Zawoja
| Artykuł | 49°39′40″N 19°33′36″E |
|---|---|
| - błąd | 39 m |
| WD | 49°40'0.1"N, 19°34'0.1"E, 49°40'N, 19°34'E |
| - błąd | 14 m |
| Odległość | 827 m |
| wieś | |
 Kapliczka zbójnicka w Zawoi Policzne | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość | 514–1725 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) | 7471 |
| Strefa numeracyjna | 33 |
| Kod pocztowy | 34-222[1] |
| Tablice rejestracyjne | KSU |
| SIMC | 0077356 |
Położenie na mapie gminy Zawoja _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Zawoja") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu suskiego  | |
 49°39′40″N 19°33′36″E/49,661111 19,560000 | |
| Strona internetowa | |
Zawoja – najdłuższa[2] wieś w Polsce. Położona jest w województwie małopolskim, w powiecie suskim, w gminie Zawoja[3][4], na południu kraju przy granicy ze Słowacją. Jest siedzibą gminy, Babiogórskiego Parku Narodowego i jedną z głównych osad Górali Babiogórców[5].
Miejscowość letniskowa i turystyczna będąca punktem wypadowym na Babią Górę, pasmo Policy i Jałowca.
Położenie
Położona jest u stóp Babiej Góry (1725 m), w dolinie rzeki Skawica oraz na stokach pasm górskich zaliczanych do dwóch regionów geograficznych: do Beskidu Żywieckiego (Pasmo Babiogórskie) i Beskidu Makowskiego (Pasmo Przedbabiogórskie, czyli Jałowieckie)[6].
Podział
Zawoja jest najdłuższą (ok. 18 km) wsią i największą pod względem powierzchni (100,78 km²[5]) wsią w Polsce[2][7].
W obrębie wsi Zawoja istnieje 6 sołectw: Zawoja Górna, Zawoja Centrum, Zawoja Przysłop, Zawoja Dolna, Zawoja Mosorne, Zawoja Wełcza[8].
| Rodzaje | Nazwy |
|---|---|
| osady | Cyrchel, Stonów |
| przysiółki | Barankowa, Barany, Barańce, Barańcowa, Bartyzele, Beskid, Bielasy, Błędna, Borowi, Bory, Brzeg, Bubiaki, Bubiakowa, Buczyna, Budzonie, Buki, Burdele, Burdyle, Centrum, Chopy, Chowaniacy, Cioćki, Cyrhel, Czarnotowa, Czatoża, Dolina (SIMC 0994704), Dolina (SIMC 077824), Dolinka, Figury, Fitkówka, Fujacy, Gajówka, Gawły, Giertugi, Giertugowa, Gliśnica, Gołynia, Górnica, Granica, Gronik, Hrabkowa, Hujdowa, Hujdy, Hurbalówka, Hyrb, Jaworskie, Kalina Dolna, Kalina Górna, Kamieńce, Kaselówka, Kącina, Kąkole, Kąkolowa, Kiczora, Kiczorka, Kiecka, Kijakowa, Kobiele, Kolędówka, Kolisty Groń, Koszorek, Kowalowa, Koziny, Krzemienna, Krzonka, Księża Polana, Kudłata, Kudzie, Kukle, Kuklowa, Kwiatek, Lachy, Łabędzie, Łatki, Łazy, Madziarowa, Magurka, Makosiowa, Maliki, Malikowa, Maliny, Marki, Markowa, Marszałki, Maryniacy, Masówka, Mazurowy Potok, Mazury, Mętle, Miłosierna, Miśkowce, Mleczna, Morawy, Morgi, Mosorne, Można, Mylne Młaki, Nowe Osiedle, Obidowa, Obłapiana, Obłaźna, Ogon, Opaczne, Pająki, Pająkówka, Paluchówka, Pasieka, Petułowa, Piątkowa, Piergiesi, Piergiesowe Polanki, Płasonie, Pod Grapą (SIMC 0995135), Pod Grapą (SIMC 0995141), Pod Kiczorką, Pod Polaną, Podgórze (SIMC 0078232), Podgórze (SIMC 0995170), Podpolice, Podsot, Podświaniarka, Polaki, Polana, Polanki, Policzne, Przysłop, Rąbaniska, Ryżowana, Sałaciaki, Sitarze, Sitkówka, Składy, Skupnie, Skutowa, Smyraki, Stróże, Sule, Surmiaki, Surzyny, Swalisko, Szczurki, Szczurkówka, Śmietany, Śpikówka, Średnie, Świniarka, Toczki, Topory, Trybały, Trzebuniaki, Wartowa, Warzechówka, W Potoku, Wełcza, Włosianka, Za Groniem, Za Madejką, Za Polaną, Za Potokiem, Za Wodą, Zabór, Zające, Zakamień, Zakopaniec, Zalas, Zaręby, Zemliki, Zielone Osiedle, Zimna Dziura, Żywczaki |
| części wsi | Bajerska Maszyna, Bębny Dolne, Bębny Górne, Diabli Młyn, Fiedorówka, Franule, Limierzyska, Pod Brzegiem, Podryżowana, Pyciakowa, Rybna, Stolarka, Wełczoń, Widły, Wilczna |
Pochodzenie nazwy
Nazwa wsi wywodzi się od wołoskiego słowa zavoi i oznacza zakole rzeki[9] (rum. zăvoiu, lm. zăvoie, por. Zăvoi) lub las nad rzeką[10].
