamienny mur obwodowy na kulminacji skały.

Zamek widziany od strony jeziora

Wieża Baranowskiego

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Dziedziniec zamku

Zdjęcie zamku z plaży nad Jeziorem Czorsztyńskim

Po lewej zamek w Niedzicy po prawej zamek w Czorsztynie

Znaczna rozbudowa zamku nastąpiła za czasów Kazimierza Wielkiego^[5]. Janko z Czarnkowa w Kronice Katedralnej Krakowskiej zamieszcza informację o fundacji zamku przez tego króla. Jednak według Jana Długosza Kazimierz Wielki jedynie rozbudował zamek i otoczył go murami obronnymi. W tym czasie zamek stał się jednym z ważniejszych założeń obronnych kraju, z uwagi na położenie przy rozwidleniu szlaków handlowych, w tym ważnej drogi handlowej i dyplomatycznej na Węgry. Usytuowanie na wyniosłej skale pozwalało na kontrolę znacznej części doliny Dunajca. Wzmianki historyczne potwierdzają obecność na zamku Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, Jadwigi Andegaweńskiej, Władysława Warneńczyka. Zamek pełnił też funkcję komory celnej, a później siedziby starostów.

W 1434 roku oddział husytów grasujący w rejonie Czorsztyna został rozgromiony przez rycerzy wysłanych przez króla Władysława Jagiełłę. Na lata 70. XV wieku datowana jest kolejna rozbudowa zamku, prawdopodobnie związana z wojną z królem węgierskim Maciejem Korwinem. Najpóźniej w wieku XVI powstał zamek dolny zwany Przygródkiem.

Zasadnicza przebudowa zamku miała miejsce w latach 1629–1643, gdy funkcję starosty czorsztyńskiego pełnił Jan Baranowski herbu Jastrzębiec. Powstała wówczas m.in. czterokondygnacyjna baszta zwana obecnie basztą Baranowskiego. W 1651 roku pod nieobecność starosty zamek opanował Aleksander Kostka-Napierski w czasie powstania chłopskiego na Podhalu^[5], Czorsztyn po dwudniowym oblężeniu został zdobyty przez wojska biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego a przywódcy powstania, Aleksander Kostka-Napierski oraz Stanisław Łętowski zostali pojmani i straceni^[6]. W 1655 roku zatrzymał się w nim król Jan Kazimierz w drodze na Śląsk.

Upadek zamku rozpoczął się od dewastacji przez wojska kozackie w latach 1734–1735, w czasie walk o tron pomiędzy Augustem II Sasem i Stanisławem Leszczyńskim. W 1790 roku od uderzenia pioruna spaliły się dachy zamku, co gwałtownie przyspieszyło zniszczenie. W 1819 roku dobra czorsztyńskie wraz z ruinami zamku zakupiła rodzina Drohojowskich, władająca nimi do 1945 r.

Nie licząc niewielkich prac prowadzonych przez Drohojowskich, pierwsze prace zabezpieczające ruiny przeprowadziło w latach 1951–1957 Kierownictwo Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu według projektu prof. Alfreda Majewskiego. Badawcze prace archeologiczne na zamku prowadzili Saba J. Dobrzański, Andrzej Żaki, Lesław Lakwaj, Adam Szybowicz i Barbara Szybowicz. W 1992 roku rozpoczęto kompleksowe prace konserwatorskie według projektu opracowanego przez arch. Piotra Stępnia przy współpracy dr inż. Stanisława Karczmarczyka. Prace te trwają nadal, a od 1996 roku zamek jest udostępniony do zwiedzania.

Obecnie zamek jest pod opieką Pienińskiego Parku Narodowego. Na terenie zamku znajduje się stanowisko jednego z endemitów pienińskich – pszonaka pienińskiego.

Po przeciwległej stronie Dunajca nad skarpą jeziora wznosi się średniowieczny zamek w Niedzicy.

Jezioro Czorsztyńskie. Widoczne zamki w Czorsztynie (po prawej stronie) i Niedzicy (po lewej stronie).

Zobacz też

• Zamki nad Dunajcem

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Deptuła, Czorsztyn, czyli Wronin. Studium z najstarszych dziejów osadnictwa na pograniczu polsko-węgierskim w rejonie Pienin, Lublin 1992.
• Stanisław Michalczuk, Zamek Czorsztyn – pomnik historii Polski, Pieniny – Przyroda i Człowiek, 2003, nr 8, ISSN 1230-4751.
• Piotr Stępień, Zamek Czorsztyn – zabytkowa ruina w parku narodowym, Ochrona Zabytków 1/2005, ISSN 0029-8247.

Linki zewnętrzne

• Zamek w Czorsztynie na medievalheritage.eu
• Informacja o warunkach zwiedzania zamku w serwisie Pienińskiego PN
• Archiwalne widoki i publikacje o zamku w bibliotece Polona