Zamek w Wodzisławiu Śląskim

Pałac Dietrichsteinów
w Wodzisławiu Śląskim

nr rej. 758/66 z 30.12.1966[1]
(c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl Widok pałacu od strony parku
Państwo	Polska
Miejscowość	Wodzisław Śląski
Adres	ul. Wilhelma Kubsza 2
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	klasycyzm
Architekt	Anton Grimm
Inwestor	Dietrichsteinowie
Rozpoczęcie budowy	1742
Ukończenie budowy	1747
Pierwszy właściciel	Guidobald von Dietrichstein
Położenie na mapie Wodzisławia Śląskiego Pałac Dietrichsteinów w Wodzisławiu Śląskim
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pałac Dietrichsteinów w Wodzisławiu Śląskim
Położenie na mapie województwa śląskiego Pałac Dietrichsteinów w Wodzisławiu Śląskim
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Pałac Dietrichsteinów w Wodzisławiu Śląskim
50°00′08,37″N 18°27′53,88″E/50,002325 18,464967
Strona internetowa

Zamek w Wodzisławiu Śląskim – zbudowany w początkach istnienia miasta, obejmował zespół budynków zamkowych na których miejscu w XVIII w. wybudowano przez Dietrichsteinów w latach 1742–1747 pałac.

Pałac Dietrichsteinów jest jedną z pierwszych budowli w stylu klasycystycznym w Polsce. Gmach jest siedzibą Muzeum Miejskiego założonego w 1971.

Historia

Stary zamek

Pierwszy zamek wodzisławski został prawdopodobnie zbudowany z fundacji księcia opolsko-raciborskiego Władysława w samych początkach istnienia miasta około 1257 r.^[2] Wcześniej prawdopodobnie na terenie tzw. Starego Wodzisławia lub Grodziska znajdował się gród obronny zniszczony przez Tatarów w 1241 r.^[3] Za najstarszy fragment wodzisławskiego zamku uznaje się kopiec zlokalizowany w Parku Miejskim, ok. 40 m na południe od pałacu, na którym to kopcu istniała przypuszczalnie drewniana wieża mieszkalno-obronna^[4]. Obiekt ten został spalony w 2. połowie XV wieku przez rycerzy-rabusiów. Odbudował zamek przypuszczalnie książę Jan IV, który po odebraniu mu ziemi karniowskiej przeniósł się do Wodzisławia, gdzie spędził ostatnie 9 lat życia (do 1483 r.). W 1502 r. król Władysław II Jagiellończyk przekazał za wierną służbę swojemu kanclerzowi Janowi Schellenbergowi zamek wraz z miastem i okolicznymi dobrami^[4]. Pierwszy zamek wodzisławski okres swej świetności miał w XVI wieku. W tym czasie zamek składał się z bramy, zbrojowni i budynku głównego z komnatami, sypialniami, kancelarią i pomieszczeniem reprezentacyjnym. Budynek zamku był wielokondygnacyjny. Wokół niego znajdowały się ponadto kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Całość otoczona była fosą nad którą przebiegał most^[5]. W 1602 r. zamek kupił węgierski szlachcic Jerzy Plawecki (Horváth-Palocsay), właściciela Plawca i Niedzicy. W XVII wieku wokół Wodzisławia toczyły się działania wojenne związane z wojną trzydziestoletnią. W wyniku tych działań zamek wodzisławski został w 1648 r. zburzony przez Szwedów. Odbudowany, nie odzyskał już jednak swej dawnej świetności^[6]. W końcu XVII w. zamek trafił w ręce prymasa Węgier Georga Szelepcsényi (1668–1685), a następnie cesarza Leopolda I Habsburga, który przekazał w 1685 roku w zastaw skonfiskowane dobra wodzisławskie swojemu przyjacielowi księciu Ferdynandowi Josephowi von Dietrichstein za 75 tysięcy guldenów^[4]. Oficjalne przejęcie dóbr od cesarza Leopolda nastąpiło kilka lat później (w 1696 r.) po dopłacie kolejnych 75 tysięcy guldenów^[4].

Pałac Dietrichsteinów

Na miejscu starego zamku, Dietrichsteinowie (ówcześni właściciele Wodzisławskiego Państwa Stanowego) postanowili wybudować nową rezydencję. Prace budowlane zrealizowano na zlecenie wnuka księcia Ferdynanda Józefa Dietrichsteina – hrabiego Guidobalda Józefa von Dietrichsteina (1717-1773). Pałac wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 x 17,4 m w stylu francuskiego baroku klasycyzującego. Na starym zamku, jeszcze zanim wybudowano nowy, 4 listopada 1743 r. doszło do ślubu hrabiego z pochodzącą z majętnego rodu Marią Gabrielą Henckel von Donnersmarck. W roku 1745 Wodzisław wraz z niemal całym Śląskiem staje się częścią Prus. Na wodzisławskim zamku z okazji zawarcia pokoju drezdeńskiego zostaje zorganizowana uroczystość z udziałem okolicznej szlachty i duchowieństwa. W opisie tego wydarzenia pojawia się informacja o trwającej budowie nowej siedziby Dietrichsteinów. Nowe założenie powstało na gruntach miejskich na północ od starego zamku, a prace przy jego wznoszeniu zostały przeprowadzone w latach 1744-1747. Wybudowany według projektu morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma (1710-1784) pałac, jest prawdopodobnie pierwszą budowlą w stylu klasycystycznym na ziemiach polskich^[5]. Wolnostojąca budowla na planie wydłużonego prostokąta, w modnym wówczas stylu francuskiego baroku klasycyzującego, miała świadczyć o prestiżu rodu. Stary zamek został rozebrany, a na jego miejscu powstały pałacowe ogrody. Być może część kamieni pochodzących z rozbiórki została wtórnie użyta przy budowie pałacu. Dietrichsteinowie posiadają pałac do roku 1772. Później zmienia on co parę lat właścicieli. W roku 1822 podczas wielkiego pożaru miasta pałac, będący wówczas własnością Ernesta von Strachwitz, uległ częściowemu spaleniu (spalony został dach i pierwsze piętro). Jednak już cztery lata później został odnowiony. W latach 1860-1881, kiedy właścicielem tych dóbr był Ernest Brauns (ostatni właściciel dóbr wodzisławskich), część pałacu za jego zgodą przeznaczona była na magistrat. Od jego śmierci w 1881 r. już w całości mieściła się w nim siedziba magistratu aż do 1974 r. W roku 1906 obiekt został wykupiony przez władze miejskie i zaadaptowany na liczne urzędy i mieszkania dla urzędników. W czasach II Rzeczypospolitej oraz w czasie II wojny światowej w pałacu mieściła się również siedziba policji^[7].

We wrześniu 2018 r. rozpoczęto gruntowną rewitalizację Pałacu. Do czasu rozpoczęcia remontu w gmachu znajdowała się siedziba USC i Muzeum. W przyszłości w budynku mają się znajdować wyłącznie pomieszczenia Muzeum. 19 sierpnia 2019 na budowie doszło do groźnego wypadku. Zerwał się gzyms oraz zawaliło ok. 50 metrowe rusztowanie na głównej fasadzie budynku od strony ul. Kubsza. Rannych zostało dwóch pracowników firmy budowlanej. Zawalone rusztowanie zatarasowało ulicę i plac przed pałacem, oraz uszkodziło trzy zaparkowane samochody. Nikt jednak w tym momencie nie przechodził w pobliżu. Specjalna komisja będzie wyjaśniała przyczyny katastrofy budowlanej^[8][9].

30 lipca 2022 budynek oficjalnie oddano do użytku po remoncie. Pełni on funkcję muzealną.

Architektura

Jest to pałac piętrowy w stylu klasycyzmu, na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 na 17,3 m, murowany, tynkowany. Fasada jest symetryczna, 15-osiowa, z 3-osiowym słabo zaznaczonym ryzalitem wejściowym. Parter jest wydzielony gzymsem. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Ryzalit jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym. Portal zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi pilastrami dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Elewacja parkowa 11-osiowa z ryzalitem podzielonym kanelowanymi lizenami, w zwieńczeniu przyczółek z okulusem. Dach jest pokryty dachówką – czterospadowy i dwuspadowy. Architektem był prawdopodobnie morawski architekt Anton Grimm^[5].

W czasie przebudowy w latach 2018-2022 zmianie uległa konstrukcja dachu, który odtworzony został w konstrukcji łamanej typu polskiego, z oknami w kształcie tzw. lukaryn i bawolich oczu. Zapewniło to funkcjonalność dwóch pięter poddasza.

Muzeum w Wodzisławiu Śląskim

Hol główny Pałacu od strony Muzeum

Muzeum powstało na bazie Izby Regionalnej, prowadzonej przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej^[10]. W istniejącym od 1971 roku muzeum miejskim na stałe są umieszczone ekspozycje przedstawiające historię Wodzisławia, a także Ziemi Wodzisławskiej. W muzeum są organizowane również wystawy czasowe, wernisaże i konferencje naukowe. Corocznie w czerwcu podczas Dni Wodzisławia Śląskiego ma miejsce Noc w Muzeum. Muzeum gromadzi pamiątki archeologiczne, etnograficzne i historyczne z terenu powiatu wodzisławskiego i ziemi wodzisławskiej^[11].

Do stałych ekspozycji muzeum należą

• „Pradzieje ziemi rybnicko-wodzisławskiej”
• „Wczesnośredniowieczne grodzisko Gołęszyców w Lubomi”
• „Życie codzienne w średniowiecznym mieście na przykładzie „Wodzisławia”
• „Wodzisławska Czarownica"
• „W XIX w. salonie mieszczańskim”
• „Z dziejów śląskiego rzemiosła”
• „XX wiek w Wodzisławiu”

Galeria

• 

  Pałac Dietrichsteinów w 1909 r.

• 

  Podobny widok z 2012 r.

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

  Widok pałacu od strony ul. Wilhelma Kubsza

• 

  Zegar wraz z herbem Dietrichsteinów

• 

  Park Zamkowy, w głębi budynek Pałacu.

Przypisy

Bibliografia

• M.Furmanek, S. Kulpa,”Zamek wodzisławski i jego właściciele”, Wodzisław Śl. 2003
• Zamki w Polsce – Wodzisław (pol.). [dostęp 2013-09-15].

• Oficjalna strona Muzeum-Pałacu