Historia
Zawoja i leżąca niżej Skawica, której część początkowo stanowiła, leżą w dolinie rzeki Skawicy niosącej wody spod Babiej Góry do Skawy. Pierwsze wzmianki o Skawicy jako o wsi pochodzą sprzed roku 1593[10]. W roku 1646 w dokumentach lustracyjnych starostwa lanckorońskiego występuje wzmianka o nowo założonej Zawoje[11][12] jako wsi wolnej od pańszczyzny[10].
Dzisiejsze tereny Skawicy i Zawoi stanowiły część starostwa lanckorońskiego i pozostały we władaniu kolejnych dzierżawców królewszczyzny[13] (Lanckorońskich do 1512, Jarosławskich, Wolskich do 1578, Bekieszów do 1590, Zebrzydowskich do 1676, Słuszków do 1700, Myszkowskich do 1703, wreszcie Komorowskich[14], Wielopolskich do 1774[15]). Odrębną miejscowością Zawoja jest od 31 sierpnia 1836 roku[10].
Po I rozbiorze i śmierci ostatniego starosty lanckorońskiego w 1774 królewszczyznę przejął skarb austriacki[16], który w 1839 r. sprzedał ją hrabiemu Filipowi Saint-Genois d’Anneaucourt[14][11]. Wkrótce w Zawoi powstała kuźnica (ośrodek hutniczy żelaza złożony z 2 pieców i młota wodnego) związana z istniejącą w latach 1845–1863 Hutą Maurycy w Makowie Podhalańskim[16]. W 1847 okolicę nawiedził głód, który doprowadził do powstania ogniska tyfusu i cholery.
Po likwidacji serwitutów do pastwisk i poboru drewna w lasach w 1853, która doprowadziła do utraty połowy pastwisk, nastąpił upadek gospodarki szałaśniczej[17].
W 1878 Habsburgowie żywieccy wykupili Zawoję od Maurycego, syna hrabiego Saint Genois d’Anneaucourt[16][5], a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zagrożeni parcelacją[16][14] przekazali ją w 1924 r. Akademii Umiejętności. Od roku 1928 staraniem Komisji Klimatycznej miejscowość zaczęła nabierać charakteru letniskowego[11].
W ramach eksploatacja lasów górskich w XIX wieku w Zawoi Wilcznej powstała fabryka zapałek i tartak parowy[11].
W 1954 utworzono Babiogórski Park Narodowy, którego siedzibę zlokalizowano następnie w Zawoi Markowej[18].
2 kwietnia 1969 na północnym stoku Policy rozbił się samolot An-24 PLL LOT. W katastrofie zginęły 53 osoby (47 pasażerów i 6 członków załogi). Nikt nie ocalał. Zdarzenie upamiętnia pomnik na szczycie góry, wystawiony w 40. jego rocznicę[19].
W latach 1945–1991 funkcjonowała w Zawoi strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. 16 maja 1991 strażnicę przejęła Straż Graniczna.
W latach 1975–1998 Zawoja należała administracyjnie do województwa bielskiego.
Turystyka
W Zawoi znajduje się wiele stacji narciarskich. Największą popularnością odznacza się ośrodek narciarski Mosorny Groń z koleją linową z czteroosobowymi krzesełkami wraz z trasą narciarską, posiadającą licencję FIS na rozgrywanie krajowych i międzynarodowych zawodów narciarskich.
_Devil%27s_Mill%2c_painting_of_1925%2c_repr.XXII.jpg)
- Piesze szlaki turystyczne
Zawoja Dolna – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP
Zawoja Centrum – Przełęcz Przysłop – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP
Stryszawa Górna – Siwcówka – Przełęcz Kolędówki – Zawoja Centrum – Przełęcz Kucałowa – Chorążowa
Zawoja Mosorne – dojście do 
pod Mosornym Groniem – dojście do jw. Zawoja Wilczna – Mosorny Groń – Cyl Hali Śmietanowej Zawoja Wełcza – Jałowiec – Przełęcz Cicha – Lachowice Zawoja Wełcza – Zawoja Składy Zawoja Widły – Zawoja Składy – Zawoja Czatoża – Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra Przełęcz Jałowiecka – Zawoja Czatoża – Magurka – przełęcz pod Małą Mędralową – Krzyżówki – Korbielów – Przełęcz Glinne Zawoja Widły – Zawoja Składy – Zawoja Markowa – Markowe Szczawiny Zawoja Czatoża – Zawoja Markowa – Stary Groń – Zawoja Policzne – Przełęcz Krowiarki Zawoja Wilczna – Markowe Szczawiny
Atrakcje turystyczne
- Kościół Świętego Klemensa w Zawoi z roku 1888 – powstał w miejsce starszego, małego kościoła. Zbudowano go na planie krzyża. Sufit i chór wspierają żelazne słupy. Kościół posiada czworoboczną wieżę na osi, pełniącą rolę dzwonnicy oraz dwie sygnaturki na kalenicy dachu. Polichromię w kościele wykonało w 1930 roku dwóch artystów krakowskich: Zygmunt Milli i Marian Arczyński. Ołtarze – poza barokowym ołtarzem Matki Boskiej – wykonane są w stylu renesansowym[20].
- Ośrodek Edukacyjny Babiogórskiego Parku Narodowego
- Klasztor Karmelitów Bosych na Przysłopie
- Elektrownia wiatrowa na Przysłopie
- Ośrodek Turystyczno-Narciarski Mosorny Groń w Zawoi z koleją linową na Mosorny Groń
- Trzy piwniczki i dzwonnica loretańska
- Ścieżki edukacyjne Babiogórskiego Parku Narodowego
- Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach
- Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej
- Centrum Górskie „Korona Ziemi” – multimedialne muzeum górskie
Gospodarka
W Zawoi znajdują się liczne stolarnie.
Ludzie związani z Zawoją
Zobacz też
- Katastrofa lotnicza na Policy w 1969
- TSR Góra Kolisty Groń
- TSR Góra Miśkowcowa
Przypisy
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1598 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Turystyczne rekordy Polski. wp.pl. [dostęp 2018-09-16]. (pol.).
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b c O gminie – Zawoja.pl. Zawoja.pl. [dostęp 2021-05-07]. (pol.).
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Zawoja, największa wieś w Polsce, leży u stóp: Pytania i odpowiedzi – MILIONERZY 7.02.2018. pomorska.pl. [dostęp 2018-09-16]. (pol.).
- ↑ Uchwała Nr XIII/97/2011 Rady Gminy Zawoja z dnia 25 października 2011 r. ws. uchwalenia Statutów Sołectw Gminy Zawoja (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2011 r. Nr 586, poz. 6781).
- ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 39.
- ↑ a b c d Krzywda 2016 ↓, s. 19.
- ↑ a b c d Historia – Urząd Gminy Zawoja. [dostęp 2021-05-07]. (pol.).
- ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 40.
- ↑ Maria Brylak-Załuska: Górale Babiogórscy – Etnozagroda. [dostęp 2021-07-17]. (pol.).
- ↑ a b c Galarowski 1980 ↓, s. 41.
- ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 15.
- ↑ a b c d Krzywda 2016 ↓, s. 16.
- ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 42.
- ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 4, poz. 25
- ↑ BCK w Zawoi: Odsłonięcie pomnika na Policy. [dostęp 2021-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)]. (pol.).
- ↑ Na podstawie tablicy informacyjnej znajdującej się w przedsionku kościoła w Zawoi.
Bibliografia
- Tadeusz Galarowski: Zawoja. Wrocław: Ossolineum, 1980, seria: Nauka dla wszystkich. ISBN 83-04-00689-8.
- Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016. ISBN 978-83-62473-68-7.
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona Zawoi
- Zawoja na starych pocztówkach
- Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Schronisko turystyczne | |
| Integralne części wsi |
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Czarny szlak turystyczny.
Czerwony szlak turystyczny.
Zielony szlak turystyczny.
Niebieski szlak turystyczny.
Żółty szlak turystyczny.
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Gmina Zawoja coat of arms
Autor: Leszek Młodzianowski, Licencja: CC BY 3.0
Zbójnicka Kapliczka w Zawoi Policzne
This is my own accurate copy of Henryk Grombecki (1883-1933) Devil's Mill, painting of 1925. Source: Maciej Maslowski: Henryk Grombecki 1883-1933. Studjum monograficzne. Warszawa, 1936, picture No. XXII