Zespół dawnego ewangelickiego ośrodka opiekuńczego „Ostoja Pokoju”

DPS – Ewangelicki Dom Opieki
„Ostoja Pokoju”

nr rej. 1350 z 24.08.1987 461 z 18.11.2015
(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0 DPS – Ewangelicki Dom Opieki „Ostoja Pokoju”
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Adres	ul. Matki Ewy 1
Styl architektoniczny	historyzm, neogotyk
Inwestor	Hubert von Tiele-Winckler, Ewa von Tiele-Winckler
Rozpoczęcie budowy	1890
Położenie na mapie Bytomia DPS – Ewangelicki Dom Opieki „Ostoja Pokoju”
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de DPS – Ewangelicki Dom Opieki „Ostoja Pokoju”
Położenie na mapie województwa śląskiego DPS – Ewangelicki Dom Opieki „Ostoja Pokoju”
50°21′43″N 18°51′02″E/50,361944 18,850556
Strona internetowa

Zespół dawnego ewangelickiego ośrodka opiekuńczego „Ostoja Pokoju” – zakład opiekuńczy i ewangelicki diakonat znajdujący się w Bytomiu-Miechowicach przy ul. Matki Ewy 1.

Historia

Historia Zakładu „Ostoja Pokoju” związana jest z Ewą von Tiele Winckler, córką Valeski i Huberta, urodzoną w 1866 roku, znaną później jako Matka Ewa. W wieku dwudziestu lat Ewa zorganizowała w Miechowicach, w obecnej dzielnicy Bytomia, w pałacu swojego ojca ośrodek pomocy dla ubogich tzw. Schronisko Ewy (Evas Herberge)^[1], w skład którego wchodziły ambulatoriom, szwalnia dla dziewcząt i stołówka. Ojciec widząc zaangażowanie córki w pielęgnację chorych sprezentował jej w 1888 roku na Święta Bożego Narodzenia projekt domu opieki. Budynek otwarto w 1890 roku i otrzymał nazwę „Ostoja Pokoju”. W wieku 25 lat Ewa otrzymała spadek po zmarłej matce, który umożliwił rozbudowę zakładu opiekuńczego o kolejne obiekty. W 1893 roku powstał „Szpital Walewska” i dom dla małych dzieci „Jaskółcze gniazdo”. Po założeniu w Miechowicach w 1882 r. żeńskiego diakonatu, Matka Ewa została wyświęcona na diakonisę. W latach 1896–1898 na terenie zakładu wybudowano kościół, wzniesiono młyn, piekarnię, szklarnie i niewielki drewniany domek w którym matka Ewa zamieszkała do śmierci. Pod koniec jej życia miechowicka „Ostoja Pokoju” liczyła 28 budynków^[1][2]. Większość obiektów została zniszczona z powodu szkód górniczych^[3]. W 1988 roku parafia Świętego Krzyża w Bytomiu-Miechowicach rozebrała budynki: „Pliszki”, „Gniazdo Jaskółcze”, „Radość Matki”, a uzyskaną cegłę wykorzystała do budowy domów katechetycznych na potrzeby tejże parafii^[4].

Działalność

W zakładzie opiekuńczym „Ostoja Pokoju” zapewniano pomoc i opiekę dorosłym i dzieciom wychowywanym w niewielkich grupach zwanych „Rodzinkami”^[5]. Zakład prowadził również działania resocjalizacyjne, organizowane w nim były różnego rodzaju kursy oraz nauka zawodu. „Ostoja Pokoju” wydawała również własne czasopismo^[1]. Nowatorskie metody wychowywania dzieci stosowane w zakładzie stały się wzorem dla kolejnych 40 domów wychowawczych założonych przez Matkę Ewę^[1].

Zakład opiekuńczy „Ostoja Pokoju” działał do II wojny światowej, w 1945 roku przejęła go parafia ewangelicko-augsburska w Bytomiu, a w 1950 przeszedł pod zarząd państwowy. Parafia ewangelicko-augsburska odzyskała część budynków w 1990 roku^[1]. Dzieło Matki Ewy kontynuowane jest obecnie między innymi poprzez prowadzenie przez parafię ewangelicko-augsburską DPS – Ewangelickiego Domu Opieki „Ostoja Pokoju”^[3], mieszczącego się w nowo wybudowanym budynku na terenie zakładu.

Obiekty na terenie zakładu

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[6]:

• „Ostoja Pokoju” (Friedenshort) – wybudowany w 1890 r. dom opieki, pierwszy budynek w zespole, od którego wziął nazwę cały zakład^[7]. W budynku pierwotnie mieściło się również ambulatorium i punkt opatrunkowy, potem ochronka dla dzieci, biura, kaplica oraz miejsce pracy i pobytu Ewy. Na dachu umieszczona była sygnaturka wzywająca siostry na modlitwę^[1];

• kościół parafialny ewangelicko-augsburski z 1896 r., wybudowany w stylu neogotyckim. Był przeznaczony zarówno dla mieszkańców zakładu, jak i dla ludności Miechowic. W kościele zachowane są elementy pierwotnego wyposażenia: ołtarz główny przedstawiający krzyż na Golgocie i klęczących pod nim przedstawicieli ludu śląskiego – górnika i hutnika, rzeźbione w drewnie balkony i ambona, przy organach chór diakonicki, chrzcielnica, oryginalny żyrandol, ławki, organy, witraże^[1];
• plebania, 1894, tzw. stara plebania, obecnie budynek mieszkalny;
• dom „Matki Ewy”, 1902; pierwotnie mieścił ambulatorium oraz pokoje gościnne, a na poddaszu – dwa pokoje, gdzie mieszkała Matka Ewa. Obecnie muzeum^[1].
• dom „Cisza Syjonu” z 1905 r. (w decyzji wpisu do rejestru zabytków określony jako dom dziecka). Pierwotnie był to najwyższy budynek z jadalnią na 100 osób, przeznaczony na zgromadzenia misyjne i ewangelickie. Na I piętrze znajdowały się pokoiki dla sióstr, tworzące ich dom macierzysty, w przybudówce obok zlokalizowana była centralna kuchnia zakładu. Obecnie odbywają się tu różnego rodzaju wydarzenia kulturalne^[1];
• dom „Elim” (Spokój Boży) – dom wypoczynkowy dla diakonis, 1916.

Pozostałe obiekty

• szpital dla nieuleczalnie chorych i inwalidów poświęcony pamięci matki „Szpital Walewska” z 4 czteroosobowymi salkami i dużym holem^[8]
• cmentarz przykościelny z grobem Matki Ewy z 1930 roku;
• plebania, 1984-1987;
• Dom Pomocy Społecznej „Ostoja Pokoju”, 1990-1995;
• poza zespołem – szpital dla nieuleczalnie chorych i inwalidów, nazwany „Waleska” na część mamy Ewy, 1892 (obecnie pl. Szpitalny 1).

Obiekty nieistniejące

• dom dla małych dzieci „Jaskółcze Gniazdo”, pocz. lat 90. XIX w.;
• dom dla niemowląt „Kraina Słońca”, 1910;
• Christaram („Pokój w Chrystusie”) – dom dla sióstr;
• „Świętość Pana” z 1927 rok, budynek dla kandydatek na siostry.

Galeria

• 

  Dom „Ostoja Pokoju”

• 

  Dom „Cisza Syjonu”

• 

  Dom „Matki Ewy”

• 

  Wnętrze kościoła

• 

  Dom „Elim”

Przypisy

Bibliografia

• Ewa Caban: Bytom Miechowice – Ostoja Pokoju w serii Zabytki ewangelickie województwa śląskiego – przewodnik. Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2017. ISBN 978-83-948401-0-5.
• Strona DPS w Miechowicach. ostoja-pokoju.luteranie.pl. [dostęp 2018-12-26]. (pol.).
• Portal Bytomski.pl. bytomski.pl. [dostęp 2018-12-26]. (pol.).