Zbrodnia w Białochowie

Zbrodnia w Białochowie
Ilustracja
Pomnik upamiętniający ofiary zbrodni w Białochowie
Państwo

Polska pod okupacją III Rzeszy

Miejsce

Białochowo

Data

jesień 1939

Liczba zabitych

200 osób

Typ ataku

egzekucja przez rozstrzelanie

Sprawca

Selbstschutz

brak współrzędnych
Intelligenzaktion prusy zachodnie.png

Zbrodnia w Białochowie – masowe egzekucje mieszkańców Białochowa i sąsiednich wsi przeprowadzane przez okupantów niemieckich jesienią 1939. Na tzw. bagnach białochowskich członkowie paramilitarnego Selbstschutzu zamordowali wówczas ok. 200 mieszkańców powiatu grudziądzkiego.

Egzekucje na bagnach białochowskich

Tereny powiatu grudziądzkiego zostały opanowane przez oddziały Wehrmachtu już w pierwszych dniach września 1939[1]. Błyskawicznie zaczęły tam powstawać pierwsze struktury Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej zamieszkującej terytorium przedwojennej Polski. Jednym z lokalnych przywódców Selbstschutzu był Kurt von Falkenhayn – właściciel majątku ziemskiego w Białochowie[2]. Pełnił on funkcję dowódcy tzw. I rejonu Selbstschutzu w powiecie grudziądzkim[3].

Selbstschutz rychło rozpoczął masowe aresztowania Polaków. Był to element szerszej akcji eksterminacyjnej, wymierzonej w pierwszym rzędzie w polską inteligencję, którą narodowi socjaliści obarczali winą za politykę polonizacyjną prowadzoną na Pomorzu Gdańskim w okresie międzywojennym oraz traktowali jako główną przeszkodę na drodze do szybkiego i całkowitego zniemczenia regionu[a]. W ramach tzw. Intelligenzaktion (pol. akcja „Inteligencja”) Niemcy zamordowali jesienią 1939 blisko 30 000 – 40 000 mieszkańców Pomorza.

W okolicach Białochowa ofiarą aresztowań padali przede wszystkim polscy rolnicy i robotnicy. Miejscowi Niemcy mogli przy okazji uregulować wiele zadawnionych sąsiedzkich sporów i porachunków, jak też korzystali z okazji do zagrabienia mienia mordowanych Polaków. Przykład w tym względzie dał sam Falkenhayn, który rozkazał aresztować i zamordować polskich pracowników swojego majątku. Ich „winą” było dochodzenie przed wojną na drodze sądowej praw do otrzymania dożywotniego deputatu (jako wynagrodzenia za wieloletnią służbę)[4].

Masowe egzekucje były przeprowadzane przez Niemców na tzw. bagnach białochowskich – tj. pokrytym liściastym drzewostanem bagnie po wyschłym jeziorze[5][6]. W październiku i listopadzie 1939 roku Selbstschutz rozstrzelał tam około 200 osób[b], w większości rolników z Białochowa, Nowej Wsi, Rogóźna, Dusocina, Lisich Kątów, Dąbrówki Królewskiej, Mokrego, Leśniewa i Owczarek. W gronie zamordowanych znaleźli się m.in. ks. Franciszek Kędzierski (wikariusz z parafii Mokre), kapitan Marian Bardoński (oficer Wojska Polskiego), 15-letni Stanisław Kamiński z Leśniewa oraz Helena Biedzińska i Pelagia Bieniak[7][8]. Znana jest także tożsamość dwudziestu rolników, dziewięciu robotników, trzech rzemieślników oraz kilku przedstawicieli inteligencji z terenów gminy Rogoźno, których rozstrzelano na bagnach białochowskich[9].

Część zwłok została wywieziona przez Niemców w nieznanym kierunku[6].

