AGAD (10) Obwieszczenie o zakazie rozmawiania po polsku, Pudło 663, s 121

Obwieszczenie informujące o wprowadzeniu na mocy rozporządzenia generał-gubernatora wileńskiego zakazu prowadzenia rozmów w języku polskim we wszystkich miejscach publicznych.

Po upadku powstania styczniowego, od połowy lat 60. XIX w. władze rosyjskie zaczęły znosić odrębność ustrojową Królestwa Polskiego. Likwidowano urzędy odrębne dla Królestwa, a miejscowa administracja podporządkowana została ministerstwom rosyjskim. Unifikacja ta była jednak niepełna: ograniczono ją do wprowadzenia szczególnych rygorów politycznych i policyjnych, natomiast nie wprowadzono w Królestwie Polskim liberalnych reform, które miały miejsce w Cesarstwie: samorządowej i sądowniczej. Polityka rusyfikacyjna na Wileńszczyźnie miała znacznie ostrzejszy charakter, niż w Królestwie Polskim. Generał-gubernator wileński, Michaił Murawiow (ze względu na swe okrucieństwo w tłumieniu powstania styczniowego zwany „Wieszatielem”), aby po stłumieniu powstania styczniowego nadać – przynajmniej zewnętrznie – czysto rosyjski charakter guberniom zachodnim cesarstwa rosyjskiego wydał 5 IV 1864 r. rozporządzenie nakazujące używanie wyłącznie języka rosyjskiego na szyldach sklepowych oraz w prowadzeniu rachunków i ksiąg kupieckich. W tym samym roku zakazano w wileńskich szkołach nauki języka polskiego, nawet jako przedmiotu nadobowiązkowego oraz zamknięto polskie czytelnie. Kolejni generał-gubernatorzy wileńscy kontynuowali rusyfikacyjną politykę Murawiowa. Od 3 XI 1865 r. obowiązywał na Litwie wprowadzony przez generał-gubernatora Kaufmana zakaz noszenia strojów polskich i używania zaprzęgów konnych w stylu polskim. 21 VIII 1868 r. generał-gubernator Potapow wprowadził zakaz mówienia po polsku w miejscach publicznych, o czym podano do wiadomości w obwieszczeniu rozklejanym na murach miasta. Obwieszczenie informowało o wprowadzonym zakazie posługiwania się językiem polskim w miejscach publicznych. Miejsca, w których ów zakaz obowiązywał zostały szczegółowo wymienione w obwieszczeniu. Znalazły się wśród nich urzędy państwowe, kościoły, teatry, kluby, hotele i zajazdy, restauracje, kawiarnie, piwiarnie, winiarnie, wszelkiego rodzaju punkty handlowe. Zakaz objął także parki i ulice. Wymieniono również drukarnie, zakłady litograficzne i fotograficzne. Pomimo szczegółowego okreslenia wszelkich możliwych miejsc publicznych w obwieszczeniu dodano także słowa „[…] i w ogóle we wszystkich miejscach, do których ludność ma prawo wstępu […] a także w sytuacjach prywatnych, z wyjątkiem rozmów domowych i w rodzinnym kręgu”. Zastrzeżone też zostało, że winni naruszenia wprowadzonego zakazu będą podlegali karom. Pomimo zapowiadanych restrykcji władzom nie udało się wyegzekwować wprowadzonego obowiązku używania języka rosyjskiego w kazaniach i śpiewach kościelnych. Władze rosyjskie w Królestwie Polskim nie przystąpiły do rusyfikacji w sposób aż tak represyjny. Choć pojawiły się pomysły, by również w Królestwie zakazać np. wszelkich publikacji w języku polskim, nie doszło do realizacji podobnych rozporządzeń. Zakres używania języka polskiego ograniczono jednak bardzo znacznie. Stopniowo rusyfikowane było szkolnictwo; w drugiej połowie lat 60. XIX w. wprowadzono do szkół średnich język rosyjski jako wykładowy, a od 1885 – także do szkół elementarnych. Warszawska Szkoła Główna została zamknięta w 1869 r., a na jej miejsce utworzono cesarski uniwersytet. Ponadto obowiązywała w Królestwie surowa cenzura, a stan wojenny, ogłoszony jeszcze w 1861 r. obowiązywał w dalszym ciągu. Od śmierci w 1874 r. namiestnika Królestwa, Fiodora Berga, nie powołano już nikogo na to stanowisko, a krajem rządzili generał-gubernatorzy. Stopniowo zaprzestano używania nazwy Królestwo Polskie; zastąpiono ją określeniem „Kraj Przywiślański”.
opis zewnętrzny: Druk, jęz. rosyjski, 1 karta papierowa o wymiarach 351x436 mm
miejsce przechowywania: Biblioteka Polska w Paryżu, Rząd Narodowy powstania 1863-1864. Archiwum Izby Obrachunkowej, sygn. 663, s. 121.