Zamek w Kazimierzu Dolnym

Zamek w Kazimierzu Dolnym
Symbol zabytku nr rej. A/213 z 3.03.1960, z 14.02.1967 i z 30.12.1997[1]
Ilustracja
Ruiny zamku
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Kazimierz Dolny

Ukończenie budowy

XIII/XIV wiek

Położenie na mapie Kazimierza Dolnego
Mapa konturowa Kazimierza Dolnego, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie powiatu puławskiego
Mapa konturowa powiatu puławskiego, na dole nieco na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie gminy Kazimierz Dolny
Mapa konturowa gminy Kazimierz Dolny, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Ziemia51°19′25″N 21°56′56″E/51,323611 21,948889
Widok miasta i zamku w 1811 roku – akwarela J.F. Piwarskiego
Ruiny zamku

Zamek w Kazimierzu Dolnym – zespół fortyfikacji obronnych z XIII i XIV wieku mieszczący się w Kazimierzu Dolnym (województwo lubelskie).

Zamek górny ("Baszta")

Wieża, nazywana potocznie "Basztą" bądź Wieżą Łokietka, to wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku obronny stołp. Został wzniesiony na wysokości przeprawy przez Wisłę, tzw. Przewozu Woyszyńskiego. Mieści się na szczycie wzniesienia, około 180 metrów od zamku dolnego i 19 metrów nad jego poziomem. Jego wysokość, w zależności od miejsca, sięga nawet 20 metrów, a obwód u podstawy wynosi 32,5 metra. Grubość murów wynosi 4,2 metra u podstawy i wraz z wysokością zmniejsza się do 3 metrów na szczycie.

Jedyne wejście do baszty znajduje się na wysokości sześciu metrów nad poziomem gruntu. W najniższej kondygnacji mieści się loch.

Nie ma zgodności co do określenia przeznaczenia budynku. W zależności od źródła przypisywane są mu funkcje więzienia, latarni rzecznej, siedziby straży celnej, a nawet skarbca.

Najprawdopodobniej rola budowli polegała na strzeżeniu przeprawy „woyszyńskiej”, na Wiśle oraz na poborze ceł. Po wybudowaniu pobliskiego zamku, wieża miałaby utracić swoją obronną rolę a po usunięciu stożkowego dachu, wykorzystywana była jako śródlądowa latarnia „morska” – ułatwiając dzięki palonemu na jej szczycie ognisku – nocną nawigację po Wiśle[2].

Zamek dolny

I faza gotycka

Według zapisków Jana Długosza zamek został wybudowany na polecenie Kazimierza Wielkiego w latach 40. XIV wieku. Był on, podobnie jak znajdujący się powyżej okrągły stołp, zbudowany z ogólnodostępnego w okolicy wapienia. Początkowo miał on kształt zbliżony do owalu, który był otoczony grubymi na dwa metry murami obwodowymi z blankami. Na wewnętrznym dziedzińcu prawdopodobnie znajdowały się drewniane zabudowania.

Kazimierskie założenia obronne, jak warownie z XIV wieku, pełniły przede wszystkim funkcję administracyjną w państwie Piastów. Stanowiły one raczej założenia powielające największe skupiska demograficzne, miasta, centra administracyjne czy handlowe (Kazimierz był ważnym miastem portowym). Miały głównie zapewniać sprawne funkcjonowanie państwa, a nie nieco iluzoryczną obronę granic, jak przyjmuje się w starszej literaturze[3].

II faza gotycka

W XV wieku ród Grotów zarządzający zamkiem dokonał jego rozbudowy, dobudowując min. dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne od strony miasta (południowej), kwadratową ceglaną wieżę mieszkalno-obronną od strony Wisły, przylegające do niej skrzydło mieszkalne oraz suchą fosę. Ówczesny wygląd zamku opisuje inwentarz z 1509 roku.

