DWÓR (TZW. LAMUS) W BRANICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) (3486444495)

II Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, 23-24 września 2000 r.

Branice to jedna ze starszych podkrakowskich miejscowości, leżąca na wschód od miasta. W dokumentach nazwę Branice wzmiankowano już w 1250 r., kiedy książę Bolesław Wstydliwy przyznał wojewodzie krakowskiemu, Klemensowi, prawo łowienia tutaj bobrów. Wieś od początku istnienia aż do końca XVIII w. była własnością Gryfitów i siedzibą rodową Branickich pieczętujących się herbem Gryf. Zespół dworsko-parkowy w Branicach tworzy kilka budynków oraz otaczający je park z resztami założenia krajobrazowego. Najważniejszym i najstarszym elementem zespołu jest budowla zwana lamusem, będąca pierwotną siedzibą rodu. Nieopodal znajduje się klasycystyczny, murowany dwór z 1. poł. XIX w., z kolumnowym portykiem. Budynek zwany lamusem stanowił niegdyś główną siedzibę Branickich. Jego pierwotne zręby pochodzą z początku XVI w., kiedy to był zapewne wieżą obronno-mieszkalną. Rozbudowy siedziby dokonał ok. 1603 r. Jan Branicki herbu Gryf, starosta niepołomicki, kasztelan żarnowiecki i biecki. Modernizację budynku powierzył Branicki krakowskiemu warsztatowi Santiego Gucciego. W wyniku przebudowy powstała piętrowa, murowana budowla, na rzucie zbliżonym do kwadratu (o wymiarach 11,45×9,80 m), o późnorenesansowej formie. Ściany tzw. lamusa pokrywa dekoracja sgraffitowa, a dach pogrążony zasłania attyka z arkadami i grzebieniem krenelażowym. Na kamiennych piwnicach przesklepionych kolebkami znajdują się pomieszczenia parteru wzniesione z cegły: sień ze schodami na piętro oraz sala nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na piętrze mieści się wielka sala o pięknym kamieniarskim wystroju. Są to okna w renesansowych obramieniach i portal o wklęsłym gzymsie, dekorowany liśćmi akantu i zwieńczony długą ślimacznicą z herbem Gryf. Jest tutaj także sięgający sufitu kominek, obudowany płaskorzeźbionymi płytami z kamienia pińczowskiego, zdobiony hermami zwierzęcymi, gzymsami oraz herbami w kartuszach. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego znajduje się Oddział Muzeum Archeologicznego w Krakowie, a w tzw. lamusie prezentowana jest ekspozycja o charakterze archeologicznym.

---

Branice Manor

Branice is one of the oldest settlements in the vicinity of Kraków, situated to the east of the city. In written documents, the name Branice was mentioned as soon as in 1250, when Prince Bolesław Wstydliwy (Boleslaus the Modest) granted the Voivode of Kraków, Klemens, the right to hunt local beavers. From its inception until the end of the 13th century, the village was owned by the Gryfita clan, and served as the family seat of the Branickis of the Gryf coat-of-arms. The manor and park compound in Branice consists of several buildings and a surrounding park in which traces of the original concept can be seen. The most important and oldest building is the lamus or storehouse, the original dwelling of the family; next to it is the 19th- -century manor. Nearby stands a classicist mansion from the first half of the 19th century with a colonnaded portico. The ‘storehouse’ was once the main residence of the Branicki family. It originated in the early 16th century, when it probably acted as a residential and defensive tower. It was extended around 1603 by Jan Branicki of the Gryf coatof- arms, a starost at Niepołomice, castellan in Żarnowiec and Biecz. Branicki commissioned the Kraków workshop of Santi Gucci to carry out the modernisation project. As a result of the remodelling, a two-storey brick construction was built on the plan of a nearly regular square (11.45×9.80m), late Renaissance in form. The walls of the lamus are covered with sgraffito, and a receded roof is concealed behind an attic with a balustrade and decorative detail. Atop the barrel-vaulted cellars rises the brick ground floor: an entrance hall with a staircase to the first floor, and a room covered with a barrel vault incorporating lunettes. Upstairs we find an extensive chamber with magnificent stonework: windows in Renaissance frames and a doorway with a recessed cornice, decorated with Acanthus leaves and a volute bearing the Gryf coat-of-arms. There is a ceilinghigh fireplace, surrounded with Pińczów stone slabs with bas-reliefs of animals, family crests, and carved cornices. As the manor and park are a branch of the Archaeological Museum in Kraków, an archaeological exhibition is open in the ‘storehouse’.