Znicz (naczynie)

Znicz nagrobny – zapalane tradycyjnie ku czci i pamięci zmarłych. Fotografia wykonana w Dzień Wszystkich Świętych w nocy.
Schemat budowy typowego znicza
Znicze nagrobne

Znicz – rodzaj ogniotrwałego naczynia wypełnionego woskiem, parafiną, stearyną lub podobną substancją, w którym zatopiony jest knot.

Znicze nagrobkowe zapalane są na grobach w celu upamiętnienia osób zmarłych oraz w miejscach czczących pamięć istotnych wydarzeń historycznych. Zwyczaj palenia zniczy wywodzi się z tradycji pogańskiego święta Dziadów[1].

Pochodzenie nazwy

Słowo znicz pochodzi od litewskiego słowa žinys, które oznacza szeptuna, znachora, wieszcza[2]. Samo słowo žinys wywodzi się od litewskiego žinoti (wiedzieć, znać, prasł. *znati)[3]. Pierwszy raz w historii zostało odnotowane przez Daniela Kleina w 1653 roku w pierwszej gramatyce języka litewskiego „Grammatica Litvanica” jako żinys (łac. incantator, pol. czarownik)[4]. O „ołtarzu Znicza” i „ogniu Znicza” pisali Teodor Narbutt, Józef Ignacy Kraszewski, Adam Tadeusz Naruszewicz, Aleksandr Afanasjew, Antoni Mierzyński. Jan Aleksander Karłowicz w swojej książce „O języku litewskim” tłumaczy:

Potrzeba z pewnej ofiary moralnej, aby pozbyć się przekonania, że Znicz, ów "wieczny ogień w zamku Świętoroga" tak często przez poetów opiewany, był rzeczywiście nazwą ognia ofiarnego. Z najnowszych badań okazuje się, że wyraz ten jest owocem nieporozumienia, że Długosz zapisał, iż "kapłan zwany Znicz (ale nie znicz) utrzymywał ogień wieczny", a późniejsi wzięli nazwę kapłana za nazwę ognia i powtarzali to kilkaset lat... aż dopiero dziś spostrzegliśmy się żeśmy w błędzie[5].

Pierwszą wzmiankę o Zniczu jako kapłanie odnaleźć można w Rocznikach Jana Długosza[6]. Nazwa „znicz” została świętemu ogniu przypisana omyłkowo już przez autora „Tractatus de duabus Sarmatiis...” w 1517 roku, Macieja z Miechowa, który przekręcił informację podaną przez Długosza. Twierdzenie, że Litwini i Żmudzini nazywali zniczem święty ogień, a nie kapłana pojawiło się następnie w książce Macieja Stryjkowskiego „Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi” w 1582 roku, a uprzednio w książce Alesksandra GwagninaSarmatiae Europeae descriptio” z 1578 roku. Znicz stał się na wieki jednym ze znaków rozpoznawczych dawnej religii litewskiej wraz z innymi wymienionymi przez Miechowitę obiektami kultu, czyli „lasami, żmijami i wężami”. Do ugruntowania się tych wyobrażeń przyczynił się Adam Mickiewicz, pisząc w Konradzie Wallenrodzie „Jest wieczny ogień w zamku Swentoroga, ten ogień żywią pobożne kapłany”[7].

Po wielokrotnym powtarzaniu błędu Macieja Miechowity, pojęcie znicza jako wiecznego i świętego ognia na trwałe zakorzeniło się w języku polskim.

Symbolika zniczy w Europie

W Rumunii zapalony na nagrobku ogień symbolizuje wsparcie dla zmarłego podczas jego wyprawy do zaświatów. W Niemczech wierzy się w to, że świeca zapalona w dniu śmierci odlicza czas konieczny do zaznania wiecznego spokoju przez duszę zmarłego. Dzieje się to w momencie wypalenia wkładu. Hiszpanie dbają o to, by przez 365 dni nie zgasł płomień na nagrobku zmarłego, aby mógł on bez przeszkód dotrzeć do zaświatów[8].

Znicz nagrobkowy

Budowa

  • obudowa – dawniej gliniana, obecnie najczęściej szklana albo z ogniotrwałego tworzywa sztucznego
  • knot – kilku- bądź kilkunastomilimetrowej średnicy sznur zatopiony w wosku
  • metalowa blaszka – zwykle aluminiowa blaszka przymocowana do knota i zapewniająca jego stabilność podczas palenia; istnieją konstrukcje z cienkim drutem przymocowanym do owej blaszki i luźno owiniętym wokół knota, zapobiegającym jego przechylaniu
  • dekiel (opcjonalnie) – metalowa lub plastikowa przykrywka chroniąca płomień przed deszczem i wiatrem

Rodzaje zniczy nagrobnych – podział chronologiczny

  • historyczne – gliniana obudowa, bez dekla (dostępne na rynku jako znicze ceramiczne)
  • tradycyjne – szklana obudowa, bez dekla
  • współczesne – plastikowa bądź szklana obudowa, dekiel, opcjonalnie wymienny wkład
  • okazjonalne

Rodzaje zniczy nagrobnych – podział ze względu na budowę

  • szklane
  • plastikowe
  • wielokrotnego użytku (z wymiennym woskowym wkładem)
  • ceramiczne
  • metalowe
  • elektryczne (dają światło bez płomienia; nie stanowią zagrożenia pożarowego)

Zobacz też

Przypisy

  1. Dlaczego palimy znicze? – Bispol, www.bispol.pl [dostęp 2021-10-05].
  2. Jan Aleksander Karłowicz: O języku litewskim. 1875, s. 243.
  3. О.С. Мельничук: Słownik etymologiczny języka ukraińskiego, Tom 7. Kijów: Naukowa Dumka, 1985, s. 572. ISBN 978-966-00-0816-8.
  4. Daniel Klein: Grammatica Litvanica. s. 45 (39). [dostęp 2018-05-13].
  5. Jan Aleksander Karłowicz: O języku litewskim. 1875, s. 193.
  6. Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska. 1900. [dostęp 2018-03-28].
  7. Radosław Okulicz-Kozaryn: Litwin wśród spadkobierców Króla-Ducha: twórczość Čiurlionisa wobec Młodej Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2007, s. 101. ISBN 83-232-1741-6.
  8. Redakcja Candelle.pl, Co symbolizuje znicz na cmentarzu?, Candelle.pl, 5 września 2022 [dostęp 2022-09-25] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Grave candle-diagram PL.svg
Schemat konstrukcji typowego znicza
Znicze02.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Piotrus (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 3.0

Polish grave candle: pl:Znicz

Photo by Piotrus.
Znicz.jpg
Znicz nocą.