Upamiętnienie

Po wojnie na bagnach białochowskich postawiono kamień z tablicą pamiątkową. W pobliżu miejsca straceń, na skrzyżowaniu dróg Grudziądz-Kwidzyn oraz Mokre-Białochowo, wybudowany został natomiast pomnik upamiętniający ofiary zbrodni[6]. Część odnalezionych zwłok została ekshumowana i pogrzebana w pobliskiej wsi Mokre. Na ich mogile postawiono pamiątkowy nagrobek z nazwiskami ofiar[10][11].

Po wojnie przed polskim sądem stanął jeden z członków miejscowego Selbstschutzu – Alfred Zilz[2]. Kurt von Falkenhayn uciekł do Niemiec w styczniu 1945, unikając w ten sposób odpowiedzialności za zbrodnie na Polakach popełnione w 1939 roku[12].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Do grona inteligencji Niemcy nie zaliczali wyłącznie osób należących z powodu wykształcenia do określonej warstwy społecznej, lecz wszystkich tych, wokół których z racji ich aktywności i postawy mógł się rozwijać ruch oporu – a więc ludzi, których cechowała aktywność, umiejętności kierownicze lub autorytet w polskim społeczeństwie. Nazistowscy decydenci używali w stosunku do tej szerokiej grupy określenia „polska warstwa przywódcza” (niem. Führungsschicht).
  2. ↑ W ankiecie przeprowadzonej przez sąd grodzki w 1945 roku była mowa o 143 zamordowanych. Większość źródeł wspomina jednak o 200 ofiarach.

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska. Historia i Teraźniejszość. T. 12: Dekanat Łasiński. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne w Toruniu, 1997, s. 16. ISBN 83-86471-03-4.
  2. ↑ a b Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni, 1972, s. 79.
  3. ↑ Stanisław Kardasz (red.): op.cit. s. 26.
  4. ↑ Barbara Bojarska: op.cit. s. 55–56.
  5. ↑ Józef Błachnio (red.): Przewodnik po Grudziądzu i okolicy. Grudziądz: Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki dla Powiatu Grudziądzkiego i Miasta Grudziądza, 1968, s. 80.
  6. ↑ a b c Zygmunt Drwęcki: Miejsca walk i męczeństwa w województwie bydgoskim 1939-1945. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1969, s. 94.
  7. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 172. ISBN 978-83-7629-063-8.
  8. ↑ Stanisław Kardasz (red.): op.cit. s. 54.
  9. ↑ Barbara Bojarska: op.cit. s. 118.
  10. ↑ Stanisław Poręba (red.): Grudziądz i okolice. Przewodnik. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury&Biblioteka Miejska w Grudziądzu, 1990, s. 77.
  11. ↑ Białochowo – mogiła zbiorowa ofiar terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2012-02-29].
  12. ↑ Adam Stenzel. Trzy Pałace. „Kalendarz Grudziądzki 2010”, s. 84, 2009. Grudziądz. ISSN 1427-700X. 

Bibliografia

  • Józef Błachnio (red.): Przewodnik po Grudziądzu i okolicy. Grudziądz: Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki dla Powiatu Grudziądzkiego i Miasta Grudziądza, 1968.
  • Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni, 1972.
  • Zygmunt Drwęcki: Miejsca walk i męczeństwa w województwie bydgoskim 1939-1945. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1969.
  • Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska. Historia i Teraźniejszość. T. 12: Dekanat Łasiński. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne w Toruniu, 1997. ISBN 83-86471-03-4.
  • Stanisław Poręba (red.): Grudziądz i okolice. Przewodnik. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury&Biblioteka Miejska w Grudziądzu, 1990.
  • Adam Stenzel. Trzy Pałace. „Kalendarz Grudziądzki 2010”, 2009. Grudziądz. ISSN 1427-700X. 
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-063-8.

Media użyte na tej stronie

Mokre pomnik.jpg
Pomnik upamiętniający pomordowanych w latach 1939-1945 mieszkańców wsi Mokre, woj. kujawsko-pomorskie, pow. grudziądzki.
Intelligenzaktion prusy zachodnie.png
Autor: Lonio17 na podstawie: Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, Licencja: CC BY-SA 4.0
Intelligenzaktion w Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie (1939-1940).