Faza renesansowa

Plan zamku dolnego

W 1509 roku Zygmunt I Stary nadaje prawa do zamku rodowi Firlejów. Wtedy też, za sprawą Mikołaja Firleja ma miejsce druga przebudowa. Z jego polecenia Santi Gucci oraz Piotr Likiel przebudowali zamek nadając mu styl włoskiego renesansu. Dodano wtedy min. attykę oraz nadbudowano południowe skrzydło mieszkalne od strony miasta o jedną kondygnację. Wieża kwadratowa od strony Wisły także otrzymała attykę około 1540 roku.

W roku 1655 podczas Potopu zamek został zajęty i spalony przez wojska szwedzkie, a w 1657 roku został w znacznej części zniszczony przez siedmiogrodzkie oddziały księcia Jerzego Rakoczego. Podczas odbudowy uzupełniono zabudowę od strony zachodniej oraz wystawiono schody zewnętrzne na naroże dziedzińca.

W 1663 roku w Kazimierzu Dolnym wybuchł pożar pochłaniający większość miasta, w tym i zamek dolny.

Na początku XVIII wieku za panowania Augusta II Mocnego powstają plany odbudowy zamku w stylu pałacowym, jednak zostają one pokrzyżowane przez wojnę domową ze Stanisławem Leszczyńskim. W wyniku tego zamek popada w ruinę i do końca wieku zostaje całkowicie opuszczony. W 1806 władze austriackie ze względów bezpieczeństwa wysadziły grożącą zawaleniem się część murów wraz z attyką.

18 marca 1831, w czasie bitwy pod Kazimierzem Dolnym powstania listopadowego, zamku bronił Batalion Celnych Strzelców Sandomierskich pod dowództwem Stanisława Krzesimowskiego. Za udział w powstaniu Adama Czartoryskiego, zamek należący wtedy do rodziny Czartoryskich, został skonfiskowany i przeszedł na własność skarbu Królestwa Polskiego.

W latach 1958-1960 na terenie ruin przeprowadzono badania archeologiczne. Zamek zabezpieczono w formie trwałej ruiny i udostępniono dla ruchu turystycznego.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2012-12-09].
  2. Roman Mirowski: KAZIMIERZ DOLNY Zamek. romanmirowski.com. [dostęp 2015-02-18]. (pol.).
  3. Leszek Kajzer: Budownictwo Obronne na Niżu Polskim. Stan i potrzeby badań [w:] Archeologia Historica Polona tom 10. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2000, s. 69. ISBN 83-231-1207-X.

Bibliografia

  • Kazimierz nad Wisłą. Studium architektoniczno krajobrazowe. W: Janusz Bogdanowski, A. Bohm, J. Budziłł: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury. T. XIV. 1980.
  • Leszek Kajzer, Jan Salm, Stanisław Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce. Arkady, 2001. ISBN 83-213-4158-6.
  • Irena Kutyłowska. Przeszłość Kazimierza Dolnego w świetle źródeł archeologicznych. „Region lubelski R. 2/4”, s. 275-280, 1987. Lublin. 
  • Maria Supryn: Wyniki badań archeologicznych na zamku w Kazimierzu Dolnym. W: Archeologiczne odkrycia na obszarze Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. E. Banasiewicz-Szykuła (red.). Lublin: wydawnictwo Lubelskiego Konserwatora Zabytków, 2000, s. 69-104.
  • Maria Supryn. Miasta i zamki – Kazimierz Dolny, Janowiec. „Biuletyn informacyjny PKZ”. 31, s. 69-77, 1975. Warszawa. 
  • Jadwiga Teodorowicz-Czerepińska: Kazimierz Dolny, Monografia historyczno-urbanistyczna. Kazimierz: Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza, 1981.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda zamek.svg
Symbol zamku do legendy mapy
Kazimierz Dolny location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map.
Kazimierz Dolny plan zamku.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Borry z polskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Plan ruin zamku w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą.