Ziemia bielska

Ziemia bielska – jednostka terytorialna wchodząca od 1413 roku w skład województwa trockiego i od 1513 roku włączona do nowo powstałego województwa podlaskiego. Głównym miastem ziemi był Brańsk i w tamtejszym kościele szlachta ziemi bielskiej odbywała sejmiki, na których wybierała 2 posłów na sejm^[1]. Także w Brańsku odbywały się sądy grodzkie i sądy ziemskie^[1]. Okazjonalnie, na przykład z powodu zarazy, sejmiki odbywały się w Bielsku, Surażu (1653) lub Tykocinie^[1].

Z dzieła Zygmunta Glogera pt: „Dawna ziemia bielska i jej cząstkowa szlachta” wynika że: „Ziemia ta wzięła swoje miano od miasta Bielska, które jednak było bez znaczenia, bo wszelkie sądy i sejmiki odbywały się w Brańsku, Tykocinie lub Goniądzu, a archiwa znajdowały się w tych trzech miastach i w Surażu”^[2].

Terytorium

Ziemia bielska powstała z połączenia trzech odrębnych terytoriów. Pierwsze z nich to obszar podległy grodom w Bielsku i Surażu, które wcześniej wchodziły w skład ziemi drohickiej i dzieliły jej los co do przynależności państwowej w XIII i XIV w. Drugie terytorium to część dawnej kasztelanii święckiej, która została oderwana od Mazowsza przez Litwinów w połowie XIV w. Granica pomiędzy tymi dwoma terytoriami w przybliżeniu biegła wzdłuż rzek: Nurca, Mieni i Lizy. Ostatnie z terytoriów – powiat goniądzki – był częścią składową ziemi wiskiej, należącej do Mazowsza. Gdy książęta mazowieccy oddali ziemię wiską Krzyżakom, ci w tajnym układzie odstąpili jej część, czyli powiat goniądzki księciu litewskiemu Witoldowi. Powiat ten najbardziej odróżniał się od pozostałych części ziemi bielskiej. Został nieco później skolonizowany. Także, odmiennie niż reszta ziemi bielskiej, należał do diecezji wileńskiej. W XV w. działał tu również odrębny sąd ziemski z siedzibą w Goniądzu, jednak zwierzchnictwo administracyjne nad powiatem sprawowali starostowie bielscy.

Wcześniejsze podziały ziemi bielskiej miały pośredni wpływ na rozwój sieci parafialnej na tym obszarze. Widać wyraźnie, że większość kościołów została ufundowana na obszarach dawnej kasztelanii święckiej. Tam bowiem najintensywniej rozwinęło się osadnictwo drobnoszlacheckie^[3].

Urbanizacja

Ziemia bielska zachowała najwięcej dóbr królewskich i była z trzech ziem podlaskich największą, bo stanowiła północną połowę Podlasia z miastami i miasteczkami: Bielsk, Narew, Orla, Kleszczele, Boćki, Brańsk, Suraż, Białystok, Tykocin, Knyszyn, Goniądz, Jasionówka, Rajgród i Augustowo.

Starostwa

W skład Ziemi bielskiej wschodziły starostwa: augustowskie, bielskie, brańskie, goniądzkie, kleszczelskie, narewskie, rajgrodzkie, suraskie i tykocińskie^[4]. Starostwa knyszyńskie i tykocińskie nad rzeką Biebrzą, Narwią i Supraślą, były największymi spośród wyodrębnionych organizmów terytorialnych na Podlasiu.

Księgi grodzkie i ziemskie

Kancelaria ziemi bielskiej w Brańsku

W Mińsku przechowywane są księgi grodzkie bielskie z lat 1563–1694, księgi grodzkie brańskie 1541-1750, księgi grodzkie goniądzkie, księgi grodzkie drohickie z lat 1560–1784, a ponadto księgi ziemskie bielskie i suraskie, a także księga sadu kapturowego ziemi bielskiej z okresu 1673–76 i akta komisji cywilno-wojskowej ziemi drohickiej z lat 1791-92.

Przypisy