Zbójnictwo

Postać Janosika w grawerowanym drewnie autorstwa Władysława Skoczylasa.

Zbójnictwo – proceder napadania na podróżnych lub mieszkańców wsi, miast i dworów szlacheckich[1].

Rozpowszechnione było w dawnej Polsce, przede wszystkim na obszarach górskich i podgórskich w XVI–XVIII w. Stanowiło często jedną z form reakcji chłopów na ucisk feudalny. Grupy zbójeckie napadały najczęściej na dwory, probostwa i na kupców, a sporadycznie również na bogatych chłopów. Mimo tego w świadomości chłopskiej pozostały nazwiska zbójeckich hersztów, na przykład Janosika, Dowbosza czy Ondraszka, mobilizując chłopów do antyfeudalnych wystąpień[2]. Zbójnictwo utrzymało się do pierwszej połowy XIX w., a zlikwidowane zostało przez wojska austriackie po rozbiorach Polski[3]. Wcześniej do zwalczania zbójnictwa używano tzw. harników. Harnikami byli ułaskawieni przestępcy, z których tworzono grupę zbójecką do zwalczania zbójnictwa. Otrzymywali oni nawet niewielki żołd równy połowie żołdu piechura[4].

Opinia o zbójnikach jako „szlachetnych złoczyńcach” kształtowała się przede wszystkim na początku XX w. pod wpływem literatury neoromantycznej. Jej źródłem były legendy góralskie[5].

W wielu polskich utworach literackich występuje motyw zbójnictwa i postaci zbójników. Najwcześniej wprowadził do swoich utworów „bieszczadników” Wacław Potocki w XVII wieku, opisując bandyckie napady i okrutne zachowania górali (Schowanie nowomodne, Zamek szymbarski). Późniejsi autorzy to m.in. Stanisław Witkiewicz (Na przełęczy), Kazimierz Tetmajer (Orlice)[6].

Zobacz też

Przypisy

  1. Łepkowski 1973 ↓, s. 573.
  2. Łotys 2001 ↓, s. 48.
  3. Lech 1965 ↓, s. 134.
  4. Lech 1965 ↓, s. 133.
  5. Lech 1965 ↓, s. 124.
  6. Zdzisław Piasecki, Zbójnictwo karpackie w literaturze polskiej., t. t. VII, Zakopane: Muzeum Tatrzańskie, 1997, ISSN 02084155.

Bibliografia

  • Tadeusz Łepkowski: Słownik historii Polski. Warszawa: 1973.
  • Zbigniew Łotys: Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia. Olsztyn: 2001.
  • Marian Lech: Za króla Sasa. Warszawa: 1965.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wladyslaw Skoczylas - Janosik.jpg
Janosik, wood engraving. The inscription says Janosika imię nigdy nie zaginie (en: The name of Janosik will never die), Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce